ندای آسمانی یکی از نشانه‌های حتمی ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است. و آن، صدایی است که از آسمان توسط جبرئیل امین علیه السلام ایجاد می‌شود. به وسیله ندا، نام و نسب حضرت مهدی علیه السلام و حقانیّت ایشان و پیروانش بیان می‌شود. در احادیث شیعه و سنّی، ندای آسمانی با الفاظ «ندا»، «صیحه»، «صوت»، «اعلان»، «فزعه» و «هدّه»[1] مطرح شده است.[2] برخی از مطالب درباره ندای آسمانی به شرح ذیل است:
اول: حتمی بودن ندای آسمانی
عبارت‌های مختلف چون«محتوم»، «لابدّ» و ترکیب «نفی» با واژه «حتی» در روایت‌های اهل‌بیت علیهم السلام، دلالت بر حتمی بودن وقوع ندای آسمانی می‌کند. البته این حدیث‌ها حتمی بودن اصل ندای آسمانی را می‌رسانند، ولی بیان کننده حتمی بودن خصوصیات ندای آسمانی نیستند. به عنوان مثال: این حتمی بودن را نمی‌توان به زمان مشخصی برای آن سرایت داد؛ یعنی اگر زمان ندا، شب جمعه و بیست و سوم ماه مبارک رمضان معرفی شده و ظهور حضرت مهدی علیه السلام در روز جمعه، بیست و سوم ماه رمضان می‌باشد، این مطلب حتمی نیست و در آن، احتمال «بداء»[3] می‌رود؛ از این رو می‌بایست هر روز و شب منتظر ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف باشیم: «تَوقّعوا الفَرَجَ صَباحاً وَ مَساءاً؛ هر صبح و عصر، منتظر فرج باشید.»[4]
دوّم: محتوای ندای آسمانی
مضمون ندای آسمانی را می‌توان به دو قسمت «اِخباری و انشایی» تقسیم کرد. مراد از «محتوای اِخباری»، مطالبی است که قالب دستوری ندارد؛ بلکه برای آگاهی مخاطبان است؛ اما مراد از «محتوای انشایی»، مطالبی است که قالب دستوری دارد و شنونده را به انجام اموری فرا می‌خواند. بیشترین مطالبی که در محتوای اخباری ندا مطرح شده، معرفی حضرت مهدی علیه السلام، به نام و نسب است و دستور پیروی از حضرت مهدی علیه السلام مهمترین محتوای دستوری ندای آسمانی است. برای نمونه، ترجمه قسمتی از یک حدیث بیان می‌شود. ابوبصیر می‌گوید: امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: «حضرت مهدی علیه السلام قیام نمی‌کند، مگر اینکه منادی نام ایشان را در شب جمعه، بیست و سوّم ماه مبارک رمضان، ندا دهد.» گفتم: «محتوای ندا چیست؟» فرمود: «به نام او و نام پدرش خبر می‌دهد و می‌گوید آگاه باشید که فلانی فرزند فلانی، قائم آل محمد است، پس سخنان او را بشنوید و از او پیروی کنید.»[5]
سوّم: مخاطبان ندای آسمانی
تمامی اهل زمین، ندای آسمانی را به زبان خودشان می‌شنوند. یعنی اگر زبان مادری کسی، عربی باشد، ندا را به زبان عربی می‌شنود، اگر فارسی باشد، فارسی می‌شنود و همچنین هر زبان دیگری. زراره بن أعین گوید: از امام جعفر صادق علیه السلام درباره ندای آسمانی که به اسم حضرت مهدی علیه السلام خبر می‌دهد، چنین پرسیدم: «ندای آسمانی خاص است یا عام؟» امام فرمودند: «عام یسمع کل قوم بلسانهم؛ عام است و هر قومی با زبان خود آن را می‌شنوند.»[6] این حدیث از جهت سند، معتبر است.
علاوه بر این، مخاطبان ندای آسمانی، در هر کجا که باشند، به صورت یکسان آن را می‌شنوند و دوری یا نزدیکی در آن معنا ندارد. در حدیث معتبری که حسن بن محبوب از امام علی بن موسی الرضا علیه السلام نقل کرده است، می‌خوانیم: «قد نودوا نداءً یسمع من بعد کما یسمع من قرب؛[7] به تحقیق، ندایی می‌دهند که از دور، مانند شنیده شدن از نزدیک شنیده می‌شود.»
چهارم: زمان ندای آسمانی
روایت‌های متعددی دلالت بر رخ دادن ندا در ماه مبارک رمضان می‌کنند و برخی از آن‌ها ندا را در شبی که فردای آن جمعه و مصادف با بیست و سوّم ماه مبارک رمضان است، ذکر کرده‌اند. حارث بن مغیره می‌گوید: امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «زمان ندایی که در ماه رمضان رخ می‌دهد، شب جمعه بیست و سوّم از ماه رمضان می‌باشد.»[8] این روایت نیز از جهت سند معتبر است.
پنجم: پیامدهای ندای آسمانی
ندای آسمانی، اعلام ظهور حضرت مهدی علیه السلام است؛ پس اولین پیامد آن باید آشکار شدن ایشان باشد. ابوبصیرگوید: امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: «وقتی حضرت مهدی علیه السلام ندای آسمانی را می‌شنود، ظاهر می‌شود و آن صدا، از آنِ جبرئیل علیه السلام است.»[9]
پیامد دوم ندا، شادی مؤمنان است؛ چرا که مولایشان بعد از قرن‌ها انتظار می‌آید و جهان را با وجودش نورانی می‌کند. در حدیثی می‌خوانیم: «آگاه باشید که آن روز (روز اعلام ندای آسمانی) روز شادی فرزندان علی علیه السلام و شیعه اوست.»[10]
پیامد سوّم ندا آن است که وقتی کافران و معاندان می‌شنوند که به نام مبارک حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ندا داده می‌شود، می‌فهمند که وقت زوال حکومت‌های ظالم آنان فرا رسیده است و در برابر کسی قرار گرفته‌اند که قدرت آسمانی با اوست و توان مقابله با او را ندارند.
پیامد چهارم ندا، ندای ابلیس است. زراره بن اعین می‌گوید: به امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم: « خدا شما را سلامت بدارد؛ تعجب می‌کنم از این که با وجود عجایبی چون: « خسف بیدا، سپاه (سفیانی)»[11] و ندایی که از آسمان به گوش می‌رسد؛ چگونه عده‌ای باز با حضرت مهدی علیه السلام می‌جنگند؟» حضرت پاسخ داد: «همانا شیطان آنان را رها نمی‌کند تا اینکه ندا می‌دهد، همانطور که بر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در روز عقبه ندا داد.»[12]
——————————————————————————–
[1]. «الهدّ» به معنی انهدامی است که همراه فروریختن و سقوط چیز سنگینی باشد و «الهدّه» صدای فروریختن آن است. «المفردات فی غریب القرآن»، ص486.[2]. ندای آسمانی، سید حسن زمانی، ص15.
[3]. مقصود از «بَداء» در نشانه‌های قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، رخ ندادن برخی از خصوصیات و یا تغییر در آن‌ها می‌باشد یا اینکه آن نشانه اصلاً اتفاق نیفتد.
[4]. الغیبه طوسی، ص457.
[5]. الغیبه نعمانی، ص290.
[6]. کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص678.
[7]. عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج2، ص6.
[8]. کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص681.
[9]. الغیبه نعمانی، ص301.
[10]. همان، ص144.
[11] . یکی از علائم حتمی ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف می‌باشد. «خسف» یعنی: شکافته شدن و «بیداء»: نام سرزمینی بین مکه و مدینه است که شکافته می‌شود و لشکر سفیانی را در خود فرو می‌بلعد.
[12]. الغیبه نعمانی، ص273.
