پدری دارم با دو همسر، نسبت به همسرش احساس وظیفه نمیکند و نفقه نمیدهد و نسبت به فرزندان زن او حقی قایل نیست. به این پدر تا چه حد احترام لازم است و تکلیف ما در مورد اعمال او چیست؟
وظایف مرد در مورد خانواده و همسر
1. سرپرستی و مدیریت خانواده
مرد به حکم عقل و شرع سمت سرپرستی خانواده را به عهده دارد. خداوند در این باره میفرماید: «الرجال قوامون علی النساء»[1] مردان سرپرست و نگهبان همسران خویشاند.
2. تأمین رفاه و آسایش خانواده
فراهمسازی رفاه و آسایش خانواده از دیگر وظایف مرد است؛ زیرا اساس زندگی مشترک و ازدواج تأمین نیازهای عاطفی و روانی افراد است. امام رضا ـ علیه السّلام ـ در خصوص این موضوع میفرماید: «ینبغی للرجل ان یوسع علی عیاله لئلا یتمنوا موته»[2] شایسته است که مرد زمینه رفاه و آسایش خانوادهاش را فراهم سازد تا آرزوی مرگ او را نکنند. گفتنی است که فراهم کردن زمینه رفاه خانواده باید متناسب با امکانات و توان اقتصادی مرد باشد.
3. تأمین هزینه زندگی
از آنجا که مسئولیت تربیت فرزندان و اداره امور داخلی خانواده، به طور معمول بر عهده زن قرار دارد، طبیعی است که مرد باید عهدهدار تأمین هزینههای زندگی باشد، بدین خاطر نباید هیچ منتی بر خانواده خود بگذارد، چرا که این وظیفهای است که از نظر اسلام بر عهده مرد گذاشته شده است. رسول خداـ صلّی الله علیه و آله ـ در مورد حقوق زن بر مرد میفرماید: «حق زن بر مرد این است هزینه مسکن، لباس و خوراک او را فراهم سازد و از لغزش او درگذرد.»[3]
اینها وظایفی است که بر عهده مرد گذاشته شده و هیچ عاملی مانع آن نمیشود. پدر شما نیز وظیفه دارد که سرپرستی خانواده خود را بر عهده گرفته و هزینه زندگی آنها را تأمین کند، و اگر برایش سخت است و نمیتواند هزینه آنها را به مقدار مورد نیاز تأمین کند، معلوم میشود که ازدواج دوّم ایشان کاملاً کار اشتباه و نادرستی بوده است. این در مورد وظایف پدر شما که میبایست رعایت کند.
وظیفه و تکلیف شما در برابر پدرتان
همانگونه که پدر شما وظایفی دارد و هیچ عامل دیگری نمیتواند مسئولیت اداره و تأمین هزینههای زندگی را از ایشان سلب کند، شما نیز در قبال پدرتان وظایفی دارید که هیچ عاملی نمیتواند مانع آنها شود. وظیفه هر فرزندی در قبال پدر و مادرش این است که: با احترام و ادب با آنها برخورد کند. این وظایف که بر عهده فرزند گذاشته شده هیچ ربطی به وظایف پدر نسبت به همسر و فرزندانش ندارد، یعنی این گونه نیست که اگر پدر به وظایف خود عمل نکرد یا شرایط به گونهای بود که نتوانست به مسئولیتهای خود عمل کند، فرزند نیز حق پشت پا زدن به وظایف خود در قبال پدرش را داشته باشد، بلکه اگر فرزند هم به وظایف خود عمل نکند، مانند پدر مقصر میباشد. بنابراین شما نمیتوانید برخورد منفی با پدرتان داشته باشید، شما سعی کنید هم به وظایف خود عمل نمایید و هم بخشی از مشکلات زندگی را از دوش پدرتان بردارید، و در کل زمینه را به گونهای فراهم سازید که رابطه شما با پدرتان و نیز رابطه پدر و مادرتان با یکدگیر بهبود یابد و اگر خدای نکرده مشکلی در گذشته پیش آمده رفع گردد. باتوجه به آنچه بیان گردید، وظیفه شما در برابر پدرتان این است که کمال ادب و احترام را نسبت به ایشان مراعات نموده و جهت بهبود شرایط و مشکلات مورد نظر به نکات زیر عمل نمایید:
1. توجه داشته باشید که شخصیت پدرتان و جایگاه ایشان غیر از رفتار وی میباشد، بنابراین گرچه رفتار و عملکرد ایشان در مورد شما و در قبال مادرتان پسندیده و رضایتبخش نبوده است و شما میتوانید نسبت به رفتار و عملکرد ایشان ناراضی باشید امّا نمیتوانید جایگاه پدری ایشان را نفی کنید و شخصیت وی را زیر سؤال ببرید، چه بسا ممکن است در آینده رفتار و عملکرد ایشان بهتر شود.
2. به جای دامن زدن به اختلافات و مشکلات خانوادگی و شکایت از پدر سعی کنید در جهت رفع مشکل گام برداشته و صفا و صمیمیت را در خانواده به ارمغان آورید.
3. نفقه زن بر شوهر لازم است ولی شرایطی نیز دارد. یکی از آنها این است که زن نسبت به آنچه که اطاعتش بر زن لازم است، مطیع شوهر باشد. در غیر آن صورت حقی بر مرد ندارد. دادن خرجی به فرزندان و نوهها نیز تا وقتی و در صورتی واجب است که آنان کسب و کاری نداشته و نیازمند باشند. امّا در صورتی که فرزندان بزرگ شده و هر کدام میتوانند روی پای خود مستقل باشند، بر پدر لازم نیست مخارج آنها را تأمین کند.
4. صرف اینکه پدرتان دو زن گرفته، مشکلی نیست و از نظر اسلام مانعی ندارد به شرطی که عدالت را در میان آنها رعایت کند گرچه لازم است مرد به عواقب و پیامدهای مسئله توجه داشته باشد، ولی حالا اتفاقی است که افتاده، باید سعی کرد در مورد آینده برنامهریزی درست و معقولانه صورت پذیرد.
5. احترام شما به پدرتان باید به صورتی باشد که رفتارش را تأیید نکنید و احترام شما به گونهای نباشد که وی را در ادامه این روند تشویق و تأیید کند. بلکه باید انتقاد سازنده داشته باشید.
6. آخرین و بهترین راهکار این است که هم شما و هم مادرتان با دیده عفو و گذشت نسبت به ایشان نگاه کنید، و اگر هم در حق شما نارسایی کرده، مورد چشمپوشی قرار دهید. اگر شما این عمل پسندیده را انجام دهید، قطعاً ایشان متوجه میشود که شما نسبت به وی احترام قائل هستید و شاید همین باعث شود که مهر و عاطفه پدری و همسری در خانواده ایجاد شود و رشد کند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. زهرا پزنده، ازدواج، حقوق و وظایف متقابل زوجین، سازمان تبلیغات اسلامی، چ اوّل، 1370.
2. امام خمینی (ره) ، رساله نوین، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ 11، 1371.
3. محمد رضا کاشفی،آیین مهرورزی، دفتر تبلیغات اسلامی، چ دوّم، 1376.
پی نوشت ها:
[1] . نساء/34.
[2] . حر عاملی، محمد بن حسن، وسائلالشیعه، بیروت، ج 15، ص 249.
[3] . همان، ج 14، ص 118.
