شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع: حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام
خشم گرفتن بر زمان و اعتماد به آن
حدیث
عیون أخبار الرضا علیه السلام : حدّثنا علیّ بن أحمد بن عمران الدقّاق ، قال : حدّثنا محمّد بن هارون الصوفى ، قال : حدّثنى أبو تراب عبیداللَّه بن موسى الرویانى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، قال :
قُلتُ لِأَبى جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیِّ الرِّضا علیه السلام : یَابنَ رَسولِ اللَّهِ ! حَدِّثنى بِحَدیثٍ عَن آبائِکِ علیهم السلام . قالَ : حَدَّثَنى أبى ، عَن جَدّى ، عَن آبائِهِ علیهم السلام ، قالَ : قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : مَن عَتَبَ عَلى الزَّمانِ طالَت مَعتَبَتُهُ … مَن وَثَقَ بِالزَّمانِ صُرِعَ .[۱]
ترجمه
حضرت عبد العظیم علیه السلام : به امام جواد علیه السلام گفتم : اى فرزند پیامبر خدا! از پدرانت براى من حدیثى روایت فرما .
فرمود : «پدرم از جدّم، از پدرانش نقل نمود که امیر مؤمنان علیه السلام فرمود : کسى که به زمانْ خشمگین گردد، ناراحتى او زیاد به طول خواهد انجامید … . کسى که به زمان اعتماد کند، بر زمین خواهد خورد» .
شرح
این سخن، به نکته مهمّى در باره «مهارت‌هاى زندگى در مدیریت زمان» اشاره دارد. گفتنى است که مقصود از زمان در این جا، مفهوم لغوى و یا فلسفى آن نیست؛ بلکه مراد، موقعیت‌هاى فردى، اجتماعى و تاریخى و شرایط و مقتضیات حاکم بر آن است. در تبیین حدیث یاد شده، این نکات، قابل توجّه اند:
۱ . بُرهه‌هاى مختلف تاریخ، ویژگى‌ها و قوانین خاصّى دارند که تنها با مدیریت صحیح و رعایت قوانین خاصّ آنها مى‌توان به موفّقیت دست یافت، وگر نه با گلایه کردن از زمان، گرهى گشوده نمى‌گردد و نتیجه‌اى حاصل نمى‌شود.
۲ . زمان، عیب و ایرادى ندارد؛ آن که عیب و ایراد دارد، انسان است که به حساب زمان گذاشته مى‌شود . در این باره، حدیثى به صورت شعر از امام رضا علیه السلام نقل شده که مى‌فرماید:
یَعیبُ النّاسُ کُلُّهُم زَمانَاً وَ ما لِزَمانِنا عَیبٌ سِوانا .[۲]
همه مردم از زمانه ایراد مى‌گیرند حال آن که زمانه را عیبى جز ما نیست .
۳ . زمان و تاریخ، مانند نیروى جاذبه زمین، قانونى دارد که باید آن را شناخت و از آن بهره گرفت؛ زیرا هر گونه برخورد غیر علمى با آن، موجب افزوده شدن رنج و زحمت خواهد شد . در احادیثى از امام على علیه السلام آمده است : «کسى که با زمانْ ستیزه جوید، زمان، او را بر زمین مى‌زند»،[۳] «کسى که به زمان اعتماد کند، زمین مى‌خورد»،[۴] «آن که از زمانه ایمن بنشیند، زمانه به او خیانت مى‌کند».[۵]
۴ . نکاتى که بدانها اشاره شد، حاکى از اهمّیت علم زمان‌شناسى است که تحصیل آن، مورد تأکید احادیث اهل بیت علیهم السلام است . از امام على علیه السلام نقل است که : «براى انسان، همین شناخت، بس است که زمان خود را بشناسد».[۶]
۵ . یکى از آثار علم زمان‌شناسى، این است که انسانِ زمان شناس، در حوادث مشتبه تاریخى، غافلگیر نمى‌شود[۷] و دیگر آن که از حوادث عبرت‌آموز تاریخ، شگفت‌زده نمى‌گردد[۸] و بدین سان، در برهه‌هاى مختلف تاریخ مى‌تواند زمان را مدیریت نماید.
[۱] عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج ۲ ص ۵۳ ح ۲۰۴ ، بحار الأنوار : ج ۷۴ ص ۳۸۵ ح ۱۰ . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح ۹۳ . [۲] میزان الحکمه : ج ۵ ص ۳۷ ح ۷۸۳۳ . [۳] میزان الحکمه : ج ۵ ص ۳۷ ح ۷۸۳۱ . [۴] میزان الحکمه : ج ۵ ص ۳۶ ح ۷۸۲۵ . [۵] میزان الحکمه : ج ۵ ص ۳۶ ح ۷۸۲۶ . [۶] میزان الحکمه : ج ۵ ص ۳۶ ح ۷۸۲۲ . [۷] ر . ک : میزان الحکمه : ج ۵ ص ۳۶ ح ۷۸۲۴ . [۸] ر . ک : میزان الحکمه : ج ۵ ص ۳۶ ح ۷۸۲۳ .
