شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع:حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام
استبداد به رأى
حدیث
عیون أخبار الرضا علیه السلام : حدّثنا علیّ بن أحمد بن عمران الدقّاق ، قال : حدّثنا محمّد بن هارون الصوفى ، قال : حدّثنى أبو تراب عبیداللَّه بن موسى الرویانى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، قال :
قُلتُ لِأَبى جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیِّ الرِّضا علیه السلام : یَابنَ رَسولِ اللَّهِ ! حَدِّثنى بِحَدیثٍ عَن آبائِکَ علیهم السلام . فَقالَ : … حَدَّثنى أبى ، عَن جَدّى ، عَن آبائِهِ علیهم السلام ، قالَ : قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام: خاطَرَ بِنَفسِهِ مَنِ استَغنى [بِرَأیِهِ] [۱] .[۲]
ترجمه
حضرت عبد العظیم علیه السلام : به امام جواد علیه السلام گفتم : از پدرانت حدیثى برایم بیان فرما . فرمود : «پدرم، از جدّم، از پدرانش نقل نمود که امیر مؤمنان علیه السلام فرمود : کسى که با تکیه بر نظر خود، از نظر دیگران، احساس بى‌نیازى کند ، خود را در خطر افکنده است» .
شرح
این سخن، ره‌نمود بسیار ارزنده‌اى در باره راه رسیدن به تشخیص درست تصمیم‌گیرى، در همه زمینه‌ها بویژه تصمیم‌هاى مدیریتى است و آن، عبارت است از: اکتفا نکردن به تشخیص و نظر خود در کارها، و بهره‌گیرى از نظر و مشورت افراد صاحب نظر . در این باره، چند نکته قابل توجّه است:
۱ . این ره‌نمود، ریشه در آیه‌اى دارد که اهل ایمان را تشویق مى‌کند در کارها مشورت کنند[۳] و از نظر دیگران براى انتخاب تصمیم صحیح بهره‌گیرى نمایند . حتّى پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله که از مصونیت الهى برخوردار است ، باید در کارها با مسلمانان مشورت نماید.[۴]
۲ . در نظام آفرینش به استثناى معصومان علیهم السلام، اندیشه هیچ کس از خطا مصونیت ندارد، و معصومان نیز براى آن که الگوى دیگران باشند، در کارها با دیگران مشورت مى‌کردند.
۳ . مقتضاى حکمت بالغه الهى، این است که انسان‌ها در تشخیص تصمیم صحیح در زندگى، از نظر یکدیگر استفاده کنند.
۴ . یکى از لغزش‌هاى خطرناک اندیشه، استبداد رأى و اکتفا کردن به نظر خویش است، چنان که از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:
المُستَبِدُّ بِرَأیِهِ مَوقوفٌ عَلى مَداحِضِ الزَّلَلِ .[۵]
کسى که به استبداد رأى دچار شده ، بر لغزشگاه‌هاى اندیشه، ایستاده است .
۵ . پرهیز کردن از خودرأیى و استفاده از نظر دیگران، به انسان کمک مى‌کند که به اندیشه درست دست یابد و دیدگاه‌هاى نادرست را تشخیص دهد.[۶]
[۱] واژه داخل کروشه را به نقل از کتاب بحار الأنوار افزوده‌ایم . [۲] عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج ۲ ص ۵۳ ح ۲۰۴ ، بحار الأنوار : ج ۷۲ ص ۹۸ ح ۱ . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح ۹۳ . [۳] شورا : آیه ۳۸ . [۴] آل عمران : آیه ۱۵۹ . [۵] بحار الأنوار : ج ۵۷ ص ۱۰۵ . [۶] ر . ک : الکافى : ج ۸ ص ۲۲ ح ۴ .
