علی ابن ابی طالب (ع) ، همیشه در ذهن هر آزاد اندیشی، تداعی کننده مفاهیم والایی همانند: عدل، داد، انصاف، زهد، تقوی، شجاعت، مبارزه با ظلم ، حمایت از مظلوم و… بوده است و ذکر” یا علی” نیز در طول تاریخ ، همواره تسلی بخش قلب مبارزان اسلامی، به خصوص مبارزان فاطمی نسب و علوی تبار بوده و خواهد بود.
حضرت علی (ع) یگانه مردی است که کعبه را به ولادتش مفتخر نموده و این تمثیل زیبا، بیانگر آن است که : برای شناخت کعبه ، باید باطن و قلب قبله را شناخت، از کودکی در دامان پر مهر خاتم النبیین (ص) پرورش یافته و اول کسی است که به اسلام ایمان آورد . او به اندازه ای شیفته رسول الله بود که فقط در جنگ احد بیش از شصت زخم برداشت و جبرئیل(ع) از جانب خدایش چنین فرمود:
(هیچ جوانمردی همچون علی و هیچ شمشیری همچون ذوالفقار نیست) و به واسطه رشادت های او بود که هنگام رودررو شدن علی و عمرو بن عبدود عامری، پیامبر فرمود( ضربت علی در روز خندق از عبادت جن و انس برتر است) و اگر علی در جنگ خیبر و فتح مکه و غزوه حنین ، دوشادوش پیامبر نمی بود، شاید سرنوشت اسلام را به شکل دیگری رقم می زد.
اگر به خاطر لیاقت های سرشارش برای هدایت امت نبود، قطعا آیه اکمال و اتمام دین نیز در قرآن یافت نمی گشت، چرا که غیر از علی (ع) کسی را یارای تحمل بار امامت امت نیست.(1)
آیا تاریخ بشریت حاکمی را سراغ دارد که خوردن نان خشک و سیر شدن از آن را بر خود حرام بداند، زیرا می داند در اطراف مکه کسانی یافت می شوند که قرص نانی در اختیارشان نیست و با سیری بیگانه اند. جامه های او گاه با قطعه پوستی وصله خورده بود و گاه با لیف خرما ، و کفشهایش از لیف خرما بود. بسیار اتفاق می افتاد که چون هنگام نماز جمعه فرا می رسید پیراهن خود را که شسته بود هنوز خشک نشده می پوشید ، چون پیراهن دیگری نداشت و در حالی که خطبه می خواند آن را می فشرد و خشک می کرد.(2)
آری! امام علی (ع) چنین می زیست در حالی که هر چه داشت صدقه می داد و انفاق می کرد. روزها روزه می گرفت و شبها به گرسنگی می گذراند و قوت و غذای خود را به دیگران می داد ، تا جایی که سوره هل اتی (دهر) در باب ایثار آن حضرت نازل شده است. از آن جا که زهد در دنیا چیزی جز چیره شدن بر سر سخت ترین دشمنان انسان یعنی شیطان و هواهای نفسانی یا غرایزی که در جهت تحقق لذت های دنیایی و کام گرفتن از بهره های زندگی به ویژه آنها که در دسترس اند، نیست. لذا باید گفت که نگرش امام علی(ع) نیز، نسبت به دنیا در هیچ زمانی از حدود زهد تجاوز نکرد. چنانچه می فرمود:
” به راستی که من دنیا را سه طلاقه نمودم، طلاق بائنی که برای من در آن بازگشتی نیست و من ریسمان آن را بر دوشش انداختم.”(3) و باز می فرمود:” به راستی که این دنیای شما هر آینه در چشم من از استخوان بی گوشت خوک که در دست مبتلا به مرض جذام باشد خوارتر، و از برگی که در دهان ملخی است، کوچکتر است، علی چه علاقه ای دارد به نعمتی که فنا پذیر بوده ، لذتی که دوام ندارد؟”(4)
بدین ترتیب ، باید گفت که تاریخ، کسی را چون علی بن ابیطالب(ع) سراغ ندارد که این گونه از منابع ثروت و قدر و موقعیت های مادی برخوردار باشد و در توان داشته باشد ولی همواره آنها را از خود دریغ دارد.
شخصیت ها در مورد علی (ع) سخن می گویند:

– شبلی شمیل ( از پیشتازان مکتب مادیگری)
در فضایل امیرالمؤمنین (ع) می گوید:
” پیشوا علی بن ابیطالب(ع) ، بزرگ بزرگان، یگانه نسخه ای است که نه شرق و نه غرب ، نه در گذشته و نه در امروز صورتی مطابق این نسخه ندیده است…”(5)

– جرج جرداق( نویسنده مشهور مسیحی)
می نویسد:
” چه می شد بر تو ای دنیا، اگر نیروهای خود را جمع می کردی و در هر زمانی یک علی می آوردی با عقلش و قلبش و با زبان و ذوالفقارش.”(6)

– استاد امین نخله( یکی از دانشمندان مسیحی)
در خصوص اوج تأثیر کلام علی(ع) می نویسد:
” هر گاه کسی بخواهد بیماری روح وروان خود را درمان کند، باید به گفتار امام علی(ع) در نهج البلاغه روی آورد و راه و روش زندگی را در پرتو این کتاب ارزشمند بیاموزد.”(7)

– محمد بن ادریس( رئیس مذهب شافعی از مذاهب اربعه اهل تسنن)
درباره علی (ع) سروده ای دارد که مضمون آن چنین است:” هر گاه علی جایگاه و حقیقت خویش را برای مردم آشکار کند، هر آینه مردم دسته دسته در برابر او به سجده خواهند افتاد، شافعی مُرد وعاقبت نفهمید علی(ع) پروردگار است، یا پروردگارش مال اوست.”(8)

– عبدالله بن عباس
، که ازجمله مفسرین بزرگ مسلمان- خصوصاً اهل سنت- محسوب می شود، علم خود و صحابه را در برابر علم علی(ع) چونان قطره ای از دریا می داند و در مورد آن حضرت می گوید:” آیه ای در قرآن نیست، مگر آن که علی، مصداق بارز آن است، خداوند یاران پیامبر را در جاهای بسیاری مورد سرزنش قرار داده است، لیکن درباره علی (ع) جز خیر و نیکی یاد نکرده است.(9)

– میخائیل نعیمه، نویسنده صاحب نظر و متفکر انسانی مسیحی عرب:
” هیچ مورخ و نویسنده ای هر اندازه هم که از نبوغ و رادمردی ممتاز برخوردار بوده باشد، نمی تواند قیافه کاملی از انسان بزرگی مانند علی(ع) در مجموعه ای که حتی دارای هزار صفحه باشد، ترسیم نماید و دورانی پر از رویدادهای بزرگ مانند دوران او را توضیح بدهد. تفکرات و اندیشه های آن مرد عرب و گفتار و کرداری را که میان خود و پروردگارش انجام داده است، نه گوشی شنیده و نه چشمی دیده است. تفکرات ، ایده ها و گفتار و کردار او خیلی بیش از آن بوده است که با دست و زبان و قلم وی بروز کرده و در تاریخ ثبت شده است.”(10)

– خلیفه دوم
می گوید:” تعجب من ازاین که علی بن ابیطالب برتمام مسائل علمی، قضائی و فقهی احاطه دارد ، نیست ، بلکه تعجب من ازاین است که اوهرگونه سؤال مشکلی را درهرموردی که باشد بلافاصله وفوری وبدون اندیشه وتامل جواب می دهد.”(11)

– عبدالفتاح عبدالمقصود، ( نویسنده و دانشمند مشهور مصری)
می نویسد:
” پس از محمد (ص) کسی را ندیده ام که شایسته باشد پس از او قرار گیرد، یا بتواند در ردیفش بیاید، جز پدر فرزندان پاک و برگزیده پیغمبر( علی بن ابی طالب) و من در این سخن به طرفداری تشیع وارد نشده ام، بلکه این رایی است که حقایق تاریخ به آن گویاست. او، برترین مردی است که مادر روزگار تا پایان عمر خود چون او نزاید، و اوست که هرگاه هدایت طلبان به جستجوی اخبار و گفتارش برآیند، از هر خبری برای آنان شعاعی می درخشد، آری او مجسمه ای از کمال است که در قالب بشریت ریخته شده است.”(12)

– جبران خلیل جبران( نویسنده معروف مسیحی)
می نویسد:” علی از جهان درگذشت، در حالیکه شهید عظمت خود شد. در حالی که نماز میان دو لبش بود و دلش از شوق پروردگار لبریز بود. عرب حقیقت مقام و قدر علی را نشناخت، تا از میان همسایگان پارسی آنان، مردمی به پا خاستند و بین گوهر و سنگ ریزه را فرق گذاشتند. “(13)

– بارون کاردایفو ( دانشمند فرانسوی)
می نویسد:
” علی مولود حوادث نبود، بلکه حوادث را او به وجود آورده بود، اعمال او مخلوق فکر وعاطفه و مخیله خود اوست، پهلوانی بود که درعین دلیری ، دلسوز و رقیق القلب، و شهسواری بود که در هنگام رزم آرایی، زاهد از دنیا گذشته بود. به مال و منصب دنیا اعتنایی نداشت و در حقیقت ، جان خود را فدا نمود. روحی بسیار عمیق داشت که ریشه آن ناپیدا بود و در هر جا خوف الهی آن را فرا گرفته بود. “(14)
در حقیقت باید گفت، سخن گفتن درباره علی (ع) ، ابرمرد جهان اسلام و انسانیت ، کاری است بس دشوار و سنگین که هر کس را توان قلم رسایی و سخن گفتن درباره آن نیست. علی(ع) وجودی است چند بعدی و جامع اضداد؛ شجاع است و پرصلابت ، سخنوری است بلیغ و فصیح. در محراب عبادت ، عابدی است، گریان و لرزان و زاهدی است خدا ترس. حاکمی است مدیر، سیاستمداری است مدبر و بخشنده ، ایثارگری است توانا، رهبری است قاطع ، پیوسته با حق است و حق با او، در اجرای حق پر صلابت و سخت گیر، خصم ظالمان است و یاور مظلومان. او امیرمؤمنان است و سرور عارفان و در عین حال پناهگاه یتیمان و بی سرپرستان و ستم دیدگان، دلی دارد جوشان از عواطف انسانی و ترحم به زیردستان، در عین قدرت و سخاوت ، ژنده پوشی است کارگر و کشاورز، حکیمی است بصیر و داوری است دادگر و بی گذشت . به راستی که شناخت گوشه ای از این دریای ناپیدا و اسوه فضیلت و تقوا و دانش ، برای کسی امکان ندارد، مگر خدایی که خالق اوست و پیغمبری که مربی و معلم اوست و اولاد طاهرینش (ع) که پرورش یافتگان مکتب اویند.(15)
امام علی(ع) ، بنده راستین حق بود که حجاب های نور را در نوردیده و به محبوب خویش پیوسته بود . علی(ع) همان شخصی است که پا بر شانه پیامبر گذاشت و بت های جاهلیت را شکست، او همان شیرمردی است که در لیله المبیت در بستر پیامبر خوابید و نقشه شوم کفار را نقش برآب کرد، او که گنجینه اسرار خدایی است، خود را با فرودست ترین انسان ها یکسان می بیند، با آن ها هم سفره می شود و در کنار تنورشان می نشیند، آتش را به جان می خرد تا برای کودکان یتیم که گمان می کنند علی از یادشان غافل مانده است، نانی تهیه کند، شب هنگام تنها و بی یاور، انبان آذوقه و آرد را بر شانه می گذارد و به صورت ناشناس خانه به خانه درها را به صدا در می آورد تا فقیران با شکم گرسنه سر بر بالین نگذارند.
علی (ع) اگر رنگ خدا نمی داشت و مردی الهی نبود، فراموش شده بود. علی (ع) نه تنها با کشته شدنش نمرد، بلکه زنده و زنده تر شد.

پی نوشتها:

1- منتهی الامال؛ ص 52-51.
2- المعیار و الموازنه ، ص 198.
3- زندگی شخصی امام علی(ع) ، جمعی از نویسندگان ، ص 86.
4- همان.
5- صوت العداله الانسانیه، ص 19-7.
6- همان، ص 12-11.
7- امام علی (ع) از نگاه دیگران، جمعی از نویسندگان، ص 101.
8- والعادیات، فضایل حضرت علی(ع) ، ص 17.
9- امامت علی در آینه عقل و قرآن، محمد جواد مغنیه، ص 125.
10- ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، ج1، محمد تقی جعفری، صص 174-175.
11- علی کیست، فضل الله کمپانی، ص244.
12- مجله شاهد، شماره 307، ص 25.
13- همان، همان ص.
14- همان، همان ص.
15-علی(ع) اسوه تقوا و عدالت، احمد احمدی بیرجندی.