شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع: حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام
مباهات خدا به نمازگزار
حدیث
الأمالى للصدوق : حدّثنا علیّ بن أحمد ، قال : حدّثنا محمّد بن أبى عبد اللَّه الکوفی ، عن سهل بن زیاد الآدمى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن علیّ بن محمّد بن علیّ بن موسى بن جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبى طالب علیهم السلام ، قال :
لَمّا کَلَّمَ اللَّهُ‌عزّ وجلّ موسى بنَ عِمرانَ علیه السلام ، قالَ موسى : إلهى ! ما جَزاءُ مَن شَهِدَ أنّى رَسولُکَ ونَبِیُّکَ وأنَّکَ کَلَّمَتنى ؟
قالَ : یاموسى ! تَأتیهِ مَلائِکَتى فَتُبَشِّرُهُ بِجَنَّتى .
قالَ موسى علیه السلام : إلهى ! فَما جَزاءُ مَن قامَ بَینَ یَدَیکَ یُصَلّى ؟
قالَ : یا موسى ! اُباهى بِهِ مَلائِکَتى راکِعاً وساجِداً ، وقائِماً وقاعِداً ، ومَن باهَیتُ بِهِ مَلائِکَتى لَم اُعَذِّبهُ .[1]
ترجمه
حضرت عبد العظیم علیه السلام : امام هادى علیه السلام فرمود: «در مکالمه خداوند با موسى بن عمران، موسى علیه السلام گفت: خدایا ! پاداش کسى که گواهى دهد من فرستاده و پیامبر تو هستم و تو با من سخن گفته‌اى، چیست ؟
فرمود: اى‌موسى! فرشتگان من، پیش‌او مى‌روند و او را به‌بهشتم‌بشارت مى‌دهند.
موسى گفت : خدایا! پاداش کسى که در پیشگاه تو بایستد و نماز بخواند، چیست ؟
فرمود : به رکوع و سجود و قیام و قعود او به فرشتگانم مباهات خواهم کرد ، و کسى را که من به او به فرشتگانم مباهات نمایم، عذاب نخواهم نمود» .
شرح
افزون بر حدیثى که ملاحظه شد، در احادیث اهل بیت علیهم السلام، بارها بر این نکته تأکید شده که عبادت برخى از بندگان، موجب مباهات خداوند متعال نزد فرشتگان است، مانند: عبادت جوان، که بر پایه حدیثى، خداوند متعال، خطاب به فرشتگان نسبت به عبادت جوان، این چنین مباهات مى‌نماید:
اُنظُروا إلى عَبدى ! تَرَکَ شَهوَتَهُ مِن أجلى .
بنده‌ام را بنگرید که براى من، خواسته‌هاى نفس خود را کنار نهاده است. [2]
همچنین کسانى که براى خدا آزار دیگران را تحمّل مى‌کنند،[3] یا نافله شب را در روز قضا مى‌نمایند،[4] یا در بیابانى بى آب و علف، به تنهایى به نماز مى‌ایستند، یا در شب‌زنده‌دارى، در سجده به خواب مى‌روند، یا در جبهه نبرد با دشمن در حالى که یارانشان فرار کرده‌اند، مقاومت مى‌کنند و به شهادت مى‌رسند،[5] موجب مباهات خدا نزد فرشتگان مى‌شوند.
نظیر این احادیث، فراوان است. براى توضیح این گونه احادیث، دو مسئله باید روشن شود:
۱. مباهات به معناى بالیدن، نازیدن و اظهار فخر نمودن است و مباهات خدا نزد فرشتگان، بدین معناست که او کارهاى نیک انسان‌هاى شایسته را به رخ فرشتگان مى‌کشد و مى‌فرماید: این‌ها، همان کسانى هستند که شما آفرینش آنها را مورد پرسش قرار دادید و گفتید:
(أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَ یَسْفِکُ الدِّمَاءَ . آیا در زمین، کسى را قرار مى‌دهى که در آن فساد کند و خون‌ها را بریزد؟) .
و من در پاسخ شما گفتم:
(إِنِّى أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ .[6] من چیزى را مى‌دانم که شما نمى‌دانید) .
آنچه فرشتگان نمى‌دانستند، این بود که انسان از استعدادى برخوردار است که اگر از آن درست استفاده کند، به نقطه‌اى از کمال دست مى‌یابد که فرشتگان نمى‌توانند رسید.
بنا بر این، مباهات خدا در واقع، اشاره به پاسخ او به فرشتگان در تبیین حکمت خلقت انسان و ارائه نمونه‌هایى از کمالات اختیارى موجودى است که ملائکه، حکمت آفرینش او را نمى‌دانستند یا نمى‌توانستند بدانند.
۲. با عنایت به آنچه در معناى «مباهات» بیان شد، معلوم مى‌شود که چرا خدا به «نمازگزار» مباهات مى‌کند. مباهات خدا به نمازگزار، نشانه نقش بى‌بدیل نماز در سازندگى انسان و صعود او به قلّه کمالات انسانى است.
خداوند منّان در نخستین مکالمات خود با موسى علیه السلام در تبیین حکمت نماز مى‌فرماید:
(إِنَّنِى أَنَا اللَّهُ لَآ إِلَهَ إِلَّآ أَنَا فَاعْبُدْنِى وَ أَقِمِ الصَّلَوهَ لِذِکْرِى.[7] منم من، خدایى که جز من معبودى نیست . پس مرا عبادت کن و نماز را براى یاد من به پا دار) .
نماز، کامل‌ترین مصداق یاد خداست و نخستین نقش آن در سازندگى انسان، پاکسازى جان از آلودگى‌هاى اخلاقى و عملى و بالاترین برکات آن، دستیابى به قلّه یقین و معارف شهودى است.
(وَ أَقِمِ الصَّلَوهَ إِنَّ الصَّلَوهَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنکَرِ وَ لَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ . [8] نماز را بر پا دار که نماز از کار زشت و ناپسند باز مى‌دارد، و قطعاً یاد خدا [آثارش] بزرگ‌تر است) . این سخن، بدین معناست که نقش یاد خدا در سازندگى جان و کمالات انسان، بسیار فراتر از جلوگیرى از آلودگى‌هاى اخلاقى و عملى است . به سخن دیگر، نماز، آثار و برکاتى براى نمازگزار و جامعه انسانى دارد که پیشگیرى از آلودگى‌هاى اخلاقى و اجتماعى در مقایسه با آنها کوچک است.[9] از این رو امام صادق علیه السلام با صراحت اعلام مى‌فرماید که پس از معرفت، هیچ عبادتى بافضیلت‌تر از نماز نیست.
ثقه الإسلام کُلَینى با سند صحیح از معاویه بن وَهْب نقل کرده که او مى‌گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم: بافضیلت‌ترین عملى که موجب قرب الهى مى‌شود و محبوب‌ترین اعمال نزد خداوندعزّ وجلّ چیست؟ امام علیه السلام در پاسخ فرمود:
ما أعلَمُ شَیئًا بَعدَ المَعرِفَهِ أفضَلَ مِن هذِهِ الصَّلاهِ ، ألا تَرى أنَّ العَبدَ الصّالِحَ عیسَى بنَ مَریَمَ علیه السلام قالَ : (وأوصانى بِالصَّلاهِ والزَّکاهِ ما دُمتُ حَیًّا) [10] .[11]
بر این اساس، جا دارد که خداوند منّان، نزد فرشتگان به نمازگزاران راستین ببالد و بر آنان، آفرین و بر خود، (فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَلِقِینَ) بگوید.
[۱] الأمالى ، صدوق : ص 276 ح 307 ، بحار الأنوار : ج 13 ص 327 ح 4 . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح 92 . [۲] الکافى: ج 8 ص 392 ح 588 . نیز ، ر.ک: حکمت‌نامه جوان: ص 90 (افتخار خداوند به عبادت جوان). [۳] الدعوات، راوندى: ص 20. [۴] وسائل الشیعه: ج 4 ص 278 ح 15. [۵] وسائل الشیعه: ج 5 ص 296 ح 7. [۶] بقره: آیه 30. [۷] طه: آیه 14. [۸] عنکبوت: آیه 45. [۹] براى توضیح بیشتر در این باره، ر.ک: فرهنگ نامه نماز . [۱۰] مریم : 31 . [۱۱] الکافى : ج 3 ص 264 ح 1 ، بحار الأنوار : ج 82 ص 225 ح 50 .
