ویژگی‎های صحیفه سجادیّه(1)

ویژگی‎های صحیفه سجادیّه(1)

صحیفه سجادیه، مجموعه‎ای از ادعیه امام سجاد ـ علیه السلام ـ است که بعد از قرآن کریم و کتاب مقدس نهج البلاغه حاوی والاترین معارف الهی شمرده می‎شود و به حق (اخت القرآن) و انجیل اهل بیت ـ علیهم السلام ـ و زبور آل محمد ـ علیهم السلام ـ لقب یافته است. پیشوای چهارم بعد از حادثه خونین کربلا که همه راهها را برای بیان حقایق مسدود یافت، با زبان دعا به ارشاد بشر پرداخته و تا ابد به جوامع انسانی رهنمودهای ارزنده‎ ارایه می‎دهد؛ رهنمودهایی که اندیشمندان سترگ و دانشمندان بزرگ را حیران ساخته است.
در سال 1353هـ.ق مرحوم آیت الله العظمی نجفی مرعشی ـ قدس سره ـ نسخه‎ای از صحیفه سجادیه را برای علامه معاصر مؤلف تفسیر طنطاوی (مفتی اسکندریه) به قاهره فرستاد وی پس از تشکر از دریافت این هدیه گرانبها و ستایش فراوان از آن در پاسخ چنین نوشت. «این از بدبختی ماست که تاکنون بر این اثر گرانبهای جاوید که از مواریث نبوت است دست نیافته بودیم، هر چه در آن می‎نگرم، آن از گفتار مخلوق برتر و از کلام خالق پایینتر می‎یابم.[1] صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز و بیان حاجت در پیشگاه خداوند متعال نیست، بلکه دریای بیکرانی از علوم و معارف اسلامی است که طی آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پاره‎ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا مطرح شده است.[2] این کتاب ارزشمند ویژگی‎های خاصّی دارد که به چند ویژگی خلاصه‎وار اشاره می‎شود:
1. این صحیفه مبارکه تجسّم بخش تجرّد کامل از عالم ماده و انقطاع از خلق و ارتباط با خداوند باری‎تعالی، و تکیه به اوست. در قسمتی از دعای بیست و هفتم آمده است: «خداوندا من به خاطر اخلاص خود، از همه کس بریده و رو به سوی تو آورده‎ام اینک تمام وجودم متوجه به لطف و کرم توست. و من از کسانی که خود دست نیاز به سوی تو دارند.
رو برگردانیدم، و چون دریافتم که اظهار حاجت به کسانی که خود نیازمندند دلیل بر بی‎خردی و کج‎اندیشی است.
2. صحیفه سجادیّه بیانگر کمال معرفت و ایمان عمیق امام سجاد ـ علیه السّلام ـ نسبت به خدای‎ تعالی است. امام ـ علیه السلام ـ در این صحیفه بسیاری از مباحث کلامی را مطرح کرده است، که دانشمندان علم کلام و فلسفه اسلامی در کتابهای خود آنچه راجع به واجب الوجود نوشته‎اند از آن حضرت استفاده کرده‎اند. در بخشی از دعای اول آمده است:
«همه سپاس‎ها از آن خداوندی است که او مبدأ و سرآغاز جهان هستی است و برای ذات مقدس او آغازی نیست، خداوندی که پایان همه چیز به او منتهی می‎شود ولی او را نهایتی نیست. خداوندی که چشمان بندگان از دیدن او قاصر و اندیشه و اوهام توصیف‎کنندگان از بیان صفاتش ناتوانند…»
3. صحیفه سجادیه بیانگر کمال خضوع و تذلّل در پیشگاه خدای تعالی است و بدین وسیله از بقیه دعاهای ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ متفاوت است. در قسمتی از دعای پنجاه و دوم آمده است:
«ای خداوند مهربان گناهانم مرا خاموش کرده و کلامم را بریده است، از این رو برای من حجت و برهانی نمانده است پس من به رنج و سختی خود گرفتار و در گروه عمل خویشتن هستم و درباره گناهم سرگردانم و از این که از راه راست منحرف گشته‎ام درمانده و وامانده‎ام…»
4. این صحیفه درهای آرزو و امید به رحمت پروردگار را می‎گشاید، زیرا که انسان هرچقدر گناهکار باشد نبایستی امید به بازگشت از گناه و رجعت به سوی پروردگار را در دل خود ناامید سازد. در یکی از دعاها چنین آمده است:
«خداوندا به عزت و جلالت سوگند که، اگر تو مرا به گناهانم مؤاخذه کنی، من هم به یقین از عفوت مطالبه خواهم کرد و اگر به فرومایگی و خشم مؤاخذه کنی، هر آینه از کرم و بزرگواریت مطالبه خواهم کرد.»
5. این صحیفه باب مناظرات تازه‎ای را با پروردگار به روی انسان می‎گشاید. در بخشی از دعای پنجاهم آمده است:
«خداوندا من فردی ناچیزم و قدر و منزلتم اندک است و عذاب و کیفر من چیزی نیست که به قدر ذرّه‎ای در قدرت تو بیفزاید و اگر عذاب چیزی بود که در سلطنت تو می‎افزود هر آینه دوست داشتم که آن فزونی برای تو باشد ولی سلطنت تو بالاتر و قدرت تو جاودانه‎تر از آن است که اطاعتِ اطاعت کنندگان و یا نافرمانی گنهکاران از آن بکاهد».
6. بیشتر دعاهای صحیفه، برنامه‎هایی برای اخلاق و کمالات روحی وضع کرده است، که بدان وسیله مقام انسانی بالا می‎رود و آدمی ارتقاء پیدا می‎کند در یکی از دعاها آمده است:
«خداوندا، بر محمد و آل محمد درود بفرست و ایمان مرا به آخرین مرتبه کمال برسان و یقینم را برتر از همه یقین‎ها قرار ده و نیت‎های خیر مرا به نیکوترین نیّات تبدیل کن و اعمالم را بهترین اعمال قرار ده بار خدایا علاقه و نیت مرا به انجام امور خیر بیشتر گردان و یقینم را بر آنچه در نزد تو است صحیح‎تر قرار ده و اعمال فاسدی را که از من سرزده است اصلاح کن.»
7. در متون صحیفه یک سلسله حقایق علمی وجود دارد که در عصر امام شناخته شده نبود. در بخشی از سخنان آن حضرت در مورد نفرین بر دشمنان اسلام چنین آمده است: «خداوندا آبهای ایشان را به وبا و خوراکی‎های ایشان را به بیماری درآمیز».
یا در جایی دیگر از دعای اول می‎فرماید:
«سپاس خداوند را که ابزار بسط و گسترش قبض و در هم کشیدن را در بدن ما قرار داده است».
امام دهها قرن قبل از جاذبه نیوتن، از وزن نور و هوا سخن به میان می‎آورد و به آن توجه می‎کرد در جایی که می‎فرماید:
«پروردگارا! که وزن زمین و آسمان وزن خورشید و ماه، وزن ظلمت و نور، وزن سایه و هوا را می‎دانی، از هر چیز از هر نوع شرک منزه و پاک هستی.»
و یا امام سجاد و کاری را که سازمان ملل بعد از تلفات 50 میلیونی جنگ جهانی دوم با شرکت 56 کشور جهاد در 86 جلسه در طول صدها روز و هزاران ساعت کار تحت سی‎ماده به نام حقوق بشر تنظیم داد و با تأسف فراوان ضامن اجرائی هم ندارد و با یک برتری ابرقدرتی یا قلدری تمام سعی و تلاش اعضای شورای نیست می‎شود. دقیق‎ترین آن حقوق‎ها را در ضمن یک نشست در ضمن 50 ماده درباره حقوق بشر بیان می‎دارد که تنها ضامن اجراء و پشتوانه آنها را ایمان و تقوا و شناخت مبادی معنوی تشکیل می‎دهد و در راه ایجاد آن پشتوانه، سعی و کوشش و تلاش فراوان دارد.
8. صحیفه سجادیه از بهترین رصدهای روحی و اخلاقی در تفکر اسلامی است. دارویی شفابخش برای نفوس سرگردان و سرچشمه‎ای گوارا برای تشنگان زهد و اخلاص می‎باشد دعایی که معراج مؤمن و وسیله قرب الهی است.
9. صحیفه سجادیه، در حقیقت نهضت و مقابله‎ای دربرابر فساد و بی‎بند و باری و افسار گسیختگی آن عصر بود که حاکمان و عاملان اموی در ترویج و اشاعه آن می‎کوشیدند.
10. صحیفه سجادیه در بالاترین سطح بلاغت و فصاحت قرار گرفته است و پس از قرآن مجید و نهج البلاغه سخنی در جهان عرب بلیغ‎تر و فصیح‎تر از دعاهای امام زین العابدین ـ علیه السلام ـ وجود ندارد.
11 و 12. از همه مهمتر دو باب اصول اعتقادات و احکام و فروع دین که با روش عالمان و عارفان در جای جای این صحیفه آمده است به گوشه‎هایی از آن اشاره می‎شود:
الف. اصول اعتقادات: 1. خداشناسی: در بخشی از دعای چهل و هفتم آمده است: پروردگارا! حمد و ستایش مخصوص توست، ای پدید آورنده آسمانها و زمین ای صاحب بزرگی و احسان کامل، ای مالک و مهتر مهتران، ای خدای هر پرستش‎گر و ای آفریننده هر آفریده و ای وارث هر چیز، چیزی مانند او نیست و آگاهی به چیزی از او پنهان نمی‎باشد و او به هر چیز احاطه دارد و به هر چیز نگهبان است، تویی خدایی که جز تو خدایی نیست، یکتای تنها یگانه بی‎مانند هستی…»
2. عدل: در بخشی از دعای چهل و هشتم آمده است: «… و دانستم که حکم و فرمانت ستمی و در انتقام و به کیفر رساندنت شتابی نیست». و در قسمتی دیگر از همان دعا آمده است: «خدایا! اگر بخواهی از ما درگذری، به دلیل فضل و احسان توست و اگر بخواهی ما را به کیفر رسانی، از عدل و دادگری توست.
3 و 4. نبوت و امامت: در بخشی از دعای چهل و هشتم آمده است: «خدایا! به مقام و منزلت بلندپایه محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ و مقام گرامی علی ـ علیه السلام ـ به سوی تو تقرب می‎جویم و به واسطه آن دو بزرگوار به درگاهت روی می‎آورم که مرا از شرّ و بدی فلان و فلان پناه دهی».
5. معاد: در بخشی از دعای چهاردهم آمده است: «خدایا! اگر نیکی من نزد تو در تأخیر گرفتن حق من و به کیفر نرساندن ستم کننده بر من تا روز رستاخیز است، پس بر محمد و آل او درود بفرست و مرا به نیت درست و صبر پایدار تأیید فرما.
ب. احکام و فروع دین:
1. نماز: امام سجاد ـ علیه السلام ـ در دعای چهل و چهارم می‎فرماید: بارالها بر محمد و آل محمد رحمت فرست و ما را در این ماه ـ ماه رمضان ـ بر اوقات نمازهای پنجگانه و حدود آن که یقین کرده‎ای و واجبات آن را مقرر فرموده‎ای و وظایف و شروط آن را مشخص ساخته‎ای و اوقات آن را معین نموده‎ای موفق بدار…»
2. روزه: در بخشی از دعای چهل و چهارم آمده است: «سپاس خدایی را که یکی از راههای احسان را ماه خود، ماه رمضان، ماه روزه و ماه اسلام و… قرار داد… چیزهایی را که در ماههای دیگر حلال کرده است حرام ساخت و برای گرامی داشتن آن، خوردنی‎ها و نوشیدنی‎ها را در آن منع فرمود و برای آن وقت آشکاری قرار داد.

پی نوشت ها:

[1] . صحیفه سجادیه، ترجمه سید صدرالدین بلاغی، دارالکتب اسلامیه مقدسه، ص 37.
[2] . سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، مؤسسه امام صادق، ص 270.

مطالب مشابه

دیدگاهتان را ثبت کنید