یکی از باارزشترین عبادتها قرائت و خواندن قرآن است. این کار به اندازهای اهمیت دارد که خداوند درباره آن میفرماید:
«فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ».[1]
آنچه برای شما میسّر است قرآن بخوانید.
تلاوت قرآن در همه حال
معمولاً کسی که در مقام وصیت و سفارش است چیزهایی را سفارش میکند که مهم و سرنوشتساز باشد. یکی از وصایای رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ به امیرمؤمنان علی ـ علیه السّلام ـ تلاوت مستمرّ قرآن است.
«وَ عَلَیْکَ بِتِلاوَهِ الْقُرْآنِ عَلی کُلِّ حالٍ»[2]
در همه حال و در هر شرایطی قرآن تلاوت کن.
بسیاری از عبادات هنگام مریضی، مسافرت یا جهاد در راه خدا از انسان ساقط میشود و یا تخفیف پیدا میکند. امّا خداوند تأکید مینماید در این موارد نیز سعی کنید تا میتوانید قرآن بخوانید:
بزودی گروهی از شما بیما میشوند، و گروهی دیگر برای بدست آوردن فضل الهی (کسب روزی) به سفر میروند، و گروهی دیگر در راه خدا جهاد میکنند (و از تلاوت قران باز میمانند)، پس به اندازهای که ممکن است از آن تلاوت کنید.[3]
سرّ این مطلب چیست؟ چرا بر قرائت مستمر و روزانه قرآن این همه تأکید شده است؟ شاید حکمتش این است که قرآن برنامه زندگی سعادتمندانه هر مسلمان است. به این جهت سزاوار است مسلمانان هر روز به آن مراجعه نمایند و درسهای زندگی را از آن بگیرند و به آن عمل کنند.
همانگونه که انسان برای انجام کارهای روزانه برنامه تهیه میکند و هر روز صبح به برنامهاش نگاه میکند تا کارهای روزانه را مطابق آن انجام دهد، هر مسلمانی که میخواهد به قرآن عمل کند لازم است به طور مستمر و روزانه به قرآن مراجعه کند تا در پرتو دستورات و راهنماییهای قرآن در دنیا و آخرت کامروا شود.
قرائت قرآن و امام خمینی (ره)
خوب است برای دانستن جایگاه ویژه قرائت قرآن در بین عبادتها به دو خاطره خواندنی از زندگی حضرت امام خمینی (ره) اشاره کنیم:
یکی از بستگان نزدیگ امام ـ ـ سلام الله علیه ـ در این زمینه نقل میکند:
یک دفعه که با ایشان در نجف بودیم، چشمشان ناراحت شده بود. دکتر بعد از معاینه چشمشان گفت: «شما باید چند روز قرآن نخوانید و به چشمتان استراحت بدهید».
امام خندیدند و گفتند:
دکتر! من چشمم را برای قرآن خواندن میخواهم. چه فایدهای دارد که چشم داشته باشم و قرآن نخوانم؟ شما یک کاری بکنید که من بتوانم قرآن بخوانم![4]
حضرت آیه الله توسّلی از نزدیکان حضرت امام (ره) در زمینه قرائت مداوم و روزانه قرآن به وسیله حضرت امام خمینی (ره) میگوید:
امام با همه اشتغالاتی که داشتند، به انجام مستحبات، به ویژه خواندن قرآن، دعا و نماز اوّل وقت، اهمیت میدادند.
امام، هر روز سه تا پنج مرتبه قرآن میخواندند. در ماه مبارک رمضان، سه بار قرآن را ختم میکردند.[5]
مقدار قرائت روزانه
شاید بعضی از مردم بپرسند حال که قرائت روزانه قرآن این همه اهمیت دارد، سزاوار است روزانه چند آیه از قرآن خوانده شود؟ پاسخ این پرسش در احادیث زیادی آمده است، که ما به دو حدیث از میان آنها اکتفا میکنیم.
کمترین مقدار قرائت: در حدیثی که از امام باقر ـ علیه السّلام ـ رسیده است استفاده میشود اگر مسلمان بخواهد از غافلان و بیخبران نباشد بایستی روزانه حداقل ده آیه از قرآن بخواند. امام پنجم ـ علیه السّلام ـ این مطلب را از رسول گرامی خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل کرده است:
مَنْ قَرَأَ عَشَرَ آیاتٍ فی لَیْلَهٍ لَمْ یُکْتَبْ مِنَ الْغافِلینَ.[6]
هر کس در هر شب ده آیه قرآن بخواند از جمله بیخبران و غافلین نوشته نخواهد شد.
البته این مقدار قرائت، غیر از قرائت آیاتی است که هر مسلمانی در نماز میخواند زیرا آن آیات بخشی از نماز است و خواندن آن بر هر مسلمان مکلّفی واجب است. پنجاه آیه، قرائت ذاکران: در ادامه حدیث قبلی آمده است، کسی که هر روز پنجاه آیه قرآن تلاوت کند در زمره کسانی است که همیشه به یاد خدا هستند: «وَ مَنْ قَرَأ خَمسینَ آیَهً کُتِبَ مِنَ الذّاکرین»[7]
مقدار قرائت قاریان: مرحوم فیض کاشانی از فقیهان، مفسّران و عارفان برجسته شیعه، در کتاب شریف «المحجّه البیضاء» در این مورد چنین نوشته است:
اگر قاری قران از متفکران در معانی قرآن است… پس به روایتی عمل کند که میفرماید: هر روز پنجاه آیه خوانده شود، زیرا از امام صادق ـ علیه السّلام ـ روایت است که فرمود:
«اَلْقُرْآنُ عَهْدُ اللهِ اِلی خَلْقِهِ فَقَدْ یَنْبَغی لِلْمَرْءِ الْمُسْلِمِ اَنْ یَنْظُرَ فی عَهْدِهِ وَ اَنْ یَقْرَأَ مِنْهُ فی کُلِّ یَوْمٍ خَمْسینَ آیَهً».[8]
قرآن پیمان خدا با مردم است. پس یقیناً برای شخص مسلمان سزاوار استکه با دقت در پیمان خویش بنگرد و از آن در هر روز پنجاه آیه بخواند.
برادران و خواهران قاری مشاهده میکنند که قرائت پنجاه آیه از قرآن کمترین مقداری است که هر مسلمانی سزاوار است روزانه از قرآن بخواند. بنابراین، این مقدار قرائت، برای کسی که قاری قرآن و رساننده پیام خدا به خلق است ضرورت دارد، زیرا موجب پیوند او با قرآن یعنی پیماننامه خداوند است.
امید است با فضل و رحمت پروردگار همه مسلمانان، خصوصاً قاریان محترم قرآن توفیق این مقدار تلاوت قرآن را داشته باشند.
مقدار قرائت کسبه و تجّار: اصناف و بازاریان محترم نیز باید اهتمام شایستهای به قرائت قرآن داشته باشند. چقدر خداپسندانه است که اصناف ما در این زمینه به اصناف و بازاریان قدیم اقتدا کنند.
کسبه و بازاریان شیعه از قدیم الایام از اقشار متدیّن و علاقهمند به قرآن و اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ بودهاند. حتی میتوان گفت در حفظ شعائر اسلامی و برپایی جلسات قرآن و عزاداری از سایر اقشار جامعه پیش قدمتر بودهاند. همانگونه که در بیشتر شهرهای ایران اسلامی نیز در حال حاضر همینطور است.
همه شنیده و یا خواندهاند که کسبه قدیم علاوه بر اینکه موقع نماز کسب و کار را تعطیل میکردند و نمازهای یومیّه را به جماعت میخواندند، کسب و کار روزانه را با نام و یاد خدا شروع میکردند. عدّه زیادی از بازاریان و کسبه جزء، بعد از آماده کردن محل کار خود قرآنها را باز مینمودند و کار روزانه را با کلام خالق یکتا شروع میکردند. این سنّت حسنه موجب میشد در طول کسب روزانه به یاد خدا باشند و از گزند شیطان و حرامهای اقتصادی در امان باشند. در نتیجه در گروه کاسبانی قرار گیرند که حبیب خدا هستند و هم اینکه خداوند به کسب و کار آنها برکت میداد.
رئیس مذهب ما، حضرت امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، خطاب به تجّار و کسبه مسلمان چنین خطاب میکند:
چه چیزی تجّاری را که در بازار مشغول کار است مانع میشود وقتی که به منزلش باز میگردد، نخوابد تا اینکه سورهای از قرآن را بخواند. پس برایش مقابل هر آیهای که میخواند ده حسنه نوشته میشود و از او ده کار زشت محو میگردد.[9]
اوقات تلاوت قرآن
از آیات قرآن کریم و احادیث استفاده میشود که قرائت قرآن و ذکر خدا در همه اوقات خوب است. ولی در این وقتها و زمانها سفارش شده است:
صبحها بعد از نماز صبح، هنگام غروب، شب قبل از خواب، نیمههای شب و سحرگاهان.
از اینرو جا دارد هر کسی به فراخور حال و فرصتهایی که دارد یکی یا بعضی از این اوقات را مشخص کند و به تلاوت قرآن بپردازد.[1] . مزّمّل (73)، آیه 20.
[2] . وسائل الشیعه، ج 4، ص 839.
[3] . مزّمّل (73)، آیه 20.
[4] . پابهپای آفتاب، امیر رضا ستوده، نشر پنجره، 1373، ص 181.
[5] . همان مدرک، ص 285.
[6] . اصول کافی، کلینی، ج 2، باب «ثواب قراءه القرآن»، ص 448.
[7] . همان مدرک.
[8] . اصول کافی، ج 2، «باب فی القراءته»، ص 446.
[9] . ثواب الاعمال، شیخ صدوق، مکتبه الصدوق، تهران 1391، ص 127.
