در هر جا و مکانی ـ به جز اماکنی که قرائت قرآن در آنها سبب توهین به قرآن گردد ـ میتوان قرآن تلاوت کرد و از نظر اسلام مانعی ندارد. در میان اماکن دو مکان برای تلاوت قرآن شرافت بیشتری دارد: خانه و مسجد. این مطلب را از روایاتی که در این زمینه وارد شده است میتوان فهمید. خصوصاً در فضیلت تلاوت قران در منازل تأکید زیادی شده است و برای آن فواید شگفتآوری را ترسیم کردهاند.
فضیلت تلاوت در خانه
پیامبر عظیم الشّأن اسلام در این زمینه میفرماید:
خانههای خود را با تلاوت قرآن نورانی کنید، و آنها را گورستان نسازید، همانگونه که یهود و نصارا چنین کردند (زیرا فقط در معابد نماز خوانده) و خانههای خویش را از عبادت تهی ساختند. هر خانهای که در آن قرآن زیاد تلاوت شود، خیر و برکت آن افزون میگردد و اهل آن در وسعت قرار میگیرند و آن خانه برای اهل آسمان نورافشانی میکند، آن گونه که ستارگان آسمان برای اهل دنیا نور میدهند.[1]
از کلام حضرت چنین استفاده میشود: منازلی که در آنها قرآن خوانده نمیشود مانند گورستان، تاریک و ظلمانی است.
کسی که اهل قرآن نیست و با آن انس ندارد دل مُرده است و خانه او گورستان است. بنابراین همه مسلمانان این گفتار پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ را آویزه گوش کنند و خانهها را با ترک تلاوت قرآن تاریک نکنند. بلکه خانهها را با تلاوت آن روشن بسازند. خود و خانواده، کوچه و محل زندگی را هم نورانی کنند.
حضرت میفرماید: این نورانیت به زمین و زمینیان محدود نمیشود بلکه اهل آسمان هم از نورافشانی چنین خانهای بهره میبرند. همانطور که ستارههای آسمان برای ساکنان زمین چشمگیر است، خانهای که در آن قرآن تلاوت میشود برای اهل آسمانها چشمگیر است و آنها هم از مراکز تلاوت قرآن نور میگیرند.
خانهای که صدای قرآن اهل آن، از کوچک و بزرگ، طنینانداز است، دنیایشان نیز آباد است. خیر و برکت آن زیاد است و رزق و روزی آن خانه فزونی مییابد. شایسته است در خانههایی که اتاقهای متعدّد دارد یک اتاق برای نماز، دعا و قرآن خواندن اختصاص یابد. و خانوادههایی که کمبود جا دارند، مکان مشخصی را برای قرائت قرآن و سایر عبادات در نظر گیرند، زیرا شرافت چنین مکانهایی موجب استجابت دعا خواهد شد.
دلایل فضیلت تلاوت در خانه
1. دوری از ریا: عبادت در خلوت، بدور از تظاهر و خودنمایی است و معمولاً با اخلاص همراه است. به این جهت کمتر آلوده به ریا میشود. از این رو کسی که ترسی از ریا و وسوسههای شیطانی دارد. بهتر است قرآن را در خلوت و خانه تلاوت کند.
2. تأثیر در فرزندان: تلاوت قرآن در خانهها در سایر افراد خانواده اثر دارد. پدر و مادری که خواندن قرآن جزو برنامه زندگیشان باشد، فرزندانشان هم به فراگیری و خواندن قرآن علاقمند میشوند. حتی فراتر از خانه، در همسایگان نیز تأثیر زیادی دارد.
3. اثر اجتماعی آن: اگر صدای قرآن در همه یا اکثر خانهها طنینانداز شود و صبح و شام صدای روحنواز آن از هر کوی و برزن شنیده شود، در قلب انسانهای مشتاق اثر میگذارد، روح و روانها را منقلب میکند و زمینهساز حضور قرآن در عرصه اجتماعی میشود. آنگاه انسانها به خود آمده، قرآن را برنامه زندگی خود قرار میدهند و کاستیهای خود را با آن برطرف میسازند و قرآن در جامعه تجسّم عینی مییابد.
فضیلت تلاوت در مساجد
مسجد خانه خدا در روی زمین است. هیچ خانهای در کره خاکی شریفتر و محترمتر از مسجد نیست. خانه خدا محلّ عبادت و یاد خدا است و قرائت قرآن برترین عبادت الهی است. جا دارد هر یک از ما مسلمانان مقداری از وقت خود را در مساجد به تلاوت قرآن اختصاص دهیم. برای پی بردن به ارزش تلاوت قرآن در مساجد به گزارش قطعهای از تاریخ و سخنی از آورنده قرآن نظر میاندازیم.
شخصی در مسجد شعر میسرود. پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ خطاب به آن شخص فرمود:
«اِنَّما نُصِبَتِ الْمَساجِدُ لِلْقُرْآنِ».[2]
مسجدها را برای قرآن خواندن ساختهاند.
این گفتار نشاندهنده اهمیت تلاوت قرآن در مساجد است. از کتابهایی که در مورد سیره پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و اصحاب او نگاشته شده است استفاده میشود که مسلمانان علاوه بر تلاوت قرآن در خانهها در مساجد نیز قرآن تلاوت میکردند و بیشتر اوقات، این تلاوتها به صورت جمعی بوده است.
پیشنهاد ما: این سنّت حسنه کم و بیش در بین مسلمانان رایج است و در ماه رمضان رواج آن بیشتر است و شور و شوق افزونتری بر این جلسات حاکم است. سزاوار است این شور و حال همیشگی باشد و تنور جلسات قرائت قرآن در مساجد همه روزه گرم باشد. برای این منظور بهتر است وقت مشخّصی انتخاب شود، مثلاً قبل از اذان مغرب و یا بعد از نماز شامگاه که در قرآن و حدیث ذکر خدا در این مواقع سفارش شده، انتخاب شود، هر شب به میزان پانزده تا سی دقیقه (وقت و حال نمازگزاران مدّنظر باشد) حلقه درس قرائت قرآن برپا شود و هر کس مقداری از قرآن را بخواند. البته به خواندنِ تنها اکتفا نشود و حتماً معانی آیات خوانده شده و یا معارف و احکام آن نیز ذکر شود تا مقدمهای برای عمل به قرآن باشد. تأکید میشود که وقت و حال مردم مدّنظر باشد یعنی زمان جلسه مختصر و مفید باشد.
اگر چنین جلساتی در مساجد عمومیت پیدا کند و دارای جاذبه و استمرار باشد، جامعه را دچار تحوّل فرهنگی بزرگی میکند.
گفتارمان را در ادب ششم با این کلام رسول گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ به پایان میبریم:
«وَ مَنْ اًحَبَّ الْقُرْآنَ فَلْیُحِبَّ الْمَساجِدَ».[3]
کسی که دوستدار قرآن است، مساجد را نیز دوست دارد.
قرآن کلام خدا و مسجد خانه خداست، هر دو نور خدا هستند. بنابراین دوستدار قرآن، دوستدار مسجد است و دوستدار مسجد دوستدار قرآن. بین قرآن و مسجد پیوندی غیبی است، سعی کنیم این پیوند را در دنیا پایدار و همیشگی سازیم.[1] . نَوِّروا بُیُوتَکُمْ بِتِلاوَهِ الْقُرْآنِ وَ لا تَتِّخِذُوها قُبُوراً کَما فَعَلَتِ الْیَهُودُ وَ النَّصارا: صَلَّوْا فِی الْکَنائِسِ وَ الْبِیَعِ وَ عَطَّلُوا بُیُوتَهُمْ فَاِنَّ الْبَیْتَ اِذا کَثُرَ فیهِ تِلاوَهُ الْقُرآنِ کَثُرَ خَیْرُهُ وَ اتَّسَعَ اَهْلُهُ وَ اَضاءَ لِاَهْلِ السَّماءِ کَما یُضئُ نُجُومُ السَّماءِ لِاَهْلِ الدُّنْیا.
(اصول کافی، ج 2، ص 446)
[2] . وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج 3، ص 493.
[3] . مستدرک الوسائل، میرزا حسین نوری، ج 3، ص 355.
