یکی از پیامبران مرسل، حضرت الیاس است که نام مبارکش در قرآن در دو مورد آمده است، در یک جا به عنوان انسانی شایسته در ردیف زکریا و عیسی و یحیی ـ علیهم السلام ـ ذکر شده (انعام ـ 85) و در جاهای دیگر به عنوان پیامبر مرسل یاد شده است (صافّات، 123).
گرچه طبق بعضی از اقوال الیاس ـ علیه السلام ـ همان ادریس، یا خضر یا ایلیا است، ولی از ظاهر آیات قرآن استفاده می‎شود که او به طور مستقل، یکی از پیامبران است.
و در آیه 130 سوره صافات می‎خوانیم: «سَلامٌ عَلى إِلْ‏یاسِینَ؛ سلام بر اِلْیاسین»
سپس در آیه 132 می‎فرماید: «إِنَّهُ کانَ مِنْ عِبادِنَا الْمُؤْمِنِینَ؛ او از بندگان مؤمن ما است.»[1] کلمه الیاسین همان الیاس است که یا و نون بر آن افزوده شده است، و نیز احتمال دارد نظر به این که پدرش یاسین نام داشت،‌ او را الیاسین خواندند.
الیاس از پیامبران بنی اسرائیل و از نواده‎های هارون ـ علیه السلام ـ[2] برادر موسی ـ علیه السلام ـ است، و از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده که الیاس از پیامبران عابد بنی اسرائیل بود.[3] شیوه دعوت الیاس ـ علیه السلام ـ
حضرت الیاس ـ علیه السلام ـ از طرف خدا مأمور هدایت بت پرستان شد، که به قول بعضی، آنها در بَعْلُبک (که اکنون در کشور لبنان قرار گرفته) بودند. الیاس ـ علیه السلام ـ آنها را به تقوا و پاکسازی دعوت کرد. و از بت پرستی و پرستش بت بَعْلُ (که بت بزرگ آنها بود) برحذر داشت، و قوم بت پرست را به خاطر پرستش بت، سخت نکوهش نمود و به آنها فرمود: خدای یکتا و بی‎همتا پروردگار شما و پدران پیشین شما است، مربی و تربیت کننده شما او است، همه نعمتهایی که دارید از او است، و حل هر مشکلی به دست با کفایت او می‎باشد، چرا جز او را می‎پرستید؟ دست از تقلید کورکورانه بردارید، و روش نیاکان خود را دنبال نکنید،‌ خدای حقیقی را بپرستید.
ولی قوم خیره سر و خود خواه او، گوش به اندرزهای او ندادند، و به هدایتهای منطقی و دلسوزانه او اعتنا نکردند، و به تکذیب او پرداختند، خداوند به آنها هشدار داد که روزی خواهد آمد که آنها در دادگاه عدل الهی قرار خواهند گرفت و در عذاب دوزخ، احضار خواهند شد.[4] ایمان گروه اندکی به دعوت الیاس ـ علیه السلام ـ
تبلیغات الیاس ـ علیه السلام ـ باعث شد که عده‎ای از بندگان خالص خدا، به او ایمان آوردند، و برخلاف مسلک جامعه، سنّت شکنی نموده، و باطل را رها کرده و به حق پیوستند. با این که چنین کاری در شرایط سخت آن عصر، ‌بسیار دشوار بود، ولی آنها سنت باطل تقلید کورکورانه و جمله بی‎اساس «خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شو» را رها کرده، و دعوت به حق الیاس ـ علیه السلام ـ را باور کردند و جزء یاران او شدند.[5] مناجات حضرت الیاس ـ علیه السلام ـ در سجده
مفضل بن عمر می‎گوید: همراه دوستان برای ملاقات با امام صادق ـ علیه السلام ـ رهسپار شدیم. به در خانه آن حضرت رسیدیم و می‎خواستیم اجازه ورود بگیریم. پشت در شنیدیم که آن حضرت سخنی می‎گوید، ولی آن سخن عربی نبود و خیال کردیم که به لغت سریانی است. سپس آن حضرت گریه کرد، و ما هم از گریه او به گریه افتادیم، آن گاه غلام آن حضرت بیرون آمد و اجازه ورود داد.
ما به محضر امام صادق ـ علیه السلام ـ رسیدیم. پس از احوالپرسی، من به امام عرض کردم: «ما پشت در، شنیدم که شما سخنی که عربی نیست و به خیال ما سریانی است، تکلم می‎کردی، سپس گریه کردی و ما هم با شنیدن صدای گریه شما به گریه افتادیم».
امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: «آری من به یاد الیاس افتادم که از پیامبران عابد بنی اسرائیل بود، و دعایی را که او در سجده می‎خواند، می‎خواندم»، سپس امام صادق ـ علیه السلام ـ آن دعا (و مناجات) را به لغت سریانی، پشت سر هم خواند، که سوگند به خدا هیچ کشیش و اُسقفی را ندیده بودم که همانند آن حضرت، آن گونه شیوا و زیبا بخواند، و بعد آن را برای ما به عربی ترجمه کرد و فرمود: الیاس در سجودش چنین مناجات می‎کرد:
«اَتُراکُ مُعَذِّبِی وَ قَدْ عَفَّرْتُ لَکَ فِی التُّرابِ وَجْهِی، اَتُراکَ مُعَذَّبِی وَ قَد اِجْتَنَبْتُ لَکَ الْمَعاصِی، أتُراکَ مُعَذَّبِی وَ قَدْ اَسْهَرْتُ لَکَ لَیلِی؛ خدایا آیا به راستی تو را بنگرم که مرا عذاب کنی، با این که روزهای داغ به خاطر تو (با روزه گرفتن) تشنگی کشیدم؟!، آیا تو را بنگرم که مرا عذاب ‎کنی، در صورتی که برای تو، رخسارم را (در سجده) به خاک مالیدم؟!، آیا تو را بنگرم که مرا عذاب کنی با آن که به خاطر تو، از گناهان دوری گزیدم؟!، آیا تو را ببینم که مرا عذاب کنی با این که برای تو، شب را به عبادت به سر بردم؟!»
خداوند به الیاس، وحی کرد: «سرت را از خاک بردار که من تو را عذاب نمی‎کنم»
الیاس عرض کرد: «ای خدای بزرگ، اگر این سخن را گفتی (که تو را عذاب نمی‎کنم) ولی بعداً مرا عذاب کردی چه کنم؟! مگر نه این است که من بنده تو و تو پروردگار من هستی؟»
باز خداوند به او وحی کرد:
«اِرْفَعْ رَأسَکَ فَاِنِّی غَیرُ مُعَذَّبِکَ، اِنِّی اِذا وَعَدْتُ وَعْداً وَ فَیتُ بِهِ؛ سرت را از سجده بردار که من تو را عذاب نمی‎کنم و وعده‎ای که دادم به آن وفا خواهم نمود.»[6][1]. این آیه بیانگر آن است که منظور آل یاسین نیست، بلکه اِلیاسین است.
[2]. به این ترتیب: «الیاس بن یاسین بن فنحاص بن عیزار بن هارون» (مجمع البیان، ج 8، ص 457).
[3]. اصول کافی، ج 1، ص 227.
[4]. صافات، 124ـ127؛ بحار، ج 13، ص 392.
[5]. صافات، 128.
[6]. اصول کافی، ج 1، ص 227.