در میان تمام کسانی که به گونه‌ای در اداره امور مسجد دخالت دارند، امام جماعت به عنوان مدیر طبیعی مسجد دارای نقشی ممتاز و ویژه است؛ به طوری ‌که صلاحیت‌ها، شایستگی‌ها، عملکرد، شخصیت و چگونگی برخورد و رفتار او با مردم، به ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان به طور مستقیم بر مسجد و جذب افراد اثر می‌گذارد.

مهم‏ترین بایسته های رفتاری امام جماعت در مواجهه با مردم، به ویژه کودکان و نوجوانان عبارت‏ اند از:

۱.رعایت نظافت و آراستگی ظاهر

روحانی و رهبر معنوی در اجتماع باید در قالب الگو و نمونه خوبی‌ها مطرح شود؛ بنابراین امام جماعت باید به بهترین وجه ممکن لباس بپوشد، تمیز باشد، محاسن مرتّب داشته باشد و از عطر استفاده کند؛ ‌مواظب نظافت دهان و دندان و احیاناً بوی بد دهان خود باشد و در مجموع مسئله نظافت ظاهری را فراموش نکند.

۲.عامل به احکام شرعی و اخلاقیات

امام جماعت باید دارای اخلاق نیکو و شایسته ای باشد و با مردم به خوبی مدارا کند.امام جماعتی موفق است که مؤمن و عامل به باورها و احکام شرعی و اخلاقیات باشد.امام علی(ع) می فرماید: «هر کس خویشتن را پیشوای (هدایت و تربیت) دیگران قرار می دهد، باید قبل از دیگران، سازندگی را از خود آغاز کند و پیش از آن که از راه زبان و گفتار به تربیت دیگران بپردازد، باید با سیره و برخوردش آنان را ادب نماید».

همچنین در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: «به وسیله کردار شایسته و اعمال نیک خود راهنما و راهبر مردم به سوی فضیلت‌ها شوید و تنها دعوتگر زبانی نباشید».

۳.ارتباط عاطفی با کودکان و نوجوانان

امام جماعت باید با کودکان و نوجوانان برخوردى محبّت‏ آمیز و دوستانه داشته باشد. برخوردهاى عاطفى در ایجاد ارتباط با کودکان و نوجوانان و آگاهى از نظریات آنها بسیار مؤثر است؛ این‏گونه ارتباط، زمینه مساعدى را جهت جلب و تأثیر بر آنان به وجود مى‏ آورد.

امام جماعت براى این که سطح روابط خود با این گروه های سنّی را به این حد برساند، باید به نکات متعددى توجّه داشته باشد و در امور گوناگونى، همراه این گروه های سنّی در مشکلات به آنها کمک کند؛ موفقیت‏هایشان را به آنها تبریک بگوید؛ از غم‏ها و ناراحتى‏هاى آنها ابراز تأسف و اندوه کند، هدایاى کوچکى مثل عطر، تسبیح و انگشتر و…به عنوان یادگارى به آنها تقدیم کند؛ در صورت امکان، در برخی از مسایل خصوصى آنها وارد شود، مثلاً روز تولّدشان را، به آنها تبریک بگوید و سایر اقداماتى از این قبیل که با توجّه به شرایط امام جماعت و فرهنگ و روحیّات اهالى محل در برقرارى و تداوم ارتباطى دوستانه و محبّت‏ آمیز مؤثر است.

۴.تکریم و احترام

امام جماعت می ‏بایست به رفتار، ارزشها، گفتار و نظریات کودکان، نوجوانان و جوانان احترام بگذارد.این کار در جلب و جذب آنان به مسجد بسیار مؤثر است.وقتى جوان احساس کند، طرف مقابل در صدد این نیست که نظریات خودش را به او تحمیل کند و به نظریات او احترام مى‏گذارد، احساس شخصیّت مى‏ کند و از این که با چنین فردى آشنا شده، خوشحال مى‏گردد.البته احترام امام جماعت به کودکان، نوجوانان و جوانان به معناى پذیرفتن تامّ و تمام نظریات آنها بدون دلیل نیست، بلکه به معناى شنیدن و تحمّل کردن آنها و تعیین راهى حساب شده و مدبّرانه جهت هدایت آنهاست.

اگر امام جماعت و دیگر متولّیان مساجد به رفتار، ارزشها، گفتار و نظریات کودکان، نوجوانان و جوانان احترام بگذارند، گامى بزرگ در مسیر جذب آنان برداشته‏اند. فضاى توأم با احترام و تکریم، انسان را به سوى خود مى‏کشد.حتّى گاهى در مسجد خطاهایى از نوجوان سر مى‏زند که باید تا تذکّرات صمیمانه و در خفا او را متوجه اشتباهش کرد تا به مقاومت و عناد کشیده نشود.به ویژه درباره کودکان و جوانان که حسّاسیت دارند و موعظه باید کوتاه و بلیغ و سنجیده و با اوضاع و شرایط فکر او مناسب باشد و همچنین در عین نرمى و مدارا، گام به گام باشد.

۵.بها دادن به کودکان، نوجوانان و جوانان

ستایش‏خواهى و جلب توجّه، دو نوع از خواسته‏هاى این گروه های سنّی در عرصه ذهن و عاطفه است.بنابراین بها دادن به آنان، عامل مهمى در راستاى تأمین خواسته و جلب توجّه آنها به مسجد است.البته این به معناى اختیارات زیاد و غیر منطقى کودکان، نوجوانان و جوانان و یا پذیرش هر نوع نظر و سلیقه آنها نیست.

احترام و بها دادن به شخصیت جوان و مسؤلیت سپاری به این گروه های سنّی، از شیوه‏هاى مهم‏ تربیتى شمرده مى‏شود.به طور کلّی، مصادیق احترام و بهاء دادن به نوجوانان و جوانان در محیط مسجد عبارت اند از:

الف) عضویت در هیئت امنای مسجد؛ عضویت یکی از جوانان متعهد و مؤمن مسجدی در هیئت امنا به نوعی بها دادن به وی است.این اقدام باید سبب ایجاد رقابت سازنده میان جوانان، برای به دست آوردن این پست باشد.

ب) مشورت و نظرخواهی از کودکان، نوجوانان و جوانان

شایسته است بزرگ‌ ترها، و امام جماعت و اعضای هیئت امنا، برای فعالیت‌های گوناگون مسجد، نظر کودکان، نوجوانان و جوانان را جویا شوند و در صورت امکان، پیشنهادهایشان را اجرا کنند.این اقدام سبب خودباوری و احساس شخصیت در جوانان می‌شود.آنان از این که می‌بینند با آنان مشورت می شود و نظرهایشان در تصمیم گیری‌های مسجد اثر دارد، خوشحالند و مسجد را از خود می‌دانند.

ج) واگذاری فعالیت‌های مسجد به کودکان، نوجوانان و جوانان

با توجّه به این که کودکان، نوجوانان و جوانان مشتاقند در فعالیت های گروهی و جمعی شرکت نمایند و به آنان در این ارتباط بها داده شود، لازم است از آنان در انجام کارهای مسجد، نظیر پیگیری فعالیت های عمرانی و فرهنگی، دعوت به عمل آمده و آنان را در این ارتباط ترغیب و تشویق کنند.به عنوان مثال پیگیری انجام برنامه اعتکاف در یک مسجد توسط جوانان صورت گیرد. موضوع ثبت نام را به آنان واگذار کرده و در تصمیم گیریها و تصمیم سازیها نظرات آنان نیز خواسته شود، یا آنان را برای پیگیری نیازهای فرهنگی مسجد به ادارات تبلیغات اسلامی و اوقاف و امور خیریه روانه سازند.یا برای مثال در یک مراسم، برنامه پذیرایی بر عهده جوانان باشد.در هر صورت باید به آنها بها داده شود و همچون بزرگان از مشارکت های آنان در فعالیت های مسجد استفاده گردد.این اقدام با روحیه پرشور و نشاط نوجوان و جوان تناسب دارد و سبب ایجاد وابستگی آنان به مسجد می‌شود.

۶.تشویق

یکى از عوامل و ابزارهاى جذب نوجوانان و جوانان در زمینه‏هاى گوناگون از جمله حضور در مساجد تشویق امام جماعت است.تشویق نوجوانان و جوانان نمى‏تواند منحصر به افراد یا نهاد خاصّى باشد.یعنى اگر فقط خانواده چنین کارى را انجام دهد، تأثیر مطلوب و کامل را نخواهد داشت.بلکه باید همه عواملى که به نوعى با نوجوانان و جوانان مرتبط هستند، به این نکته اساسى توجه داشته باشند.تشویق را نمى‏توان منحصر به دادن جایزه دانست، بلکه برخوردها و فضاى ایجاد شده توسط دیگران نیز مشوّق خوبى براى نوجوانان و جوانان است.البته لازم است در تشویق افراد به‏ گونه‏ اى عمل کرد که تأثیر مطلوب و ماندگارى داشته باشد.

۷.برقرارى جلسات و برنامه های ویژه برای کودکان، نوجوانان و جوانان

امام جماعت باید برای هر سلیقه و جمعیّتی برنامه مناسب داشته باشد.مساجد باید برای کودکان، بزرگسالان، دانشجویان، جوانان و …، برنامه خاصّی داشته باشند.برای آنها که اهل دعا هستند برنامه دعا، برای آنها که اهل کتاب و مطالعه هستند، کتابخانه و سالن مطالعه و برای کودکان و نوجوانان آنچه مناسب سلیقه آنان است، برنامه‏ ریزی شود.امام جماعت مى‏بایست بعد از مخاطب‏ شناسى دقیق و آگاهى از نیازها و سلایق آنان، جلساتى را ویژه آنها تشکیل دهد و مفاهیمى از دین اسلام را برایشان بیان کند که با سلایق، روحیات و نیازهاى آنان متناسب باشد.

متنوّع نبودن برنامه ها، کسالت آور و خسته کننده است.به عبارت دیگر، همان گونه که بدن انسان از خوردن غذاهای یکنواخت افسرده و بی اشتها می شود، طرح مباحث تکراری نیز اسباب خستگی و افسردگی اهل مسجد، کودکان، نوجوانان و جوانان را فراهم نموده، روح و جان آنان را که از لطافت و ظرافت خاصّی برخوردار است، ملول و آزرده می سازد.امام علی(ع) می فرماید: «قلوب آدمیان همچون بدن آنها گاه، خسته می شود؛ پس [برای رفع خستگی آن] از حکمت های نو و تازه بهره جویید».

نویسنده: اسلام پور کریمی