از بلندای مناره های لاجوردین، صدای رسای اذان، همه را به سوی خدا فرا می خواند زن و مرد چون رود روان به سوی خانه خدا سرازیرمی گردند همهمه ها و نجواها با فریاد الله اکبر فرو می نشیند اکنون همه رو به سوی کعبه دل و پشت به زر و زیور مادی، ندای توحید را زیر لب تکرار می کنند آری اینجامسجد است مظهر شکوه اسلام; همانجا که چون یاقوت بر نگین شهرها نشسته، همانجا که زندگی را رنگ و بوی معنویت می دهد همانجا که تو را می خواند تا به سرآغاز خویش نظر افکنی و انسان بودن خود را مرور کنی تا وجود خود را ارزش خود را و رسالت خود را بهتر بشناسی.  مسجد نقطه به هم رسیدن انسان و خویشتن است خویشتنی که زیر بار هوسها دفن شده پیر و برنا، توانگر و ناتوان و مرد و زن چون به مسجد آیند از عناوین تهی می شوند.  آنان اینک میهمان خدا هستند نه چیز دیگر.  نجوای دسته جمعی نمازگزاران در قنوت ترنم دلکشی است که دل را به جهانی دیگرسوق می دهد مسجد، محرابش، کارزار با شیطان و شیطان صفتان را، صفوفش همبستگی را،مناره هایش سرافرازی را، رکوع و سجودش عرفان را و منبرش فرهنگ وتمدن را می آموزد.

از سخنان امام(ع) بدست می آید که راه توحید از مسجد می گذرد چشمه های دانش ازمسجد نشات می گیرند بذر همبستگی در مسجد پاشیده می شود و رحمت خداوند از مسجدتابیدن می گیرد.  مروارید سخنی که انسان را به ساحل نجات می رساند و از در هلاکت می رهاند در مسجدشنیده می شود و دوری از گناه ز روی شرم یا از بیم عذاب خداوند با پای نهادن به سبزه زار معنویت مسجد میسر می گردد.

اما تنها زمانی از مسجد بهره مند خواهیم شد که فرهنگ بهره گیری از مسجد را بدست بیاوریم. اگر فرهنگ استفاده از مسجد را بکار ببندیم مساجد پایگاه های فرهنگی خواهند شد. مساجد زمانی نور فقه را بر جامعه می تاباند که فقه مسجد را بیاموزیم.  دریغا که ما با فقه مسجد بیگانه ایم. اکنون مساجد از ایفای بسیاری از رسالتهای خود بازمانده است و این از آن روست که در زنجیره های جهل و رکود برخی از مسجدیان قرار گرفته است. بی گمان شناختن و بکار بستن فقه مسجد وظیفه جوانان است.  چرا که با تابش فروغ مسجد در قلب جوان جامعه سرشار از امید، صداقت و حرکت خواهد شد.

1. اعتکاف در مسجد

اعتکاف یک سنت بزرگ و انسان ساز اسلامی است. این سنت رامی توان در مسجدالحرام، مسجدالنبی(ص)، مسجد کوفه و مسجد بصره انجام داد. در مسجدجامع هر شهر نیز می توان اعتکاف کرد. (البته با قصد رجاء)

2. اعلام گمشده درمسجد

کسی که چیزی پیدا می کند در صورتی که دارای نشانه باشد و قیمت آن به 6/12نخود نقره سکه دار برسد باید به مردم آن را اعلان کند این اعلان هر چند باید درمجامع عمومی انجام بگیرد ولی انجام آن در مسجد مکروه است.

3. اقامه حدود الهی در مسجد

بر پایه روایات، اقامه حدود در مسجد مکروه است شکی نیست که اجرای حدود الهی، خون حیات را در رگهای جامعه گرم نگه می دارد ولی با این وصف انجام آن در مسجد کراهت دارد. شاید یکی از فلسفه های این حکم آن است که مسجد را باید از هر چه ترس و رنجش در مردمان می آورد دور ساخت و از آن محلی امن برای همگان قرار داد تا با رغبت کامل به مسجد بیایند و پیامهای دین رادریافت کنند. حدود الهی یقینا در روحیه افراد تاثیر می گذارد ولی حاکم اسلامی ناگزیر از تزریق چنین ترسی در شریان اجتماع است اما سخن این است که مرکز این ترس سازنده نباید مسجد قرار گیرد تا در نتیجه احساس تعلق عمومی به مسجد آسیب بخورد و همگان به مسجد بیایند به سخن دیگر مسجد بتواند پا به پای حدود الهی، رسالت فرهنگی خود را در احیا و اصلاح جامعه بدرستی ایفا کند.

موید این مطلب، احکام دیگری است که نسبت به مسجد وارد شده، مانند:

کراهت نصب شمشیر در قبله مسجد کراهت قضاوت در مسجد کراهت دعوا و نزاع در مسجد

4. امام راتب مسجد

برای امامت جماعت در یک مسجد اولویت با امام راتب مسجد است امام راتب به امام ثابت مسجد گفته می شود که نماز جماعت در مسجد رابرپا می دارد.

5. اموال مسجد

الف) نباید اموال مسجد را بیرون برد.

ب) نباید در و پنجره و چیزهای دیگر مسجد را فروخت و اگر مسجد خراب شود بایداینها را صرف تعمیر همان مسجد کنند و چنانچه بدرد آن مسجد نخورد باید در مسجددیگر مصرف شود ولی اگر به درد مسجدهای دیگر هم نخورد می توانند آن را بفروشند وپول آن را اگر ممکن است صرف تعمیر همان مسجد و گرنه صرف تعمیر مسجد دیگر نمایند.

ج) جلوگیری کردن از مردم در استفاده از آنچه به مسجد تعلق دارد غصب حق آنان بحساب می آید.

6. برافروختن چراغ در مسجد

پیامبر(ص) فرمود: کسی که چراغی در مسجد برافروزدتا زمانی که نوری از این چراغ در مسجد وجود دارد همواره ملائکه و حاملان عرش برای او استغفار می کنند.

7. بنا کردن مسجد

امام صادق(ع) فرمود: کسی که مسجدی بنا کند خداوند برای اوخانه ای در بهشت بنا کند.

8. تعظیم مسجد

امام صادق(ع) فرمود: ملعون است (دو بار این جمله را تکرارکرد) کسی که مسجد را بزرگ و گرامی نشمرد.

9. تعلیم و تعلم در مسجد

تعلیم و تعلم یک وظیفه همگانی اسلامی است پرداختن به تعلیم و تعلم در مساجد، عملی مستحب محسوب می شود. طبق حدیث، یکی از مواردی که حضور انسان را در مسجد از بیهودگی می رهاند طرح پرسشهای علمی است در صدر اسلام مساجد مناظره های دقیق، بحثهای تخصصی را در خود بسیار می دید خطبه های ژرف وبی نظیر امیرالمؤمنین(ع) نیز در مسجد ایراد شده است. تعدادی از روایات دستیابی به نکته های بدیع علمی را از جمله فوائد ارتباط مداوم با مسجد می خوانند.

10. چرت زدن در مسجد

پیامبر(ص) فرمود: کسی که در مسجد دچار حالت چرت زدگی شده جای خویش را در مسجد عوض کند.

11. خروج از مسجد

احکام زیر در مورد خروج از مسجد وارد شده است:

داشتن قصد بازگشت به مسجد

پیامبر(ص) فرمود: هفت نفر در روزی که سایه ای جزسایه خداوند نیست در پناه سایه ذات اقدسش جای دارند یکی از آنان، کسی است که قلب او به مسجد تعلق دارد تا آنجا که از مسجد خارج نمی شود مگر اینکه قصد بازگشت به آن را دارد.

خارج نشدن از مسجد بعد از شنیدن اذان

در روایت آمده خروج از مسجد بعد ازشنیدن اذان کراهت دارد مگر اینکه یا نماز بخواند یا قصد بازگشت به آن را داشته باشد.

در روایت دیگری می خوانیم که پیامبر(ص) فرمود: کسی که نداء را در مسجد بشنود وبدون علت خارج شود منافق است مگر اینکه قصد برگشت داشته باشد.

تاخیر در خروج از مسجد

پیامبر(ص) فرمود: بهترین نقطه های زمین مساجد هستندمحبوبترین فرد نزد خدا کسی است که قبل از همه به مسجد درآید و دیرتر از همه،خارج شود.

صلوات به هنگام خروج

بر اساس روایت امام صادق(ع) مستحب است به هنگام خروج صلوات بفرستیم.

دعای خروج از مسجد

امام صادق(ع) فرمود: انسان بعد از اینکه نماز واجب رادر مسجد خواند به هنگام خروج از مسجد کنار درب آن بایستد و بگوید: اللهم دعوتنی فاجبت دعوتک و صلیت مکتوبتک و انتشرت فی ارضک کما امرتنی فاسئلک من فضلک العمل بطاعتک و اجتناب سخطک و الکفاف من الرزق برحمتک.

پیامبر هنگام خروج از مسجد می گفت: اللهم افتح لی ابواب رزقک 6. خروج با پای چپ مستحب است کسی که می خواهد از مسجد خارج شود ابتداء پای چپ را جلو بنهد.

12. خوابیدن در مسجد

خوابیدن در مسجد، هر چند جایز نیست ولی عملی مکروه بحساب می آید.

13. داد و ستد در مسجد

مسجد را نباید به چهره های کریه دنیایی آلود. مسجدنقطه ای از بهشت در دنیا است بوی رضوان الهی را در گوشه گوشه زندگی می افشاند.

روا نیست لحظه های دلکش و معنوی مسجد را با آهنگهای آز و طمع پر نماییم. سزاوارنیست عطر دل انگیز مسجد را در میان بوی ناخوشایند داد و ستد گم کنیم.

از این روی اسلام داد و ستد و صنعتگری را در مسجد مکروه شمرده است.

امام صادق(ع) فرمود: از خرید و فروش در مساجد بپرهیزید.

علی(ع) کسی را دید که به پیشه اصلاح سر و صورت مردمان در مسجد دست زده است.

حضرت(ع) او را بزد و از مسجد بیرون راند.

14. دلزده کردن مردم در مسجد

اسلام هر آنچه که در مسجد مردم را دلزده کندناروا شمرده است. برخی از احکام مسجد بر این اساس شکل گرفته است:

الف) اجتناب از انداختن آب دهان در مسجد امیرمومنان(ع) فرمود: انداختن آب دهان در مسجد یک خطاء است.

در روایات بشدت از انداختن اخلاط در مسجد منع شده است. پیامبر(ص) کسی را که چنین کاری کرده بود ملعون خواند.

ب) اجتناب سیرخورده از رفتن به مسجد پیامبر(ص) فرمود: هر کس از این گیاه بدبوسیر خورده است به مساجد ما نزدیک نشود.

در روایتی آمده که اذیت شدن مسلمان در مسجد با بوی بد سیر باعث آزار ملائکه می شود.

15. دور داشتن دیوانگان از مسجد

بر اساس روایت امام صادق(ع) باید از رورددیوانگان به مسجد جلوگیری نمود.

16. رفتن به مسجد

رفتن به مسجد از مستحبات موکد است در روایت آمده کسی که به سمت مسجدی از مساجد خداوند گام بردارد برای او در مقابل هر گامی که بر می داردتا وقتی که به خانه اش برمی گردد حسناتی نوشته می شود که باعث می شود از او ده سیئه قلم گرفته شود و در مقابل ده درجه پیدا کند.

احکام زیر در مورد رفتن به مسجد وارد شده است:

داشتن طهارت

از امام صادق(ع) روایت شده که خداوند در تورات فرموده مساجدخانه های من در زمین هستند خوشا به حال کسی که در خانه خود طهارت پیدا کند و سپس مرا در خانه ام زیارت کند. بر زیارت شونده است که زیارت کننده را گرامی بدارد.

پوشیدن لباس فاخر و پاکیزه

مستحب است کسی که می خواهد به مسجد برود لباس فاخر و پاکیزه بپوشد.

خوشبو کردن خویش

مستحب است کسی که به مسجد می رود خویش را خوشبو کند.

داشتن وقار در هنگام راه رفتن

مستحب است کسی که به مسجد می رود باوقار گام بردارد.

پیشی گرفتن بر دیگران در رفتن به مسجد

در روایت آمده که بهترین مردم کسی است که قبل از همه به مسجد برود و دیرتر از همه خارج بشود.

صلوات فرستادن به هنگام ورود

در روایت آمده که به هنگام ورود به مسجد ونیز خروج از آن صلوات بفرست.

ورود به مسجد با پای راست

مستحب است کسی که می خواهد داخل مسجد شود پای راست را جلو بنهد و وارد شود.

مداومت داشتن بر رفتن

برخی تصور می کنند که اگر هر از چند گاهی به مسجدرفتند رسالت خویش را در ارتباط با مسجد انجام داده اند از روایات بخوبی بدست می آید که باید با مسجد، سر و کاری مداوم و طولانی داشت. چنین ارتباطی است که می تواند بستر لازم برای بهره مندی انسان از برکات و آثار سازنده مسجد فراهم بیاورد در روایتی از امام حسن(ع) چنین می خوانیم:

من ادام الاختلاف الی المسجد اصاب احدی ثمان:آیه محکمه و اخا مستفادا و علمامستطرفا و رحمه منتطره و کلمه تدله علی الهدی او لترده عن ردی و ترک الذنوب حیاء و خشیه هر کس پیوسته به مسجد برود به یکی از هشت فائده دست پیدا کند.

نشانه ای محکم برادری که از او استفاده کند دانشی تازه رحمتی موردانتظار سخنی که به راه راستش کشد و یا از هلاکتش برهاند ترک گناهان از شرم مردم و ترس خدا(ص). پیامبر(ص) هر گاه که می خواست داخل مسجد شود عرض می کرد: اللهم افتح لی ابواب رحمتک و علی(ع) هر گاه به مسجد وارد می شد می گفت بسم الله و بالله السلام علیک ایها النبی و رحمه الله و برکاته

مسواک زدن

پیامبر(ص) در سحرقبل از رفتن به مسجد مسواک می زد.

پدید آورنده : احمد مبلغی