نویسنده : محمد رحمانى
آداب زیارت
زیارت، تشرف به دیدار مزور عنه (امام و یا امام زاده) است. هر دیدارى، بر حسباهمیت، شرایط و آدابى دارد همانگونه که در عرف زمان ما ملاقات و دیدار با بزرگان، با آدابىهمراه است، زیارت ائمه(ع) بهویژه سیدالشهدا نیز آدابى دارد. از آنجا که بحث تفصیلى هریک از این آداب، از موضوع و حوصله این نوشته خارج است، در این جا به بیان اجمالى آنهابسنده مىشود.
1. غسل پیش از ورود به حرم. 2. ایستادن بر آستان حرم و خواندن دعا و طلب اذن ورود. 3. نزدیک ضریح ایستادن، در صورت امکان. 4. رو به ضریح و پشت به قبله ایستادن، بههنگام خواندن زیارت. 5. سپس دست به قبر گذاشتن. 6. بالاى سر ایستادن. 7. خواندنزیارتهاى مأثور (آنچه از ائمه(ع) رسیده است). 8. خواندن دو رکعت نماز زیارت. 9.طلب حاجت پس از نماز. 10. خواندن مقدارى قرآن و هدیه کردن ثواب آن به امام. 11.احسان و احترام به خادمان 12. خواندن دعاى وداع، در آخرین زیارت. 13. صدقه دادن.
آنچه بیان شد، برخى از آداب زیارت است که رعایت آنها معنویت زیارت رابیشترمىکند.
اقسام زیارت سیدالشهدا(ع)
درباره اهمیت زیارت امام حسین(ع) همین بس که زیارتهاى گوناگونىبه حسب زمانو مکان، از سوى ائمه(ع) رسیده است. برخى از زیارتها براى هر زمان و هر مکانى و براىهمه امامان است؛ مانند زیارت جامعه. برخى دیگر از زیارتها ویژه یک امام و در زمان و یامکان خاص است.
ه. آب
واژه «آب» در حادثه عاشورا، نقشآفرین و یادآور صحنههاى تلخ و شیرین فراوانىاست؛ زیرا با شنیدن لفظ آب، گاهى شنونده به یاد لب تشنه سیدالشهدا(ع) و یاران باوفایشمىافتد، گاهى به یاد ایثار و فداکارى قمر بنىهاشم، سقاى لشکر، و گاهى به یاد فریاد«العطش» کودکان. از سوى دیگر با شنیدن این کلمه به یاد بزرگوارى و جوانمردى امامحسین(ع) در سیراب کردن سپاه تشنه دشمن مىافتد.
در هر صورت، مسأله آب در فرهنگ عاشورا از جهات گوناگون، یادآور نهایت شقاوتو بىرحمى سپاه دشمن و مظلومیت امام حسین(ع) و یاران باوفایش است. از این رو، آب،موضوع برخى از احکام شرعى شده است؛ مانند استحباب یاد امام حسین(ع) پس از نوشیدنآب، غسل با آب فرات و برداشتن کام نوزاد با آب فرات.
بىشک، مهمترین فلسفه و حکمت این احکام، یادآورى صحنههاى گوناگون واقعهعاشورا و حفظ و استمرار آن است.
1. استحباب یاد حسین(ع) به هنگام نوشیدن آب
از جمله مستحبات، یاد امام حسین(ع) و دعا پس از نوشیدن آب است. در این باره،چندین روایت نقل شده است؛ از جمله، امام صادق(ع) به داود رقى مىفرماید:
«انى ماشربت ماءً بارداً اِلّا و ذکرتُ الحسین»؛
[94]
یعنى من هیچگاه آب سردى را ننوشیدم، مگر اینکه حسین را یاد کردم.
ابن قولویه بابى را باعنوان «ثواب فى شرب الماء و ذکر الحسین و لعن قاتله»
[95] گشودهاست و در آن، همین روایت داود رقى را با اندکى اختلاف در مضمون، در آن نقل کرده است:
«عن داود الرقى قال کنت عند ابى عبدالله(ع) اذا استسقى الماء… فما من عبد شرب الماءفذکر الحسین(ع) و لعن قاتله الاکتب الله له مأه الف حسنه و حط عنه مأه الف سیئه و رفع له مأئه الف درجه و کانما اعتق مائه الف نسمه…»؛
[96]
یعنى داود رقى مىگوید: در محضر امام صادق(ع) بودم، چون آب نوشید… (فرمود) هیچبندهاى از بندگان خدا نیست که پس از نوشیدن آب، حسین(ع) را یاد و قاتلش را نفرین کندمگر اینکه خداوند برایش صدهزار حسنه بنویسد و صدهزار بدى را محو سازد و صدهزاردرجه به او بدهد و مانند آن باشد که صدهزار بنده را در راه خدا آزاد کرده است.
روایات و سیره عملى ائمه، بهویژه امام سجاد(ع) نشانگر اهمیت این مسأله است. درسیره و زندگى امام سجاد(ع) آمده است که آن حضرت، هرگاه نگاهش به آب مىافتاد، اشکشجارى مىشد و مىفرمود:
«قتل ابن رسول الله عطشاناً»؛
[97] یعنى فرزند رسول خدا تشنه کشته شد.
و یا هر گاه قصابى را مىدید که مىخواهد گوسفندى را ذبح کند، مىفرمود:«آیا او را آبدادهاید؟ او را آب دهید». سپس مىفرمود:«پدرم را با لب تشنه شهید کردند».
در هر صورت، با توجه به وعدهاى که در این روایات داده شده، مىتوان گفت که یاد امامحسین(ع) پس از نوشیدن آب مستحب است و بىشک از جمله حکمتهاى این حکم، زندهنگهداشتن نهضت عاشورا است.
2. نوشیدن از آب فرات
از واژههاى پر معنا، کلمه «فرات» است. شیعیان با شنیدن کلمه فرات صحنههاى بسیارحزنآورى به ذهنشان خطور مىکند. از ائمه اطهار علیهمالسلام نیز روایات فراوانى در بارهاهمیت و فضیلت رود فرات نقل شده است. صاحب کامل الزیارات بابى را با عنوان «فضلالفرات و شربه و الغسل فیه» گشوده و در آن هفده روایت را در این باره نقل کرده است؛ازجمله:
«عن ابى الجارود، عن ابىجعفر علیهالسلام قال: لوان بیننا و بین الفرات کذا و کذا میلاً لذهبناالیه و استشفینا به»؛
[98]
یعنى امام باقر(ع) مىفرماید: اگر میان ما و آب فرات، فاصله زیادى نیز باشد، هر آینه به آنجامىرویم و با آب فرات، طلب شفا مىکنیم.
همانگونه که بیان شد، روایات دراین باره فراوان است. بى گمان، ارزش دادن و اهتمامائمه اطهار(ع) به فرات، بعد سیاسى داشته است و آنان با ترغیب و تشویق به توجه آبفرات،خواستهاند خاطرات فرات و ستمهایى که در سرزمین کربلا به اهلبیت شده است
رازنده نگه دارند.
3. برداشتن کام نوزاد با آب فرات
از جمله مستحباتى که در کتابهاى فقهى نیز به آن اشاره شده است، برداشتن کام نوزاد باآب فرات است.
روایات در این باره فراوان است؛ از جمله:
عن ابى بصیر، عن ابى عبدالله(ع) قال: نهران مؤمنان و نهران کافران نهران کافران. نهر بلخ ودجله و المؤمنان نیل مصر و الفرات فحنکوا اولادکم بماء الفرات»؛
[99]
یعنى امام صادق(ع) مىفرماید: دو نهر مؤمن و دو نهر کافرند. دو نهر کافر، عبارت از نهر بلخاست و دجله و دو نهر مؤمن، نیل مصر است و فرات. پس کام نوزادانتان را با آب فرات بردارید.
فقها نیز یکى از مستحبات را برداشتن کام نوزادان با آب فرات دانستهاند. محققحلىمىفرماید:
«مستحب است کام نوزادان را با آب فرات و تربت سیدالشهدا بردارند».
[100]
شیخ انصارى نیز همین مطلب را فرموده است.
[101]
4. غسل با آب فرات
از مستحبات درباره واقعه عاشورا، غسل با آب فرات است. روایات دراین باره نیز فراواناست. صاحب کامل الزیارات بابى را با عنوان «فضل الفرات و شربه و الغسل فیه»
[102] گشوده ودر آن، هفده روایت را نقل کرده است. و نیز علامه مجلسى بابى را با نام «آداب زیارتهصلواتالله علیه من الغسل وغیرها»
[103] گشوده و در آن 38 روایت را نقل کرده است؛از جمله:
«عن صفوان الجمال عن ابىعبدالله(ع) قال: من اغتسل بماء الفرات و زار قبر الحسین(ع) کانکیوم ولدته امه صفراً فى الذنوب ولو اقرفها کبائر»؛
[104]
یعنى امام صادق(ع) مىفرماید: هر کس با آب فرات، غسل و امام حسین (ع) را زیارت کند،مانند روزى که از مادر متولد شده، از گناهان پاک خواهد شد هر چند گناهان کبیره در میانآنها باشد.
فقها نیز فتوا به استحباب این غسل دادهاند؛ از جمله، شیخ به نقل از علامه مجلسى، درمقام جمع روایات گفته است:
«روایاتى که دلالت دارد بر اینکه زیارت امام حسین غسل ندارد، مقصود غسل واجباست و الا این غسل، غسل مستحب است و داراى فضیلت بسیارى نیز هست».
[105]
5. استحباب لعن قاتلان امام حسین(ع) پس از نوشیدن آب
اسلام دین تولى و تبرى است. در برابر محبت و دوستى باخاندان پیامبر(ص) و امامحسین(ع) مسأله برائت و بىزارى از دشمنان و قاتلان آن حضرت قرار دارد.
لعنت، اوج تنفر و انزجار از باطل و ستم و چهرههاى زشت و پلید است. لعنت نشانگربىتفاوت نبودن در برابر جنایتکاران است. لعنت یعنى بغض و کینه مقدس، براى حرکت درمسیر مبارزه با ظالمان.
اهمیت لعن و نفرین قاتلان امام حسین(ع) تا آنجا است که در بسیارى از زیاراتها وادعیه، تقرب به ائمه و سیدالشهدا(ع) با محبت آنان در کنار برائت و نفرت از دشمنان آنان ذکرشده است؛ از جمله، در زیارت عاشورا آمده است:
«یااباعبدالله! انى اتقرب الى الله و الى رسوله و الى امیرالمؤمنین و الى فاطمه و الى الحسنو الیک بموالاتک و بالبرائه ممن اسسّ اساس ذلک».
[106]
در روایات بسیارى بر لعن قاتلان امام حسین(ع) تأکید شده و براى آن، اجر و پاداشتعیین گردیده است؛ از جمله:
«ما من عبد شرب الماء فذکر الحسین و لعن قاتله الا کتب الله له مأه حسنه…»؛
[107]
یعنى هر بنده خدا که به هنگام نوشیدن آب، از حسین یاد و بر قاتلانش لعنت کند، خداوند صدحسنه برایش مىنویسد.
در روایت ریان نیز آمده است:
«عن الرضا(ع) فى حدیث…یا ابنشبیب! ان سرّک ان تسکن الغرف المبنیه فى الجنه معالنبى(ص) فالعن قتله الحسین»؛
[108]
ریان! پسر شبیب از امام رضا(ع) در حدیثى طولانى نقل مىکند که فرمود: اى پسر شبیب!اگر سکنا گزیدن در غرفههاى ساخته شده در بهشت، در جوار رسول خدا تو را خوشحالمىکند، پس قاتلان امام حسین و جنگجویان با آن حضرت را نفرین کن.
در هر صورت، برائت و بىزارى از دشمنان امام حسین(ع) در هر حالى، بهویژه پس ازنوشیدن آب، بر اساس این روایات از جمله مستحبات مسلّم در فقه شیعه است و اینفرهنگ، در جان و روان مردم رسوخ کرده است. بى شک، مهمترین اثر و حکمت این حکمشرعى، تداوم نهضت کربلا و احیاى آن حرکت است.
پی‌نوشت‌ها:
[94]. شیخ صدوق، امالى، ص122.[95]. کامل الزیارت، باب 34، ص212.
[96]. همان، ح1.
[97]. لهوف، ص209.
[98]. کامل الزیارات، باب 13، ص106.
[99]. کامل الزیارات، باب 14، ص113، ح4.
[100]. شرائع الاسلام، ج2، ص343.
[101]. کتاب نکاح، احکام اولاد.
[102]. کامل الزیارات، باب 14، ص113.
[103]. بحارالانوار، ج98، باب 17 از آداب زیارته صلوات الله علیه.
[104]. همان، ح14.
[105]. همان، ص145.
[106]. زیارت عاشورا.
[107]. کامل الزیارات، باب 34، ص212.
[108]. همان، باب 37، ح 8 از ابواب المزار و ما یناسبه؛ و ح5 از باب 66؛ نیز ر.ک: شیخ صدوق، امالى، ص112،ح5؛ و عیون اخبار الرضا، ح1، ص299، ح58.
منبع: فصلنامه حکومت اسلامی شماره 27
