اشاره‌ای اجمالی و کلی به حوادث پیش از ظهور
بخش اول – علامات پیش از ظهور
احادیثی که حوادث ایّام نزدیک به ظهور را ترسیم و محدوده آن عصر را مشخص می‌کنند می‌توان به چهار قسمت زیر دسته‌بندی کرد:
1- عصر ظهور
در برخی از احادیث شریفه ما ویژگیهای کلی و عمومی ظهور به همراه اشاره‌ای به برخی جریانات مشخص آن زمان دیده می‌شود که از جمله آنها می‌توان به حدیث مفصلی که گفتگوی آمیخته باناباوری زیاد سلمان با حضرت رسول(ص) را در مراسم حج بیان می‌کند ـ که در شماره‌های پیشین آوردیم ـ اشاره کرد.
2- سال‌های ظهور
احادیثی که به بررسی سال‌های ظهور می‌پردازند، حوادث، اتفاقات و نشانه‌های بیشتری را بیان می‌کنند و گستره محدودتری را به تصویر می‌کشند که از جمله آنها همان علاماتی است که از کتاب‌الارشادشیخ مفید در پایان بخش پیشگویی‌های ائمه(ع) آوردیم.
در احادیث دیگر هم چنین آمده است:
امام صادق(ع) فرمودند:
زمانی که مردم در عرفات ایستاده‌اند، وقتی سواری که بر شتری تیزپا نشسته آنها را از مرگ خلیفه خبردار می‌کند و با مرگ او فرج آل محمد(ص) و همه مردم می‌رسد. 1
ابوبصیر می‌گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که می‌فرمودند:
کسی که مرگ عبدالله را برای من ضمانت کند من هم ظهور قائم را برای او ضمانت می‌کنم.
سپس فرمودند:
وقتی عبدالله بمیرد مردم پس از او با کسی متحد نشوند! ان‌شاءالله و این جریان بدون امامتان آرام نمی‌شود و حکومت و سلطنت سالانه و طولانی مدت از بین می‌رود، مدت سلطنت‌های پادشاهان به ماه و روز نمی‌کشد. پرسیدم: آیا این دوران طول می‌کشد؟ فرمودند: «هرگز!» 2
از امام باقر(ع) نقل شده که فرمودند:
وقتی بنی‌فلان به خاطر چیزی که میان آنهاست دچار تشتت و اختلاف شدند منتظر فرج باشید و فرج شما جز با اختلاف بنی‌فلان محقق نمی‌شود پس آنگاه که گرفتار اختلاف شدند چشم انتظار صیحه‌ای در ماه رمضان و قیام قائم(ع) باشید که خدا هرچه را بخواهد انجام می‌دهد. قائم قیام نمی‌کند و شما هم آنچه را عاشقش هستید نخواهید دید تا وقتی بنی‌فلان بر سر آنچه در بینشان است مبتلا به اختلاف و درگیری شوند و وقتی چنین شد مردم به آنها (ملکشان) طمع می‌کنند و وحدت ویکپارچگی‌ازبین‌می‌رودو سفیانی شورش می‌کند. سپس‌ادامه‌دادند،بنی‌فلان‌بالاخره سلطنت خواهند کرد و پس از پادشاهی، آنها به اختلاف دچار می‌شوند و سلطنتشان به باد می‌رود و حکومتشان پراکنده و متشتت می‌شود… 3
3- سال ظهور
در این قسمت احادیث به طور دقیق حوادثی را بیان می‌کنند؛ خصوصاً در نیمه دوم سال که از شورش سفیانی در رجب شروع می‌شود و با ندای آسمانی درطبق نظام عددی یا رقمی و بر حسب تقویم اسلامی سال ظهور فرد است و روز طلوع آن خورشید تابان هم شنبه دهم محرّم الحرام که مصادف با عاشورای حسینی است‌ماه رمضان و شهادت نفس زکیه در 25 ماه ذی‌حجه ادامه می‌یابد و به ظهور نور مبارک حضرت مهدی(ع) در عاشورایی که با شنبه مصادف شده است ختم می‌شود. این روایات علامت‌های حتمی ظهور را که مدتی پیش از آن واقعه عظیم واقع می‌شود در برمی گیرد و از مسلماتی است که به آنها یقین داریم و معتقدیم در مورد آنها بدأ 4 (تقدیم و تأخیر ناشی از برخی علل) رخ نمی‌دهد. همه مؤمنان لازم است که این نشانه را به خوبی بشناسند و کسانی را که به دروغ ادعای مهدویت کردند با کمک آنها به راحتی و با قاطعیت تکذیب کنند. پس از وقوع این علائم حتمی است که فرج مؤمنین می‌آید و خداوند تبارک و تعالی درد سینه‌هایشان را شفا داده و پریشانی را از دل‌های ایشان می‌زداید.
تمامی ائمه(ع) وقتی که از حضرت مهدی(ع) و علائم ظهور ایشان و نزدیکی قیامشان صحبت می‌کرده‌اند در برخی موارد متذکر می‌شده‌اند که بعضی از این نشانه‌ها از حتمیات ظهور است و به طوری که اگر آنها محقق نشده باشند حضرت مهدی(ع) ظهور نخواهند کرد.
4- نشانه‌های برپایی قیامت
این نشانه‌ها که عبارتند از خارج شدن جنبنده‌ای از زمین (دابه‌الارض) که با مردم صحبت می‌کند و طلوع خورشید از مغرب و آتشی که از عمق زمین خارج می‌شود و مردم را به سوی محشر و قیامت سوق می‌دهد و… از جمله روایاتی که به تبیین آنها می‌پردازد این حدیث است که حضرت امیر(ع) فرمودند که حضرت رسول(ص) می‌فرمودند:
ده چیز حتماً پیش از قیامت خواهد آمد: سفیانی، دجال،دود، جنبده (دابه)، خروج حضرت مهدی(ع) و طلوع خورشید از مغرب و فرود آمدن عیسی و فرو رفتن زمین در مشرق و فرو رفتن درجزیره العرب و آتشی که از اعماق زمین‌خارج می‌شود و مردم را به سوی محشر سوق می‌دهد. 5
بخش دوم ـ علامت‌های مخصوص سال ظهور
به زودی به حوادثی که در این سال بروز پیدا می‌کند اشاره می‌کنیم. سالی که به زودی با نشانه‌ها و حوادث سال مشرف به ظهور امام بزرگوارمان حضرت مهدی(ع) است همراه خواهیم شد. آن گونه که طبق ترتیب زمانی آنها در روایات معصومین(ع) بیان شده تا به آرزو و هدف خویش نایل شویم مومنان تصوری کلی و فراگیر از این حوادث و نشانه‌ها وبا علم به اینکه آنها جزء حتمیات هستند داشته باشند. این علائم حتمی آن طور که در روایات زیادی از آنها یاد شده پنج نشانه‌اند؛ امام صادق(ع) فرمودند:
پنج چیز قبل از قیامت قائم(ع) می‌باشند:
1- یمنی 2- سفیانی 3- منادی‌ای که از آسمان ندا می‌دهد 4ـ فرو رفتن (خسف) در بیابان 5ـ کشته شدن نفس زکیه.
حوادث سال ظهور بسیار زیادند که به بارزترین و آشکارترین آنها ـ البته با توجه به ترتیب زمانی آنها به قدری که با توجه به روایاتی که در دسترس داریم و امکان آن وجود داشته باشد ـ اشاره می‌کنیم. پیش از ورود به بحث لازم است به حوادثی که به طور اجمالی به آنها اشاره شده و به طور کلی و عمومی بر سال ظهور و ویژگیهای آن دلالت می‌کند نظری بیفکنیم.
1- فرد بودن رقم سال ظهور
از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند:
حضرت جز در سال فرد مانند یک، سه، پنج، هفت یا نه قیام نمی‌کنند. 7
این حدیث سال ظهور را به طور اجمالی معرفی می‌کند و لیکن زمان ظهور مبارک حضرتش را برخی احادیث دقیق‌تر مشخص می‌کنند. ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده‌اند:
در روز عاشورا که روز به شهادت رسیدن حسین بن علی(ع) می‌باشد قیام خواهند کرد: «گویا در روز شنبه‌ای که عاشورا است با او هستم در حالی که میان رکن و مقام ایستاده و جبرئیل در مقابلش برای بیعت با او دعوت می‌کند و شیعیان از نقاط مختلف زمین با طی الارض به سوی او می‌شتابند که با او بیعت کنند و خداوند تبارک و تعالی به وسیله ایشان زمین را همان‌طور که از ظلم و جور پر شده از عدالت و دادگستری پر کند.»
با توجه به این روایت‌ها و دیگر روایات که در دسترس داریم می‌توانیم بعضی از ویژگیهای سالی را که ان‌شاءالله ظهور خواهند کرد بیان کنیم که طبق نظام عددی یا رقمی و بر حسب تقویم اسلامی سال ظهور فرد است و روز طلوع آن خورشید تابان هم شنبه دهم محرّم الحرام که مصادف با عاشورای حسینی است.
2- سالی همراه با باران فراوان
از نشانه‌های سال ظهور این است که در آن سال باران بسیاری می‌بارد و به خاطر این بارش زیاد محصولات و میوه‌ها و خرماهای مختلف خراب شده و از بین می‌روند چرا که باران گاهی رحمت است و نعمت و گاه عذاب و نقمت. از امام صادق(ع) روایت شده که فرمودند:
پیش از ظهور قائم(ع) در آن سال باران فراوانی می‌بارد که محصولات و خرماهای مختلف نخلستانها از بین می‌رود ولی شما از این حادثه شکایت نکنید. 9
و سعید بن جنیده چنین نقل کرده است:
در سالی که حضرت مهدی(ع) ظهور می‌کنند بیست و چهار باران نازل می‌شود که اثرات و برکات آن مشهود خواهد شد. ان‌شاءالله 10
و بر همین اساس است که می‌توان به معنای چنین احادیثی پی برد که: امام صادق(ع) فرمودند:
در سال پیروزی حضرت فرات چنان شکافته می‌شود که آب وارد کوچه‌های کوفه می‌شود
و در روایتی دیگر:
در سال پیروزی فرات شکافته شده و آب‌های آن وارد کوچه‌های کوفه می‌شود. 11
3- سالی‌آکنده‌اززمین‌لرزه‌هاوخوف‌وفتنه‌های بسیار:
امام صادق(ع) فرموده‌اند:
از نشانه‌های قیام آن حضرت این است که در سالی پر از زلزله و سرما اتفاق می‌افتد. 12
مهدی را به شما بشارت می‌دهم که پس از پدید آمدن اختلافات در میان امتم و زلزله‌های بسیار ظهور خواهد کرد. 13
در آن زمان اختلافات شدید و فتنه‌های بسیار در زمین پیش می‌آید. 14
پیش از این کشتار «یبوح» پیش خواهد آمد. «حاضران پرسیدند:» «یبوح» یعنی چه؟ حضرت فرمودند: «یعنی دائمی است و بدون وقفه ادامه می‌یابد. 15
پیش از آمدن قائم دو مرگ مشاهده خواهد شد، مرگ قرمز و مرگ سفید به طوریکه از هر هفت نفر 5 نفر بمیرند.» 16
حضرت علی(ع) فرمودند:
پیشاپیش حضرت مهدی مرگ سرخ و مرگ سفید پیش می‌آید و حمله ملخ‌ها در زمان او و در غیر زمانش مانند رنگ‌های خون کشتار قرمز (ناشی از جنگ) و شمشیر است و مرگ و میر سفید به خاطر طاعون خواهد بود. 17
عبدالله بن بشار از امیرالمومنین علی(ع) نقل کرده است که فرمودند:
زمانی که خداوند تبارک و تعالی اراده کند که قائم آل محمد(ع) را ظاهر نماید با جنگی که آغاز و پایانش در ماه صفر است شروع می‌کند که این ابتدای قیام قائم ما (اهل‌بیت) است. 18
جابربن جعفی می‌گوید: «از امّام باقر(ع) پرسیدم که معنای آیه «ولنبلونکم بشی‌ء من الخوف والجوع» 19 چیست؟» حضرت فرمودند:
«جابر (این آیه) یک معنای خاص دارد و یک معنای عام. معنای خاص، گرسنگی درکوفه است که خداوند آن را مخصوص دشمنان آل محمد علیهم‌السلام قرار داده و به وسیله آن، آنها را هلاک می‌کند. ولی معنای عام آن در شام محقق می‌شود که اهل آنجا به خوف و هراس و گرسنگی مبتلا می‌شوند که احدی به مانند آن مبتلا نشده باشد و گرسنگی پیـش از قیـام قائـم(ع) اسـت و خــوف و هـراس پـس از قیـام قائـم(ع). 20»
امام باقر(ع) می‌فرمایند:
«حضرت مهدی(ع) جز در شرایط زیر ظهور نمی‌کند. مردم شدیداً دچار هراس و گرفتار زلزله‌های بسیار و طاعون شوند و جنگ نمایان و شدیدی میان اعراب واقع شود. اختلاف در دین و آیین پیدا کرده و وضعیت و احوالشان متغیر گشته باشد. هر کس آرزویی داشته باشد آرزویش در هر صبح و عصر مرگ است تا آنجا که فرمودند: قیام ایشان پس از یأس و ناامیدی (مردم) است خوشا به حال کسی که او را درک کند و از یاورانش باشد وای و صدها وای بر آن که با او مخالفت کند و از امرش نافرمانی و سرپیچی نماید. 21»
ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمودند:
«ناچار پیش از قیام فتنه‌ای پیش می‌آید که مردم در آن گرسنه می‌شوند و هراس شدیدی از کشتارها در دلشان می‌افتد و مبتلا به کاستی و کم شدن اموال و محصولات و جان‌هایشان می‌شوند. این مسأله در قرآن مطلبی روشن و واضح است و سپس حضرت این آیه را تلاوت فرمودند:
و لنبلونکم بشی‌ء من الخوف والجوع و نقص من الاموال والانفس والثمرات و بشر الصابرین 22»
از این مجموع احادیث شریفه که سال ظهور را توصیف می‌کنند در می‌یابیم که آن سال، سالی است با زمین لرزه‌ها و فتنه‌های بسیاری که حکایت از نبود و فقدان ثبات سیاسی در برخی کشور و کثرت اختلافات و جنگ‌ها می‌کنند که آن هم به جنگی جهانی ختم می‌شود که در روایات از آن به جنگ و معرکه قرقیسیا یاد شده است (که به زودی به آن اشاره خواهیم کرد) و نتیجه زیاد شدن جنگ‌ها، خوف و هراس و گرسنگی و کشتارها و مرگ و میرها می‌باشد و حوادث و اتفاقات این سال به ظهور حضرت مهدی(ع) منتهی شده جهان پر از عدل و قسط می‌گردد.
پس از ذکر این احادیث که اشاره‌ای گذرا به احادیث سال ظهور داشتند طی بخش‌های آتی به احادیثی که دقیق‌ترین سال و خصوصاً نیمه دوم آن را توصیف می‌کنند، خواهیم پرداخت
پی‌نوشت‌ها :
1- غیبت نعمانی، ص 179،بحارالانوار، ج 52، ص 240؛ بشاره‌الاسلام، ص122.
2- بحاراالانوار، ج52، ص210؛ بشاره‌الاسلام، ص123.
3- غیبه‌النعمانی، ص171؛ بحارالانوار، ج52، ص232.
4- به مسأله بدأ درشماره‌های بعدی مفصلاً خواهیم پرداخت.
5- الغیبه، شیخ طوسی ص267، بحارالانوار، ج52، ص209؛ بشاره‌الاسلام 14.
6- الارشاد، شیخ مفید، ج2، ص279؛ کمال‌الدین، ص649؛ الغیبه، شیخ طوسی، ص267؛ اعلام الوری. ص426.
7- اعلام الوری، ص430؛ بحارالانوار، ج2، ص291؛ منتخب الاثر، ص464.
8- الارشاد، شیخ مفید، ج2، ص379؛ اعلام الوری، ص430.
9- اعلام الوری، ص428؛ بشاره‌الاسلام، ص125؛ الارشاد، شیخ مفید ج2، ص377.
10- اعلام‌الوری، 429، الغیبه، شیخ طوسی، 269.
11- اعلام الوری، ص429؛ بشاره‌الاسلام، ص125؛ الارشاد، شیخ مفید ج2، ص377؛ الغیبه شیخ طوسی، ص274.
12- یوم‌الخلاص، ص543، بیان الائمه(ع) ج2، ص431.
13- کمال‌الدین، ص655، بحارالانوار ج52، ص182.
14- المهدی والممهدون، ص 49، کمال‌الدین ص655، بحارالانوارج52، ص182.
15- کمال‌الدین، ص655، بحارالانوار، ج52، ص182.
16- کمال‌الدین، ص655، بحارالانوار ج52، ص182.
17- الغیبه، نعمانی، 185، الارشاد، شیخ مفید، ج2، ص372؛ الغیبه، شیخ طوسی، ص267.
18- بیان‌الائمه ج1، ص335.
19- سوره بقره(2) آیه155.
20- الغیبه، نعمانی، ص168؛ بحارالانوار، ج52، ص229.
21- بحارالانوار، ج52، ص231؛ الزام‌الناصب، ج2، ص162؛ المهدی، آیت‌الله صدر، ص198.
22- الغیبه، نعمانی، ص168؛ بحارالانوار ج52، ص229.
ماهنامه موعود سال ششم _ شماره 33
