نویسنده: دکتر علیرضا نبی لو*

4.اشاره به اشخاص مثبت و امامان در اشعار مرتبط با کربلا

در اشعار اهلی به فراخور موضوع کربلا از اشخاص مختلف استفاده شده است که در دو قطب اشخاص مثبت و منفی قابل بررسی است. از مهم ترین شخصیت های مثبت در شعر او می توان به پیامبر اکرم ، اهل بیت ، حضرت علی و امامان دیگر شیعه (علیهم السلام) اشاره نمود. اهلی اشعار مستقلی در نعت و ستایش پیامبر و حضرت علی (علیهم السلام) آورده و همچنین در ابیات مختلفی به اهل بیت و امامان معصوم (علیهم السلام) پرداخته است. او به آل مصطفی ، اوصاف متعدد امام علی و حضرت فاطمه (علیها السلام) می پردازد:

گر چه سگ آشنا شود سگ صفت آشنا نشد
دوست نمی شود به کس دشمن آل مصطفا

(همان ، ص 422)

روی فلک سیه شود کز چه به تیرگی کشید
چشم و چراغ فاطمه نور دو چشم مرتضا

(همان)

دشمن آل مرتضی پرده خویش می درد
پنجه ی شیر حق کجا روبه حیله گر کجا

(همان)

نیش زنند دشمنان تیغ بر آر یا علی
تا همه را فرو برد تیغ تو همچو اژدها

(همان)

یا رب به حق شاه رسل مصطفی که هست
بر فخرش افتخار شهیدان کربلا

(همان ، ص 423)

بر اهل بیت و آل علی مرحمت نکرد
شمر لعین که لعنت مرد و زنش گرفت

(همان ، ص 443)

یا مرتضی علی به شهیدان روا مدار
ظلمی چنین که چرخ ستمکار کرده است

(همان ، ص 429)

او در قصیده ای با ردیف «شهیدان کربلا »به دوازده امام شیعه اشاره می کند. پس از ذکر نام پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) که شاه رسولان و سبب افتخار شهیدان است، به ذکر دوازده امام (علیهم السلام) می پردازد. حضرت علی (علیه السلام) گنج کرم، امام حسن (علیه السلام) دارای سرشتی پاکیزه، امام زین العابدین (علیه السلام) دارای عصمت و امام باقر (علیه السلام) مکان علم و دانش است. امام جعفر صادق (علیه السلام) امام دین، امام موسی کاظم (علیه السلام) ابر لطف، امام رضا (علیه السلام) شاه خراسان، امام تقی (علیه السلام)مظهر کرم و امام نقی (علیه السلام) هادی دین پیامبر است. او امام عسکری (علیه السلام) را شهسوار دین و حضرت مهدی (عج) را هادی و آخرالزمان می داند. اهلی به دلیل شیعه بودن و ارادت به امامان شیعه و نیز پیوند دادن حوادث کربلا با سرگذشت این امامان بزرگوار، به این مضمون سازی ها روی آورده است؛ یعنی حوادث کربلا فقط محدود به امام حسین (علیه السلام) نشد، بلکه تمام آموزه های امامان بعدی نیز با این موضوع گره خورده است و اهلی امامان دیگر را نیز با حادثه ی کربلا همراه می بیند:

یا رب به حق شاه رسل مصطفی که هست
بر فخرش افتخار شهیدان کربلا

(همان ، ص 423)

یا رب به حق گنج کرم مرتضی علی
آن اژدها شکار شهیدان کربلا

(همان)

یا رب به حق گوهر پاکیزه حسن
آن در شاهوار شهیدان کربلا

(همان)

یا رب به حق عصمت زین العباد کوست
در دهر یادگار شهیدان کربلا

(همان)

یا رب به حق باقر صابر مکان علم
آن مکرمت شعار شهیدان کربلا

(همان)

یا رب به حق جعفر صادق امام دین
آن گنج با وقار شهیدان کربلا

(همان ، ص 424)

یا رب به حق موسی کاظم سحاب لطف
آن ابر در نثار شهیدان کربلا

(همان)

یا رب به حق شاه خراسان که نور اوست
شمع سرمزار شهیدان کربلا

(همان)

یا رب به حق جود تقی مظهر کرم
آن نخل میوه دار شهیدان کربلا

(همان)

یا رب به حق هادی دین نبی نقی
آن سرو جویبار شهیدان کربلا

(همان)

یا رب به حق عسکری آن شهسوار دین
لشکر کش تبار شهیدان کربلا

(همان)

یا رب به حق مهدی هادی کزو شود
جبر شکست کار شهیدان کربلا

(همان)

اینک ظهور مهدی آخر زمان رسید
زین رایت یزید نگونسار کرده است

(همان ، ص 429)

شکر که در زمان ما کار یزید آخر است
مهدی آخر الزمان تیغ کشیده در غزا

(همان ، ص 422)

اهلی در اشعار کربلایی خود از اشخاص مقبول دیگری نیز یاد می کند که حضرت نوح ، خضر نبی و حضرت عیسی و مریم از آن زمره اند. طوفان نوح با اشکباری حوادث کربلا مرتبط می شود و آب حیات خضر با تشنگی امام حسین (علیه السلام) و یارانش ارتباط می یابد و شاعر عطر وجود امام حسین (علیه السلام) را با دم زندگی بخش عیسی متناسب می بیند و به همین دلیل، این پیامبران بیشتر مورد توجه او قرار گرفته اند:

طوفان نوح سر نزد از کربلا عجب
از چشم اشکبار شهیدان کربلا

(همان ، ص 423)

هست حسین، تشنه لب خضر کجاست در جهان
آب حیات مؤمنان تشنه جگر بود چرا

(همان ، ص 422)

آب خضر به پرده ظلمت نهفته چیست
گر نیست شرمسار شهیدان کربلا

(همان ، ص 423)

گر خضر از حیات پشیمان شود رواست
کو نیست در شمار شهیدان کربلا

(همان)

حلقی برید شمر لعین کز نسیم او
بویی است اینکه عیسی مریم گرفته است

(همان ، ص 430)

5.شخصیت های منفی در کربلا

اهلی به اشخاص پلید و منفوری اشاره می کند که در خون ریختن و ایجاد وقایع کربلا دست داشتند و به همین دلیل مورد لعن و نفرین ابدی قرار می گیرند؛ اشخاصی مانند ، شمر ، یزید ، عمر سعد و ابن زیاد از این قسم اشخاص منفور هستند که اهلی شمر و یزید را بیش از دیگر اشخاص منفی ذکر می کند:

آن که حسین می کشد دعوی دین چه می کند
شمر لعین روسیه شرم ندارد از خدا

(همان ، ص 422)

حلقی برید شمر لعین کز نسیم او
بویی است اینکه عیسی مریم گرفته است

(همان ، ص 430)

بر اهل بیت و آل علی مرحمت نکرد
شمر لعین که لعنت مرد و زنش گرفت

(همان ، ص 443)

سگ در قلاده شمر لعین است در جهان
وین طوق لعنت است که در گردنش گرفت

(همان)

شمر لعین که خود ز سگان جهنم است
لب تشنه اش بدرد سفال کلاب کن

(همان ، ص 498)

از تاب برق قهر تن شمر کی رهد
گر همچو نقش آینه در آهنش گرفت

(همان ، ص 443)

ببرید حلق پاک حسین آن یزید و شمر
این غدر بین که آن سگ غدار کرده است

(همان ، ص 428)

شکر که در زمان ما کار یزید آخر است
مهدی آخر الزمان تیغ کشیده در غزا

(همان ، ص 422)

قدر حسین کم نشد و شد عزیزتر
خود را یزید روسیه و خوار کرده است

(همان ، ص 428)

اینک ظهور مهدی آخر زمان رسید
زین رایت یزید نگونسار کرده است

(همان ، ص 429)

در طوق لعنت است به دوزخ یزید سگ
در گردنش سلاسل آتش طناب کن

(همان ، ص498)

تا خرمی نمود یزید از عزای شاه
ما را کدورت از دل خرم گرفته است

(همان ، ص 430)

دنیا بدین خرید یزید این خری ببین
کو ترک یوسف از پی درهم گرفته است

(همان)

گر زانکه رو به قبله یزید آورد چه سود
چون در به روی قبله ی اعظم گرفته است

(همان)

جان یزید کی رهد از آتش حجیم
کو را خدا گرفته و محکم گرفته است

(همان)

بعد از هزار سال به شمشیر انتقام
حق لشکر یزید گرفتار کرده است

(همان ، ص 429)

بر کفر خویش چون عمر سعد سکه زد
در خطبه اش به لعنت یزدان خطاب کن

(همان ، ص 498)

ابن زیاد سگ که ز سگ کمتر است هم
حشرش به خرس و خوک و به شرالدواب کن

(همان)

از جور عهد و از ستم کوفیان شوم
این فتنه شد دچار شهیدان کربلا

(همان ، ص423)

پی نوشت ها :

* استاد یار دانشگاه قم

منبع:فصلنامه شیعه شناسی شماره 27
ادامه دارد…