ظهور و قیام و انقلاب جهانی امام مهدی (علیه السلام) نشانه‌هایی دارد. دانستن این علایم، آثار مهمی در پی خواهد داشت، چرا که این نشانه‌ها نویدبخش فرج مهدی آل محمد(صلی الله علیه و آله وسلم) است و وقوع هر یک از آن‌ها نور امید را در دل‌های منتظران پرفروغ‌تر خواهد کرد.
همچنین این نشانه‌ها معیار خوبی برای تشخیص مدعیان دروغین مهدویت است. بنابراین اگر کسی ادعای مهدویت کرد ولی قیام او همراه با این نشانه‌ها نبود، به سادگی می‌توان به دروغ‌گو بودن او پی برد.
نشانه‌های ظهور به دو دسته تقسیم می‌شوند: نشانه‌های حتمی و نشانه‌های غیر حتمی. چنان‌که فضیل بن یسار از امام باقر (علیه السلام) روایت کرده که فرمودند:
«إنَّ مِنَ الأُمورِ أموراً مَوقوفَهً وَ أموراً محتومهً وَ أنَّ السُّفیانی مِنَ المحتوم الّذی لابُدَّ منهُ»؛1 «به درستی که بعضی از امور، امور موقوف (غیر حتمی) هستند و بعضی امور حتمی و به درستی که سفیانی از امور حتمی است که چاره‌ای از آن نیست.»
1- نشانه‌های حتمی
منظور از نشانه‌های حتمی آن است که تحقق پدیدار شدن آن‌ها، بدون هیچ قید و شرطی، قطعی و الزامی خواهد بود، به گونه‌ای که تا آن‌ها واقع نگردند، حضرت مهدی (علیه السلام) ظاهر نخواهد شد و اگر کسی پیش از واقع شدن نشانه‌های حتمی، ادعای ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) را بکند، ادّعایی است نادرست. از روایات معصومین، استفاده می‌شود که منظور از «حتمی» امری قطعی و مسلم است که خداوند تغییر و تبدیل آن‌ها را اراده نکرده است.2
البته باید توجه داشت که حتمی و یا مسلم بودن وقوع این نشانه‌ها، به این معنی نیست که پدید نیامدن آن‌ها محال است، بلکه به حسب فراهم بودن شرایط و مقتضیات و نبودن بازدارنده‌ها، پدید آمدن آن‌ها، اگر خداوند اراده کند، قطعی است.
امام باقر (علیه السلام) فرمودند:
«پیش از ظهور قائم (علیه السلام) پنج نشانه‌ی حتمی است؛ یمانی، سفیانی، صیحه‌ی آسمانی، قتل نفس زکیه، و خسف بیدا.»3
الف) خروج سفیانی
سفیانی مردی از نسل ابوسفیان است که اندکی پیش از ظهور از سرزمین شام قیام می‌کند. امام صادق (علیه السلام) در توصیف او می‌فرمایند:
«اگر سفیانی را ببینی، پلیدترین مردم رامشاهده کرده‌ای.»4
آغاز قیام او در ماه رجب است. وی پس از تصرف شام و مناطق اطراف آن به عراق حمله می‌کند در آن‌جا به کشتار گسترده‌ای دست می‌زند و با دشمنان خود به شکل فجیعی رفتار می‌کند. او لشکری را برای مقابله با حضرت مهدی (علیه السلام) به حجاز می‌فرستد که لشکرش در منطقه‌ی بیدا فرو می‌رود و همه‌ی لشکریانش نابود می‌گردند. حکومت او به گونه‌ای است که شیعیان و انسان‌های درست کردار از حاکمیت وی در رنج و عذاب هستند.5 براساس بعضی روایات، از خروج تا کشته شدن او پانزده ماه طول می‌کشد.
ب) خسف بیداء
خسف به معنای فرو رفتن است و بیداء منطقه‌ای میان مکه و مدینه است. مقصود از خسف بیدا این است که سفیانی برای مقابله با امام مهدی (علیه السلام) لشکری به سمت مکه روانه می‌کند. هنگامی که لشکر او به منطقه‌ی بیدا می‌رسد، به صورتی معجزه آسا در زمین فرو می‌رود.
امام باقر(علیه السلام) در این‌باره فرموده‌اند:
«به فرمانده‌ی سپاه سفیانی خبر می‌رسد که مهدی (علیه السلام) به سوی مکه رفته است، پس لشکری در پی او روانه می‌کند … چون لشکر سفیانی به سرزمین بیدا رسید، ندا دهنده‌ای از آسمان آواز می‌دهد: ای سرزمین بیدا، آنان را نابود کن. پس آن سرزمین لشکر را در خود فرو می‌برد.»6
امام علی (علیه السلام) نیز در تفسیر آیه‌ی وَ لَو تری إذ فَزَعوا فَلا فَوتَ وَ أُخِذوا مِن مکانٍ قَریب7 می‌فرمایند:
«قبیلُ قائمنا المهدی یخرُجُ السّفیانی … و یأتِی المدینهِ جَیشَهً حَتّی إذا النتهی إلی البیداءِ خسفَ اللهِ به»؛8 «در آستانه‌ی ظهور قائم ما مهدی (علیه السلام)، سفیانی خروج می‌کند … سپاه وی به سوی مدینه حرکت می‌کند و چون به سرزمین بیداء می‌رسند، خداوند آن‌ها را در کام زمین فرو می‌برد.»
ج) خروج یمانی
یکی دیگر از علامت‌های حتمی ظهور، خروج یمانی است. امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند:
«وَ الیمانی مِن المَحتوم»؛9 «یمانی از علایم حتمی است.»
وی که گویا مردی از یمن است، هم‌زمان با خروج سفیانی از شام قیام می‌کند و مردم را به حق و راستی و عدالت دعوت می‌کند. از امام باقر (علیه السلام) روایت شده است که:
«خروج السّفیانی و الیمانی و الخُراسانی فی سَنَهِ واحدهِ … و لیسَ فی الرّایاتِ رایهٌ أهدَی مِن رایهِ الیمانی»؛10 «خروج سفیانی و یمانی و خراسانی در یک سال است … و در میان پرچم‌ها، هدایت کننده‌تر از پرچم یمانی نیست.»
همچنین در جایی دیگر می‌فرمایند:
«… در میان بیرق‌هایی که قبل از قیام مهدی (علیه السلام)بلند می‌شود، پرچمی هدایت کننده‌تر از پرچم یمانی وجود ندارد. آن پرچم هدایت است، چون به سوی صاحب شما (امام مهدی (علیه السلام)) دعوت می‌کند.»11
د) صیحه‌ی آسمانی
یکی دیگر از نشانه‌هایی که پیش از ظهور اتفاق می‌افتد، صیحه‌ی آسمانی است. این ندای آسمانی که براساس بعضی از روایات ندای جبرئیل (علیه السلام) است، در ماه رمضان شنیده می‌شود و از آن‌جا که قیام امام مهدی (علیه السلام) قیامی جهانی است و همگان منتظر آن هستند، یکی از راه‌های آگاهی مردم جهان از این رویداد، همین ندای آسمانی خواهد بود. در روایات غیر از صیحه، از تعابیری چون ندا، صوت، فَزعَت و … نیز استفاده شده است. آن‌چه از روایات به دست می‌آید این است که:
1- وقوع آن بشارت ظهور را به همراه خواهد داشت و به گونه‌ای خواهد بود که مردم را متوجه ظهور خواهد کرد.
2- محتوا و مضمون دعوت، بیان حقّانیّت و ظهور دادگستر الهی، حضرت مهدی (علیه السلام) خواهد بود به گونه‌ای که مردم به درستی آن را درک کرده و متوجه آن می‌شوند که وی همان موعود و منجی حقیقی می‌باشد.
امام باقر (علیه السلام) می‌فرمایند:
«ینادی منادٍ منَ السّماءِ باسمِ القائِم (علیه السلام) فَیسمَعُ مَن بالمشرقِ وَ مَن بالمغرِب، لایبقی راقِدٌ إلّا استَیقَظَ و لاقائِمٌ إلّا قَعَدَ وَ لا قاعِدٌ إلّا قامَ عَلی رِجلَیهِ فَزَعاً مِن ذلک الصّوتِ، فَرَحمَ اللهُ مَنِ اعتَبَرَ بذلک الصّوتِ فَأجابَ فإنَّ الصوتَ الأوّل هوَ صَوتُ جبرئیلَ الرّوحُ الأمینِ»؛12 «ندا کننده‌ای از آسمان، نام قائم را ندا می‌کند. پس هر که در شرق و غرب است، آن را می‌شنود. از وحشت این صدا، خوابیده‌ها بیدار، ایستادگان نشسته و نشستگان بر دو پای خویش می‌ایستند. رحمت خدا بر کسی که از این صدا عبرت گیرد و ندای وی را اجابت کند، زیرا صدای نخست صدای جبرئیل روح الأمین است.»
همچنین امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند:
«إذا نادی منادٍ منَ السّماءِ أنَّ الحقَّ فی آل محمّدٍ(صلی الله علیه و آله وسلم) فعندَ ذلکَ یظهَرُ المهدی علی أفواهِ النّاسِ و یشرَبونَ حُبَّهُ و لا یکونَ لهم ذکر غیره»؛13 «هرگاه ندا دهنده‌ای از آسمان صدا بزند که حق با اولاد محمد(صلی الله علیه و آله وسلم) است، آن هنگام، ظهور مهدی (علیه السلام) بر سر زبان‌ها می‌افتد، به گونه‌ای که غیر از او یاد نمی‌کنند.»
درباره‌ی محتوای این ندای آسمانی روایات مختلفی رسیده است. از جمله این‌که امام صادق (علیه السلام) فرموده‌اند:
«ندا دهنده‌ای از آسمان به نام قائم (علیه السلام) و نام پدرش آواز می‌دهد.»14
ه( قتل نفس زکیه
نفس زکیه به معنای شخصی است که به رشد و کمال رسیده یا انسان پاک و بی‌گناهی است که قتلی مرتکب نشده. در قرآن کریم حضرت موسی (علیه السلام) در اعتراض به کار حضرت خضر (علیه السلام) می‌فرمایند:
«أقَتَلتَ نَفساً زَکِیهً بِغَیرِ نفسٍ»؛15 «آیا جان پاکی را بی‌آن‌که قتلی انجام داده باشد، می‌کشی».
مقصود از قتل نفس زکیه این است که اندکی پیش از قیام امام مهدی (علیه السلام)، شخصیت برجسته یا بی‌گناهی به دست مخالفان حضرت کشته می‌شود. زمان این رخداد بر اساس بعضی از روایات پانزده شب پیش از قیام امام مهدی (علیه السلام) است.
امام صادق (علیه السلام) در این‌باره فرمودند:
«بین قیام قائم آل محمد(صلی الله علیه و آله وسلم) و کشته شدن نفس زکیه تنها پانزده شب فاصله است.»16
2- نشانه‌های غیر حتمی
منظور از نشانه‌های غیر حتمی، اموری است که رخ دادن آن‌ها قطعی نیست و ممکن است به دلیل عدم تحقّق شرایط یا ایجاد مانع، به وقوع نپیوندند.
نشانه‌های غیر حتمی بیان شده در روایات فراوان است که برخی از آن‌ها عبارتند از:
خروج دجال (موجودی پلید و حیله‌گر که بسیاری از انسان‌ها را گمراه می‌کند)، خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی در ماه مبارک رمضان، آشکار شدن فتنه‌ها و قیام مردی از خراسان.
پی نوشت ها:
1 . نعمانی، غیبت، ص 429 .
2 . علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 52، ص 249 .
3 . شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج 1، ص 650 .
4 . شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعه، ج 2، ص 557 .
5 . کنز العُمّال، ج 14، ص 272 .
6 . نعمانی، غیبت، ص 289 .
7 . سبأ (34)، 51 .
8 . قندوزی، ینابیع الموده، ص 427 .
9. نعمانی، غیبت، ص 252 .
10. نعمانی، غیبت، ب 14، ح 13 .
11. نعمانی، غیبت، ص 284 .
12. نعمانی، غیبت، ص 254 .
13. تاریخ ما بعد الظهور، ص 176 .
14. تاریخ ما بعد الظهور، ص 187 .
15. کهف (18)، 74 .
16. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج 2، ص 554 .
