اگر چه به طور مشخص درباره منبع حدیثی که در سوال مورد نظر به آن اشاره شده توضیح داده نشده است اما در پاسخ به این مطلب به عنوان یک اصل کلی در توحید و خدا شناسی می توان تکیه نمود که: «شناخت خداوند بدون شناخت امام صورت نمی گیرد. زیرا امام به منزله محل ریزش و جایگاه افاضه فیض از بالاست.پس نخست امام ـ علیه السلام ـ که از همه کامل تر است فیض می گیرد و بعد بقیه موجودات از امام فیض می گیرند (و به بیان دیگر) خود امام ـ علیه السلام ـ همگی فیض است، و فیض کامل است، منتهی فیوضات دیگر هم هست که از راه او به دیگر موجودات می رسد، که از آن جمله، معرفه الله است.»[1] و لذا در زیارت جامعه کبیره که از امام هادی ـ علیه السلام ـ روایت شده، خطاب به ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ می خوانیم: «… من اراد الله بدأ بکم، و من وحده قَبِل عنکم و من قصده توجه بکم»[2] یعنی هر کس اراده خدا شناسی نمود از آشنایی و معرفت به شما آغاز نمود (زیرا وصول به توحید واقعی و رسیدن به معارف والای الهی، بدون شناخت شما و تبعیت از شما در عقائد و گفتار و رفتار امکان پذیر نخواهد بود.) و هر کس خدا را به یگانگی شناخت، در اثر معرفت و شناخت مقام شما و در سایه تعلیمات آسمانی شما به آن نائل گردید. «چه آن که هر کس شما را نشناسد و از شما نپذیرد، موحد واقعی نیست و حقیقت توحید که در سایه تعلیمات شما و علومی که از شما انتشار می یابد، معلوم می گردد و هر کس علوم اش را از شما نگیرد و قبول نکند نمی تواند به توحید دست یابد.»[3]
پس از آن جا که ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ مظاهر صفات و اسماء خداوند متعال هستند، همان گونه که دست یابی به کنه و حقیقت صفات و اسماء الهی میسور نیست، امکان تحصیل معرفت به حقایق ذات و صفات آن بزرگواران هم برای دیگران و غیر ایشان ممکن نخواهد بود، چنان چه از رسول گرامی اسلام نقل شده که فرمود: «یا علی ما عرف الله الاّ أنا و انت، و ما عرفنی الا الله و انت، و ما عرفک الا الله و أنا.»[4] یعنی یا علی خدا را به جز من و تو کسی نشناخت و مرا به جز خدا و تو کسی نشناخت و تو را به جز خدا و من کسی (آن گونه که باید بشناسد) نشناخت. و به همین دلیل در زیارت شریف جامعه کبیره، خطاب به امامان ـ علیهم السلام ـ عرض می کنیم: «موالی لا احصی ثنائکم و لا ابلغ من المدح کنهکم ولا من الوصف قدرکم.»[5] یعنی ای پیشوایان من، صفات کمالیه شما آن قدر (جلیل و بزرگ) است که ثنای شما را نتوانم کرد و به (حقیقت) و کنه مدح و توصیف قدر و منزلت شما نتوانم رسید.زیرا آن بزرگواران مظاهر کامل صفات و اسما الهی هستند و همان گونه که پی بردن به حقیقت و کنه اسما و صفات خداوند متعال ممکن نیست، شناختن کامل و آگاهی از حقیقت اوصاف و ذوات ائمه نیز برای غیر ایشان مقدور نخواهد بود. و بر همین اساس معرفت و شناخت خداوند متعال بستگی به معرفت و شناخت مقام والای آن ها داشته و آشنایی و معرفت به آن بزرگواران طریق تحصیل معرفت و شناخت خداوند خواهد بود و کسی که ائمه اطهار را که «دعاه الی الله» هستند نشناسد و در برابر تعلیمات الهی آن ها خاضعانه زانو نزند راهی به توحید و خدا شناسی نخواهد داشت و از دست یابی به معارف ناب توحیدی محروم خواهد ماند، همان طوری که اعتراف به مقام والای آن ها و شناختن حق آن ها و تبعیت و پیروی از آنان بهترین و مخلص ترین موحدان روزگار را به جامعه بشری در طول تاریخ تقدیم نموده است و شناختن ائمه به قدر توان برای هر کس اگر چه به گونه تام مقدور نیست، مقدمه و واسطه خدا شناسی می باشد، بنابر این شناخت خداوند و توحید واقعی بستگی به شناخت امام زمان در هر عصر و ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ دارد زیرا:
اولاً ائمه اطهار مظاهر صفات و اسماء الهی و منبع علوم و معارف توحیدی هستند چنان چه از امام باقر ـ علیه السلام ـ نقل شده که فرمود: «به مشرق بروید یا مغرب، علم درست به دست نیاورید جز آن چه از نزد ما خاندان بیرون آمده است.»[6] و نیز فرمود: «هیچ کس علمی ندارد جز آن که از نزد علی ـ علیه السلام ـ بیرون آمده…»[7] پس دست یابی به معارف الهی که در رأس آن توحید و خدا شناسی می باشد بدون آشنایی و شناخت ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ مقدور نخواهد بود.
و ثانیاً خداوند متعال بر اساس سنن حکیمانه خودش اهل بیت ـ علیهم السلام ـ را باب معرفت خود قرار داده و آن ذوات مقدّسه را انواری قرار داده تا روزنه شناخت ذات مقدس الهی باشد چنان چه در زیارت شریف امام عصر ـ علیه السلام ـ در روز جمعه می خوانیم: «السلام علیک یا عین الله فی خلقه، السلام علیک یا نور الله الذی یهتدی به المهتدون…»[8] یعنی سلام بر تو ای مظهر و روزنه تابش نور معرفت خدا در میان خلقش، و سلام بر تو ای نور خدا که باعث هدایت هدایت شدگان به سوی خدا و خدا شناسی می شوی. و یا در زیارت شریف «آل یاسین» می خوانیم: «السلام علیک یا باب الله»[9] یعنی سلام بر تو ای درگاه (لطف، رحمت و معرفت) خدا، و از امام صادق ـ علیه السلام ـ در تفسیر آیه شریفه 16 سوره نحل: « وَعَلامَاتٍ وَبِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ » نقل شده که فرمود: ستاره، رسول خدا و علامات همان ائمه اند.[10] بنابر این در راستای شناختن خداوند و تحصیل دانش توحیدی، شناختن ائمه که باب معرفت خدا و علامات و نشانه های الهی و خدا شناسی در زمین هستند و روزنه های نورانی خدا شناسی در میان مردم اند، لازم و ضروری است به گونه ای که بدون آشنائی و شناخت آن بزرگواران نمی توان خدا را شناخت. پس:
ای دل اگر خدا شناسی، همه در رخ علی بین ـ که به علی شناختم من به خدا قسم خدا را. زیرا امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ فرمود: «لا اله الا الله» شروطی دارد که من و فرزندانم از جمله شروط آن هستیم.[11] یعنی توحید بدون معرفت حق من و امامان بعد از من کامل نخواهد شد.
امام صادق ـ علیه السلام ـ:«خداوند عزوجل به وسیله پیشوایان، هدایت از خاندان پیامبر ما دنیش را آشکار ساخت و به وسیله ایشان راهش را روشن نمود و به واسطه آنان چشمه های پنهان دانش خود را گشود. پس از امت محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ هر کس که حق واجب امامش را بشناسد، مزه شیرین ایمانش (توحید و خدا پرستی) را بچشد و به ارزش دلپذیری اسلام خود پی برد»[12]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ اصول کافی، ج2، شرح و ترجمه آیت الله محمد باقر کمره ای.
2ـ شرح زیارت جامعه، سید عبد الله شبر.
3ـ اهل بیت در قرآن و حدیث، محمدی ری شهری، ج1ـ2.
4ـ 665 پرسش و پاسخ (در محضر علامه طباطبائی ـ رحمه الله علیه ـ ) محمد حسین رخشاد.
پی نوشت ها:
[1] . رخشاد، محمد حسین، 665 پرسش و پاسخ، در محضر علامه طباطبائی ـ ر حمه الله علیه ـ، پاسخ 138.
[2] . قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، ص 1007.
[3] . شبّر، سید عبد الله، شرح زیارت جامعه، موسسه الوفا، بیروت، ص 178.
[4] . همان، ص 179.
[5] . قمی، شیخ عباس ـ رحمه الله علیه ـ، مفاتیح الجنان، ص 1007.
[6] . اصول کافی، ج 2، ص 123.
[7] . همان.
[8] . قمی، شیخ عباس ـ رحمه الله علیه ـ ، مفاتیح الجنان، ص 106.
[9] . همان، ص 956.
[10] . اصول کافی، ج2، ص 143.
[11] . محمدی ری شهری، اهل بیت در قرآن و حدیث، ج2، ص 617.
[12] . همان، ص 543.
