در اندیشه کلامی شیعه، امامت منصبی است الهی، شخصی که این مسئولیت عظیم را بر عهده می گیرد از جانب خداوند تعیین می گردد و وظایف مهمی بر عهده دارد مانند:
توضیح و تبیین کامل احکام و دستورات اسلام که پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ به خاطر کمی فرصت و نبود زمینه مناسب بیان نکردند. پاسداری از اصالت  دین مبین اسلام و حراست از آموزه های دینی برای خالص ماندن آنها از هر گونه انحراف، افکار التقاطی و خرافات و به عبارت دیگر او باید حافظ شریعت باشد. هدایت و راهنمائی مردم بر اساس معارف اصیل اسلامی، و وظائف مهمی دیگر.
بنابراین مسلم است شخصی که اینچنین مسئولیت های عظیمی را بر عهده دارد باید دارای خصوصیاتی ویژه و منحصر به فرد باشد، مثلاً باید معصوم باشد یعنی از هر گونه گناه، خطا و نسیان در امان باشدتا بتواند الگویی مناسب برای مردم بوده و در حفظ شریعت و دین مبین اسلام دچار انحراف و اشتباه نشود، و مردم از ایشان تبعیت کنند و یا اینکه باید دارای علمی خاص و الهی باشد تا تمام معارف دینی را بصورت صحیح و مطابق واقع برای بشر بیان نماید، و یا اینکه دارای تدبیر و شجاعتی خاص باشد تا برای بقاء دین و حفظ کیان امت اسلامی آنچه را که به صلاح مسلمانان و امت اسلام است عمل نماید و خصوصیاتی دیگر از این قبیل.
بنابراین اگر چنین خصوصیاتی در فردی موجود باشد، او لیاقت امام شدن را دارا خواهد بود، و از آنجایی که دو فرزند برومند امیرالمؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ یعنی امام حسن مجتبی ـ علیه السّلام ـ  و امام حسین ـ علیه السّلام ـ دارای کلیه خصوصیات و ویژگی های لازم برای امامت بوده اند، از جانب خداوند برای این مسئولیت و مقام شریف انتخاب شده اند و در روایات معتبر متعددی به امامت ایشان تصریح شده است.
پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: «اِنَّ الْحَسَنَ و الْحُسَیْنَ امامانِ قاما او قَعَدا»[1] امیرالمؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: «أنت یا حسن وَصِیِّیِ وَ القائِمُ بالامر (من) بَعدی؛ و اَنْتَ یا حُسَینُ شَریکُهُ فی الوَصیَّه فَاصْمُت و کُنْ لأَمْرِهِ تابعاً ما بَقی، فاذا خَرَجَ مِن الدُّنیا فاَنْتَ الناطِقُ مِنْ بَعْدِهِ القائم بِالأمْرِ عَنه …»[2] تو ای حسن وصی و زمامدار پس از من هستی و تو ای حسین شریک او در وصیت می باشی، پس در برابر او تسلیم باش و تا زنده است پیرو دستور او باش، تا آن گاه که او از دنیا رفت، تو پس از وی صاحب امر امامت و زمامدار آن هستی.
لذا با توجه به مطالب فوق این نتیجه حاصل می شود که، صرف اینکه شخصی فرزند امام باشد دلیل بر این نیست که لیاقت امام شدن را دارد و باید به امامت برسد، بلکه باید همه شرایط و صفات لازم در یک فرد موجود باشد تا به این مقام رفیع نائل گردد، و به همین خاطر، نسبت به دیگر ائمه ـ علیهم السّلام ـ چون تنها یک فرزند از فرزندانشان دارای چنین شرایطی بوده اند، به امامت رسیده اند و حتی در مواردی بعضی از فرزندان ائمه نه تنها این شرایط را نداشته اند بلکه به مخالفت با ائمه و مسیر حق نیز پرداخته اند و یا در مورد فرزندان امام حسن مجتبی ـ علیه آلاف التحیه و السلام ـ به خاطر اینکه هیچ یک از آنان شرایط امامت را نداشته اند به این مقام رفیع نائل نگردیده اند، ولی امام علی ـ علیه السّلام ـ چون دو فرزندگرامی شان، امام حسن و امام حسین ـ علیهما السّلام ـ هر دو دارای این شرایط بوده اند لذا هر دو به امامت رسیده اند، و امامت آنها صرفاً به خاطر اینکه فرزند امام علی ـ علیه السّلام ـ بوده اند نمی باشد. گذشته از آن چه اشاره شد اساسا امر امامت یک رسالت الهی است نظیر نبوت و تعیین آن صرفا در حیطه علم و اراده خداوند حکیم است چنانچه در قرآن می فرماید: خدا خود می داند که چه کسی را برای تصدی رسالت الهی برگزیند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. امامت: زندگی حضرت علی ـ علیه السّلام ـ آیه الله حسن زاده آملی.
2. منتهی آلامال، شیخ عباس قمی.
3. سیره عملی اهل بیت، سید کاظم ارفع.

پی نوشت ها:
[1] . رسولی محلاتی، سید هاشم، زندگانی امام حسن مجتبی ـ علیه السّلام ـ ، ص 189.
[2] . همان، ص 190؛ اثبات الهداه، ج 2، ص 553.