کنیه، براى تعظیم و تکریم اشخاص به کار مى‏رود. حضرت فاطمه‏ ى زهرا علیهاالسلام کنیه‏هاى زیادى دارند، ما در اینجا بعضى از کنیه‏ هاى آن حضرت را متذکر مى‏شویم.
کنیه‏هاى حضرت فاطمه‏ى زهرا علیهاالسلام عبارتند از:
1) اُمّ‏الحسن، 2) اُمّ‏الحسین، 3) اُمّ‏المحسن، 4) اُمّ‏الأئمه، 5) اُمّ‏أبیها، 6) اُمّ‏الخیره، 7) اُمّ‏المؤمنین،
8) اُمّ‏الأخیار، 9) اُمّ‏الفضایل، 10) اُمّ‏الأزهار، 11) اُمّ‏العلوم، 12) اُمّ‏الکتاب، 13) اُمّ‏الأسماء

مدارک کنیه‏ هاى حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام

قال العلامه، ابن شهرآشوب (ره):
«و کناها: اُمّ‏الحسن، و اُمّ‏الحسین، و اُمّ‏المحسن، و اُمّ‏الأئمه، و اُمّ‏أبیها.» (1)
و قال المولى الأنصارى قدس‏سره و ذکر بعضهم:
«إنَّ من جمله کناها: اُمّ‏الخیره، اُمّ‏المؤمنین، و اُمّ‏الاخیار، و اُمّ‏الفضائل، و اُمّ‏الأزهار، و اُمّ‏العلوم، و اُمّ‏الکتاب.» (2)
و قال فی «نخبهالبیان»:
«فمنها اُمّ‏اسماء، ذکره الخوارزمى فی مقتله، و لعله لتعدد أسمائها الحسنى، الحاکیه عن صفاتها العلیا و مناقبها العظمى.» (3)

کنیه‏ ى اُمّ‏ابی ها:

مهمترین کنیه‏ ى حضرت فاطمه‏ ى زهراء علیهاالسلام «اُمّ‏ابیها» مى‏باشد. براى این کنیه معانى متفاوتى شده است.
بعضى این کنیه را صِرف محبت پدر به فرزند دانسته‏اند و مى‏گویند انسان هرگاه فرزند خود را زیاد دوست بدارد و بخواهد این محبت را ابراز کند، به فرزندش مى‏گوید: «بابا»، «مادر» و این در تکلم عموم مردم رایج است. بنابراین، کنیه‏ى «ام‏ابیها» نوعى ابراز محبت شدید از طرف پیامبراکرم صلى اللَّه علیه و آله و سلم به حضرت فاطمه‏ى زهرا علیهاالسلام بوده است.
و شاید این که پیامبراکرم صلى اللَّه علیه و آله و سلم به او مى‏گوید: «اى مادر پدر» به این علت باشد که حضرت فاطمه‏ى زهراء علیهاالسلام، مانند مادرى مهربان، براى پدر خود زحمت مى‏کشید. خاکستر از سر و رویش پاک مى‏کرد، جراحات او را پانسمان مى‏کرد و کارهایى را که یک مادر در حق فرزند خود انجام مى‏دهد، ایشان براى پدر انجام مى‏داد.
و معناى دیگر آن که، پیامبراکرم صلى اللَّه علیه و آله وسلم مانند فرزند، با دخترشان برخورد مى‏کردند، دستش را مى‏بوسید، همان گونه که فرزند در مقابل مادر باید چنین باشد، در برابرحضرت زهراء علیهاالسلام، تمام‏قد برمى‏خاست، در هنگام سفر از او خداحافظى مى‏کرد و هنگام بازگشت از سفر اولین دیدارش از زهراى مرضیه علیهاالسلام بود. این عملى است که هر فرزند مؤدب به آداب الهى آن را انجام مى‏دهد.
برخى از محققین، از معانى «اُمّ» کمک گرفته و وجوهى را براى معناى این کنیه‏ى ذکر نموده‏اند و گفته‏اند یکى از معانى «اُمّ» اصل و ریشه هر چیز است. حضرت فاطمه‏ى زهراء علیهاالسلام ریشه‏ى شجره‏ى طیبه‏ى نبوت است و براى تقویت سخن خود به روایت ذیل نیز تمسک جسته‏اند.
قال الباقر علیه السلام: «الشجره الطیبه، رسول‏اللَّه صلى اللَّه علیه و آله و سلم و فرعها، على علیه السلام و عنصر الشجره، فاطمه علیهاالسلام و ثمرتها، أولادها و أغصانها و أوراقها، شیعتها.» (4)
امام باقر علیه السلام فرمودند: درخت پاکى و طهارت، پیامبراکرم صلى اللَّه علیه و آله و سلم است، که شاخه‏هاى آن على علیه السلام، ریشه‏هاى آن فاطمه‏ى زهرا علیهاالسلام، میوه‏ى آن حسن و حسین و زینب و اُمّ‏کلثوم، شاخ و برگ این درخت شیعیان آنها مى‏باشد.
قال رسول‏اللَّه صلى اللَّه علیه و آله و سلم:
«أنا شجره، و فاطمه أصلها، و علی لقاحها، والحسن والحسین ثمرها.» (5)
پیامبر اکرم صلى اللَّه علیه و آله و سلم فرمودند: من درخت پاکى و فاطمه ریشه‏هاى آن و على پیوند و ماده‏ى بارورى آن و حسن و حسین میوه‏هاى این درختند.

پى‏نوشتها:

1- فاطمه الزهراء بهجه قلب المصطفى، ج 1، ص 203، از «المناقب»، ج 3، ص 357.
2- فاطمه الزهراء بهجه قلب المصطفى، ج 1، ص 203 از «اللمعه البیضاء»، ص 50.
3- فاطمه الزهراء بهجه قلب المصطفى ج 1 ص 203 از «نخبه البیان فی تفضیل سیده التسوان»، ص 86.
4- فاطمه الزهراء بهجه قلب المصطفى، ج 1، ص 205 از «مجمع‏البحرین» ماده شجر.
5- فاطمه الزهراء بهجه قلب المصطفى، ج 1، ص 205 از «میزان الاعتدال»، ج 1، ص 234 على ما فی «احقاق‏الحق»، ج 9، ص 152.