نویسنده: محمد دشتی

3- خانه و مسکن مناسب

1- خانه ی وسیع خریدن
حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نسبت به مسکن که یکی از نیازهای طبیعی و ضروری انسان است، فکر وسیع و واقع بینی داشت.
روزی به منزل یکی از دوستان خود رفت، دید که منزل او بسیار کوچک و تنگ است،
امام علی علیه السلام به او فرمود:
خانه ی تو خیلی کوچک است.
سپس پولی در اختیارش گذاشت که منزلِ مناسبِ شأنش خریداری کند و به آنجا أثاث کشی نماید.
دوست حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام گفت:
یا امیرالمؤمنین علیه السلام این خانه ی پدری من است که آن را برای من ساخته و نمی توانم آن را بفروشیم، یا از آن خارج گردم.
حضرت پاسخ داد:
اِن کانَ أبوکَ أحمَقٌ یَنبَغی أن تَکُونَ مِثلُهُ؟
***
(اگر پدرت نادان بود، تو هم باید نادان باشی؟)(1)

2- روش استفاده از خانه های مجلّل
یکی از دوستان امام علی علیه السلام در شهر بصره، «علاء بن زیاد» بود، که خانه ی بسیار باشکوه و بزرگی داشت،
وقتی حضرت وارد خانه ی او شد، ابتدا اعتراض کرد که:
ما کُنتَ تَصنَعُ بِسَعَهِ هِذِهِ الدّار؟
***
(با این خانه ی بسیار بزرگ چه می کنی؟)
***
سپس روش استفاده را یادش داد، و فرمود:
حال که چنین خانه ای ساختی؛
مَا کُنْتَ تَصْنَعُ بِسِعَهِ هذِهِ الدارِ فِی الدُّنْیَا، أَنْتَ إِلَیْهَا فِی الْآخِرَهِ کُنْتَ أَحْوَجَ؟ وَبَلَی إِنْ شِئْتَ بَلَغْتَ بِهَا الْآخِرَهَ: تَقْرِی فِیهَا الضَّیْفَ، وَتَصِلُ فِیهَا الرَّحِمَ، وَتُطْلِعُ مِنْهَا الْحُقُوقَ مَطَالِعَهَا، فَإذَا أَنْتَ قَدْ بَلَغْتَ بِهَا الْآخِرَهَ.
فقال له العلاء: یا أمیرالمؤمنین، أشکو إلیک أخی عاصم بن زیاد.
قال: وما له؟ قال: لبس العباءه وتخلّی من الدنیا.
قال: علیَّ به. فلمّا جاء قال:
یَا عُدَیَّ نَفْسِهِ! لَقَدِ اسْتَهَامَ بِکَ الْخَبِیثُ! أَمَا رَحِمْتَ أَهْلَکَ وَوَلَدَکَ! أَتَرَی اللهَ أَحَلَّ لَکَ الطَّیِّبَاتِ، وَهُوَ یَکْرَهُ أَنْ تَأْخُذَهَا! أَنْتَ أَهْوَنُ عَلَی اللهِ مِنْ ذلِکَ!
قالَ: یا اَمیرَالْمُؤْمِنینَ، هذا اَنْتَ فى خُشُونَهِ مَلْبَسِکَ، وَ جُشُوبَهِ مَأْکَلِکَ!
قَالَ: وَیْحَکَ، إِنِّی لَسْتُ کَأَنْتَ، إِنَّ اللهَ تَعَالَی فَرَضَ عَلی أَئِمَّهِ الْعَدْلِ أَنْ یُقَدِّرُوا أَنْفُسَهُمْ بِضَعَفَهِ النَّاسِ، کَیْلاَ یَتَبَیَّغَ بِالْفَقِیرِ فَقْرُهُ!
***
(با این خانه ی وسیع در دنیا چه می کنی؟ در حالی که در آخرت به آن نیازمندتری.
آری اگر بخواهی می توانی با همین خانه، به آخرت برسی!
در این خانه ی وسیع مهمانان را پذیرایی کنی،
به خویشاوندان با نیکوکاری بپیوندی،
و حقوقی که بر گردن تو است به صاحبان حق برسانی،
پس آنگاه تو با همین خانه ی وسیع به آخرت نیز می توانی بپردازی.
(علاء گفت: از برادرم عاصم بن زیاد به شما شکایت می کنم، فرمود چه شد او را؟ گفت عبایی پوشیده از دنیا کناره گرفته است: امام علی علیه السلام فرمود او را بیاورید، وقتی آمد به او فرمود:) ای دشمنک جان خویش! شیطان سرگردانت کرده است،
آیا تو به زن و فرزندانت رحم نمی کنی؟
تو می پنداری که خداوند نعمت های پاکیزه اش را حلال کرد، امّا دوست ندارد تو از آنها استفاده کنی؟
تو در برابر خدا کوچک تر از آنی که اینگونه با تو رفتار کند.
(عاصم گفت: ای امیرمؤمنان، پس چرا تو با این لباس خشن، و آن غذای ناگوار بسر می بری؟ امام علی علیه السلام فرمود:)
وای بر تو، من همانند تو نیستم،
خداوند بر پیشوایان حق واجب کرده که خود را با مردم ناتوان همسو کنند، تا فقر و نداری، تنگدست را به هیجان نیاورد، و به طغیان نکشاند.)(2)
***

4- طرح و مُدل لباس

1. طرح و مدل لباس خوب
حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در سر راه خود برای دفاع از تهاجم شورشیان، به بصره می رفتند،
عدّه ای را مشاهده فرمود که لباس های بسیار بلندی دارند، بگونه ای که بر روی زمین کشیده می شود.
امام علی علیه السلام به آنها اعتراض کرد که چرا لباس های بلند را کوتاه نمی کنید؟(3)
هم زود آلوده می شود، و هم کِبر و غرور می آورد.

2- استفاده از لباس های نو
گرچه حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در ساده پوشی ضرب المثل بود،
امّا هرگز لباس های امام علی علیه السلام کثیف و چرکی و پاره نبود.
لباس های گران قیمت نمی خرید، امّا با لباس تمیز و پاکیزه و نو، نماز می خواند.
أشعث بن عبد می گوید:
در یکی از روزهای جمعه حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام را دیدم که در آب فرات غسل جمعه کرد و سپس پیراهن نو و ارزان قیمتی خرید و با آن نماز جمعه خواند.
(پیراهن را به 3 درهم خرید.)(4)

3- لباس حریر حرام است
امیرالمؤمنین علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرد که به من فرمود:
یا علی لباس حریر مپوش که آتش جهنّم را بدنبال دارد.(5)
***

4- رنگ لباس ها
بهترین رنگ ها برای پیراهن، رنگ سفید است،
که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در اکثر دوران زندگی خود لباس سفید می پوشید.(6)

5- کیفیّت لباس ها
الف- امام علی علیه السلام از لباس های بلند، و دارای آستین های بلند پرهیز می کردند،
اگر پیراهنی را می پوشید که آستین آن بلند بود، فوراً زیادی آن را قطع می کرد.(7)
ب- لباس باید ساده باشد،
و حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام ساده می پوشید،
و فرمود:
امّت اسلامی همواره با خیر و نعمت باشد، آنگاه که ساده پوش باشند و چون ایرانیان و دیگر اقوام غیر عرب به لباس های گران قیمت و زَر بفت، روی نیاورند.(8)
***
روزی لباس ساده و وصله داری بر اندام علی علیه السلام بود که شخصی به آن حضرت اعتراض کرد.
حضرت در پاسخ او فرمود:
یَخْشَعُ لَهُ الْقَلْبُ وَ تَذِلُّ بِهِ النَّفْسُ، وَ یَقْتَدِی بِهِ الْمُؤْمِنُونَ إِنَّ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهَ عَدُوَّانِ مُتَفَاوِتَانِ، وَ سَبِیلَانِ مُخْتَلِفَانِ، فَمَنْ أَحَبَّ الدُّنْیَا وَ تَوَلَّاهَا أَبْغَضَ الْآخِرَهَ وَ عَادَاهَا، وَ هُمَا بِمَنْزِلَهِ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ مَاشٍ بَیْنَهُمَا، کُلَّمَا قَرُبَ مِنْ وَاحِدٍ بَعُدَ مِنَ الْآخَرِ، وَ هُمَا بَعْدُ ضَرَّتَانِ
***
«دل با آن فروتن، و نفس رام می شود، و مؤمنان از آن سرمشق می گیرند، دنیای حرام و آخرت، دو دشمن متفاوت، و دو راه جدای از یکدیگرند، پس کسی که دنیاپرست باشد و به آن عشق ورزد، به آخرت کینه ورزد و با آن دشمنی خواهد کرد، و آن دو همانند شرق و غرب از هم دورند، و رونده به سوی آن دو، هرگاه به یکی نزدیک شود از دیگری دور می گردد، و آن دو همواره به یکدیگر زیان می رسانند.»(9)
***

6- آداب لباس پوشیدن
الف- حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام رهنمود داد که زیر جامه را در حال ایستاده نپوشید که در حال ایستاده پوشیدن، غم و اندوه می آورد.(10)
ب- حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
که رسول خدا به من سفارش نمود،
هرگاه خواستی پیراهن نو بپوشی این دعا را بخوان:
اَلحَمدُ للهِ الَّذِی کَسانی مِنَ اللَّباسِ ما اَتَجَمَّلُ بِهِ فِی النّاسِ،
اَللَّهُمَّ اجعَلنا ثِیابَ بَرَکَهٍ أسعی فیها لِمَرضاتِکَ وَاعمُرُ فیها مَساجِدَکَ
***
(سپاس خداوندی را که مرا پوشاند از لباسهائی که با زیبائی آن، در جامعه ی مردم زندگی می کنم، خدایا این لباس را لباس مبارک گردان که در آن، رضایت تو را فراهم کنم،
و مساجد تو را آباد سازم.)
***
و آنگاه فرمود:
هر کس این دعا را به هنگام پوشیدن لباس نو بخواند، آمرزیده خواهد شد.(11)
***
ج- امام علی علیه السلام فرمود:
چون لباس را از تن درمی آوری بگو:
بسم الله الرّحمن الرّحیم،
تا دیگر موجودات نادیدنی، مانند جن، از آن لباس استفاده نکنند.(12)

پی نوشت ها :

1- بهج الصّباغه، ج12 ص 98
2- خطبه ی200 نهج البلاغه معجم المفهرس مؤلّف، که برخی از اسناد آن به این شرح است:
(1)- قوت القلوب ج1 ص 531: ابوطالب مکی (متوفای 328 هـ)
(2)- عقد الفرید ج2 ص 188 و 189 و ج1 ص 329: ابن عبد ربه مالکی (متوفای 328هـ)
(3)- اصول کافی ج1 ص 410 و 411 ح1: کلینی (متوفای 328هـ)
(4)- ربیع الابرار ج4 (باب اللهو و اللذات): زمخشری معتزلی (متوفای 538هـ)
(5)- کتاب اختصاص ص 152: شیخ مفید (متوفای413هـ)
3- بهج الصّباغه ج12 ص 109
4- شرح نهج البلاغه خوئی ج2 ص 408
5- حلیه المتّقین باب دوّم
6- حلیه المتّقین باب چهارم
7- حلیه المتّقین باب پنجم
8- حلیه المتّقین باب هشتم.
9- حکمت 103 نهج البلاغه معجم المفهرس مؤلّف، که برخی از اسناد آن به این شرح است:
(1)- تحف العقول ص 212: ابن شعبه ی حرانی (متوفای 380 هـ)
(2)- کتاب طبقات ج 3 ص 28: ابن سعد (متوفای 230 هـ)
(3)- حلیه الاولیاء ج1ص 83: ابونعیم اصفهانی (متوفای 402 هـ)
(4)- مطالب السؤول ج1 ص 15: ابن طلحه ی شافعی (متوفای 652هـ)
(5)- سراج الملوک ص 244: طرطوشی (متوفای 520 هـ)
10- حدیث 20 از باب سوّم، حلیه المتّقین
11- حلیه المتّقین باب نهم
12- حلیه المتّقین باب نهم
منبع مقاله :
دشتی، محمد، (1379)، امام علی(ع) و تفریحات سالم(الگوهای رفتاری 15)، قم: انتشارات امیرالمؤمنین علیه السلام، چاپ سوم