برای معالجه وسواس فکری که نیرو و توان بنده را خیلی کم و ضعیف کرده چه توصیه‌هایی به بنده دارید؟
وسواس یکی از اختلالات روانی است که نه تنها در جامعه ما بلکه در همه جوامع بشری اعم از مذهبی و غیر مذهبی به صورت آشکار و نهان وجود دارد. بنابراین، تنها شما به این مشکل مبتلا نیستید، افراد زیادی از مشکل وسواس رنج می‌برند. آنچه مهم است و باید توجه داشته باشید برنامه ریزی در جهت رفع آن است. بهتر است قبل از پرداختن به روشهای درمان وسواس, به ماهیت وسواس اشاره ای نمایم.
وسواس همانگونه که از نامش پیداست حالتی است در انسان ,که باعث وسوسه انگیزی می‌شود. در اصطلاح اهل لغت، حدیث نفس است، یعنی کلامی که در باطن انسان است و نیروی بی‌ریشه ولی قوی است که به واداشتن انسان به ارتکاب عملی و یا بازداشتن او از انجام دادن امری می‌پردازد.[1]
وسواس از نظر روان شناسان، فکر، کلمه یا تصویری است که به رغم اراده انسان به هوشیاری وی هجوم می‌آورد، سازمان روانی را تحت سیطره خود قرار می‌دهد و اضطراب گسترده‌ای را در فرد بر می‌انگیزد.»[2] به نظر می رسد بیشترین جلوه وسواس عملی در خانم‌ها در مورد شستشو است. مثلاً ظرف و یا پارچه‌ای را چند بار می‌شوید و در عین حال احساس می کند که آن پاک یا تمیز نشده است. شکی نیست که اصل نظافت چیز خوبی است ولی این نوع پاکیزگی زیان بخش است و انسان را از کار و تلاش باز داشته و باعث رنج و افسردگی فرد می‌شود. برای وسواس یک سری نشانه‌هایی نیز ذکر شده است که شما می‌توانید به کتابهای معتبر مراجعه نمایید و ببینید که آن ویژگی‌ها و نشانه‌ها در شما وجود دارد یا خیر.[3]
برای درمان وسواس علاوه بر شناخت نشانه‌ها و آثار آن, لازم است که علل و زمینه‌های وسواس را نیز بشناسید.
مهم ترین عاملی که در ایجاد وسواس می‌تواند نقش داشته باشد، نحوه تربیت و رفتار والدین در دوران کودکی است. اعتقاد گروهی از محققان این است که 50 درصد وسواس‌های افراد, ناشی از شیوه تربیت و آموزش‌های تحمیلی دوران کودکی است. مادران سعی می‌کنند فرزندان خود را خوب تربیت کنند تا به وظایف خود به دقت عمل نمایند. لذا در انجام یکسری وظایف سخت‌گیری می‌کنند. والدینی که رفتار کودک را بر اساس ضابطه خود به صورت دقیق می‌خواهند و انعطاف‌پذیری کمتری دارند، در این رابطه مقصرّند.
روشهای درمان وسواس
برای درمان وسواس روشهای متعددی وجود دارد که بسیاری از آنها توسط روان شناس و روان پزشک اجرا می‌شود. مانند روشهای رفتار درمانی، شناخت درمانی، الکترو شوک و دارو درمانی.[4] در مرحله کنونی شما نیازمند مراجعه به یک روان شناس بالینی ماهر و متدین هستید و در صورت تشخیص وی از دارو درمانی (با تجویز روان پزشک) نیز استفاده فرمایید.
علاوه بر این, روشهای دیگری نیز وجود دارد که از آن به «روشهای خودیاری» یاد می‌شود و فرد بدون آن که به درمان‌گر مراجعه کند، می‌تواند آثار وسواس را در خود کاهش دهد، شما می‌توانید از این روش‌ها نیز استفاده کنید:
1. روشهای زجر آور
روشهای زجر آور بر این اصل بنا شده‌اند که هر گاه بلافاصله پس از بروز رفتار خاصی، حادثه دردناکی اتفاق بیفتد، رفتار مزبور سرکوب خواهد شد. یکی از این قبیل روش‌ها که شما می‌توانید اجرا کنید، این است که حلقه لاستیکی نازکی دور مچ دستتان بپیچید و هر گاه افکار وسواسی به ذهن شما آمد یا خواستید رفتاری را به صورت وسواس انجام دهید، حلقه لاستیکی را محکم کشیده و رها می‌کنید. این عمل باعث می‌شود که تنبیه شوید و از افکار و رفتار وسواسی منصرف گردید. اگر مدتی به صورت جدی این روش را اجرا کنید، تأثیرات مثبت آن را در خود خواهید یافت و می‌تواند علائم وسواس را سرکوب کند.
2. روش حساسیت‌زدایی منظم (systematic Desensitization)
هدف از بکارگیری این روش ,تقلیل اضطراب ناشی از افکار وسواسی است. در این روش فرد سعی می‌کند، خودش را با موقعیت‌های اضطراب برانگیز به صورت واقعی یا خیالی مواجه سازد. به تدریج با استفاده از این روش، اضطراب آمیخته با افکار وسواسی کاهش یافته و رفتار وسواسی هم خود به خود دچار خاموشی شده و از بین می‌رود زیرا دیگر احتیاجی به رفتار وسواسی و خصوصیات اضطراب‌زدای آن نیست.[5]
3. روان درمانی شناختی
روان درمانی شناختی بر اساس این فرضیه استوار است که افکار و باورها در تعیین عواطف و رفتار فرد دارای نقش تعیین کننده است. مداخلات درمانی شناختی معرّف کوشش‌هایی جهت تغییر دادن و اصلاح افکار، نظام اعتقادات و تصورات غیر منطقی هستند. شما می‌توانید از این روش استفاده کنید، یعنی در زمینه وسواس و آثار و پیامدهای آن بیشتر مطالعه کنید و ببینید که آیا این رفتارهای شما منطقی هستند و با مبانی اعتقادی شما سازگاری دارند یا نه. شما می‌توانید خودتان را با افراد عادی مقایسه کنید. ببینید آنها چقدر از زندگی‌شان لذت می‌برند و از این جهت هیچ ناراحتی را در خود احساس نمی‌کنند.
درمان مذهبی
وسواس از طریق مذهب کاملاً قابل درمان است، و این خود نوعی از درمانهای شناختی وسواس محسوب می‌شود. گاهی جهل و بی‌توجهی به احکام و معارف اسلامی باعث وسواس می‌شود. آموختن این نکته که مثلاً شستن دست نجس با دو بار پاک می‌شود و اضافه بر آن جزء مذهب نیست و اگر با نیت انجام شود، نوعی بدعت در مذهب به شمار می اید، می‌تواند در جلوگیری از وسواس مؤثر باشد. در این مورد شما باید کتابهایی مانند رساله عملیه و احکام و معارف اسلامی را مطالعه کنید تا برای شما روشن شود که انجام هر کاری بیش از حدّ لازم می‌تواند مضرّ باشد. علاوه بر مطالعه کتاب و افزایش سطح دانش در زمینه احکام اسلامی، مطالعه آیات و روایات و به طور کلی دیدگاه اسلام در مورد وسواس نیز می‌تواند بسیار مؤثر باشد بدین منظور ما به بخش هائی از این روایات اشاره می نمائیم:
شیطان و وسواس
از نظر اسلام برخی از وسواس ها برخواسته از فریب شیطان است. شیطان باعث می‌شود در افکار و رفتار ما وسواس ایجاد کند و ما را به وسواس مبتلا سازد.[6]
امام صادق ـ علیه السّلام ـ نیز در روایتی وسواس را ناشی از سلطه شیطان بر انسان می‌داند. عبدالله سنان می‌گوید: خدمت امام صادق ـ علیه السّلام ـ بودم، از شخصی یاد کردم که در وضو و نمازش گرفتار وسواس بود، و گفتم که او مرد عاقل و خردمندی است. امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: چه عقلی دارد، در حالی که اطاعت از شیطان می‌کند؟ عرض کردم چگونه از شیطان اطاعت می‌کند؟ فرمود: از او بپرس این وسوسه‌ای که عارضش می‌شود از کجا می‌آید؟ در پاسخ تو خواهد گفت: ازکارهای شیطان است.[7] زیرا اگر شیطان او را وسوسه نمی‌کرد، مانند سایر مردم اعمالش را انجام می‌داد. روایاتی دیگر نیز در این زمینه وجود دارد که وسواس را ناشی از نفوذ شیطان دانسته و به شدت محکوم کرده است. امید است مطالعه و توجه به آنها بتواند شما را در جلوگیری از افکار و رفتار وسواس کمک نماید.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. جمشید احمدی، وسواس و درمان آن، انتشارات نوید، چ اول، 1365.
2. پریرخ دادستان، روان شناسی مرضی تحولی از کودکی تا بزرگسالی، سمت، ج 1، 1376.
پی نوشت ها:
[1] . دهخدا، لغتنامه، واژه وسواس.
[2] . دادستان، پریرخ، روان شناسی مرضی تحولی از کودکی تا بزرگسالی، سمت، ج 1، ص 147.
[3] . مراجعه شود به: گال اِس استکنی، روشهای درمان اختلال وسواس فکری و عملی، ترجمه حسن تورانده جانی، آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1377، فصل دوم.
[4] . گال اِس استکنی، روشهای درمان اختلال وسواس فکری و عملی، آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1377.
[5] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: جاناتان گریسون، وسواس، ترجمه میر هوشنگ، رشد، چاپ اول، 1373، ص 31 ـ 34.
[6] . اعراف/20؛ طه/120؛ ناس/1 ـ 6.
[7] . حر عاملی، وسایل الشیعه، ج 1، ص 46.
