مجری: علی صبوحی طسوجی

2-3-2- کلام دوم. آیات 100 تا 106
پس از آنکه کلام گذشته، جریان شناسی اعراب را ارائه کرد، این کلام، به تفکیک طیفهای مختلف جامعه ( مدینه و حومه ) را معرفی و درباره آنها اظهار نظر کرده است. گروه نخست، پیشگامان نخستین در ایمان، اعم از مهاجران و انصار و همچنین تابعان نیکوکار ایشان هستند؛ که خدای متعالی آنان را بشارت می دهد وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَالْأَنْصَارِ وَالَّذِینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِی اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ«100» گروه دوم، منافقان، اعم از بادیه نشینان و شهرنشینان هستند؛ که خدا ایشان را به عذابی شدید تهدید می کند وَمِمَّنْ حَوْلَکُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِینَهِ مَرَدُوا عَلَى النِّفَاقِ لَا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَینِ ثُمَّ یرَدُّونَ إِلَى عَذَابٍ عَظِیمٍ«101» گروه سوم، گنهکارانی هستند که به گناه خویش اعتراف کرده و کارهای شایسته و ناشایسته را به هم آمیخته اند؛ که خدای بلند مرتبه آنان را به پذیرش توبه امیدوار ساخته و راه تطهیر و تزکیه را به ایشان نمایانده است وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَیئًا عَسَى اللَّهُ أَنْ یتُوبَ عَلَیهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ«102» خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَهً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکِّیهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَیهِمْ إِنَّ صَلَاتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ«103» أَلَمْ یعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ یقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبَادِهِ وَیأْخُذُ الصَّدَقَاتِ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ«104» وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَیرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَیبِ وَالشَّهَادَهِ فَینَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ«105» و گروه چهارم، کسانی هستند که نه موجب قطعی بر عذاب ایشان هست و نه سببی برای آمرزش آنان؛ که فرجام کارشان موقوف به فرمان خداست، یا آنان را عذاب می کند و یا با آمرزش خود به آنان روی می آورد وَآخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا یعَذِّبُهُمْ وَإِمَّا یتُوبُ عَلَیهِمْ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ«106» بنابراین، جهت هدایتی این کلام عبارت است از:
«معرفی تفصیلی طیفهای مختلف جامعه: مؤمنان حقیقی از مهاجران و انصار و تابعان؛ منافقان بادیه نشین و شهرنشین؛ گنهکاران معترف؛ کسانی که تکلیفشان مشخص نیست»

3-3-2- کلام سوم. آیات 107 تا 112
برخی از منافقان مسجدی بنا کرده اند، تا به جامعه ایمانی ضرر زده، کفر را ترویج داده و بین مؤمنان جدایی افکنند و آن را پایگاهی برای محاربان خدا و رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) قرار دهند و همینان سوگند یاد می کنند که قصد خیر داشته اند. خدای متعالی در نخستین گام بر دروغ بودن ادعای آنان شهادت می دهد وَالَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا وَکُفْرًا وَتَفْرِیقًا بَینَ الْمُؤْمِنِینَ وَإِرْصَادًا لِمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَلَیحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلَّا الْحُسْنَى وَاللَّهُ یشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ«107» سپس رسول خود (صلی الله علیه و آله و سلم) را از ایستادن در این مسجد نهی فرموده و با بیاناتی، بر بی ارزش بودن این بنیان تأکید فرموده و در نقطه مقابل از ارزش مسجد بنا شده بر تقوا خبر می دهد لَا تَقُمْ فِیهِ أَبَدًا لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ یوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجَالٌ یحِبُّونَ أَنْ یتَطَهَّرُوا وَاللَّهُ یحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ«108» أَفَمَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلَى تَقْوَى مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٍ خَیرٌ أَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلَى شَفَا جُرُفٍ هَارٍ فَانْهَارَ بِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ وَاللَّهُ لَا یهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ«109» لَا یزَالُ بُنْیانُهُمُ الَّذِی بَنَوْا رِیبَهً فِی قُلُوبِهِمْ إِلَّا أَنْ تَقَطَّعَ قُلُوبُهُمْ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ«110» * آنگاه به مناسبت بی آبرو شدن منافقان بناکننده مسجد ضرار، مؤمنان حقیقی را با وصف گذشتن از مال و جان در راه خدا، معرفی و ایشان را تمجید می کند و در ادامه مجموعه ای از صفات ایمانی را برشمرده و به صاحبان آنها بشارت می دهد إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّهَ یقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیقْتُلُونَ وَیقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَیهِ حَقًّا فِی التَّوْرَاهِ وَالْإِنْجِیلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیعِکُمُ الَّذِی بَایعْتُمْ بِهِ وَذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ«111» التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ«112» جهت هدایتی این کلام، با این عنوان قابل طرح است:
«خنثی سازی توطئه منافقان برای ضربه زدن به اسلام، از طریق بنا کردن مسجد ضرار»
***
با توجه به اقدامات هدایتی این فصل در پاسخ به نیاز مذکور در فضای فصل، جهت هدایتی آن را با این عنوان می توان ارائه داد:
«جریان شناسی کلّی حومه مدینه، به عنوان مقر اصلی نفاق؛ و معرفی تحلیلی طیفهای مختلف موجود در جامعه؛ در جهت خنثی سازی تحرکات منافقان برای سامان دهی جریانات نفاق با محوریت مکانی مسجد ضرار»
ادامه دارد…
منبع مقاله :
طرح راهنمای مربی تدبر در سوره های قرآن کریم 3 و 4، دبیرخانه ی شورای عالی انقلاب فرهنگی، دبیرخانه ی شورای تخصصی توسعه فرهنگ قرآنی، بهار 1388