1- قال علیه السلام : حسب المر من کمال المروه ، و ترکه ما لایحمل به .

ومن حیائه ، ان لایلقى احدا بما یکره ، و من عقله حسن رفقه .

ومن ادبه ، ان لایترک ما لابد له منه ، و من عرفانه علمه بزمانه .

ومن ورعه ، غض بصره و عفه بطنه ، و من حسن خلقه کفه اءذاه .

ومن سخائه ، بره بمن یجب حقه علیه ، و اخراجه حق الله من ماله .

ومن اسلامه ، ترکه ما لایعنیه ، و تجنبه الجدال ، و المرإ فى دینه .

ومن کرمه ، ایثاره على نفسه ، و من صبره قله شکواه .

ومن عقله ، انصافه من نفسه ، و من حلمه ترکه الغضب عند مخالفته .

ومن انصافه ، قبوله الحق اذا بان له .

ومن نصحه نهیه عنا لایرضاه لنفسه .

ومن حفظه جوارک ، ترکه توبیخک عند اسإ تک مع علمه بعیوبک .

ومن رفقه ، ترکه عذلک عند غضبک بحضره من تکره .

ومن حسن صحبته لک ، اسقاطه عنک موونه اذاک .

ومن صداقته ، کثره موافقته و قله مخالفته ، و من صلاحه شده خوفه من ذنوبه .

ومن شکره ، معرفه احسان من احسن الیه ، و من تواضعه معرفته بقدره .

ومن حکمته ، علمه بنفسه .

ومن سلامته ، قله حفظه لعیوب غیره ، و عنایته باصلاح عیوبه .

امام جواد علیه السلام فرمود: شرافت انسان به جوانمردى او و کنار گذاشتن چیزهایى که توان انجامش را ندارد، وابسته است .

و حیإ او در ملاقات نیکو، و عقل او در مدارا کردن با مردم ، و ادب او در انجام وظایف ، و معرفت او در آگاهى به زمان ، و ورع او در پوشاندن چشم از گناه و جلوگیرى از ورود لقمه هاى حرام به شکم است .

و اخلاق نیکوى او در اذیت نکردن دیگران ، و جود و بخشش او در کمک کردن به کسانى است که حقوق واجب به گردن او دارند، و بیرون کردن حقوق الهى از ثروتى که دارد.

و تسلیم او در برابر خدا ترک کردن کارهایى است که به نفع او نیست .

و جود و کرم او در ایثار به دیگران ، و صبر او در کم شکایت کردن ، و عقل او در انصاف و مروت : و بردبارى او در ترک غضب و خشم ، و مروت و انصاف او در قبول سخن حق ، و نصیحت او در نهى کردن از چیزى است که براى خودش نمى پسندد.

و در حفظ و حقوق همسایگى سرزنش نکردن با اینکه عیبها را مى داند، و مداراى او با تو سکوت او است پیش کسانى که هنگام خشم و غضبت دوست ندارى سخن مى گوید.

و هم نشینى و رفاقت او کم کردن ناراحتى تو، و صداقت او در موافقت نمودن و کمتر مخالفت کردن است ، و خوب بودن او در ترس زیاد از گناهانش مى باشد.

و سپاسگذارى او در شناختن نیکى دیگران به خودش ، و تواضع او در شناختن ارزش خویشتن ، و حکمت او در آگاهى به شخصیتش مى باشد.

و سلامت نفس او در از یاد بردن عیبهاى دیگران ، و توجه بیشتر به بر طرف نمودن عیبها و نقصهاى خودش مى باشد(500).

2- قال علیه السلام : العفاف زینه الفقر، و الشکر زینه الغنى ، و الصبر زینه البلا و التواضع زینه الحسب ، و الفصاحه زینه الکلام والعدل زینه الایمان و السکینه زینه العباده ، و الحفظ زینه الروایه .

و خفض الجناح زینه العلم ، و حسن الاءدب زینه العقل ، و بسط الوجه زینه الحلم .

و الایثار زینه الزهد، و بذل المجهود زینه النفس ، و کثره البکإ زینه الخوف . و التقلل زینه القناعه ، و ترک المن زینه المعروف .

و الخشوع زینه الصلاه ، و ترک ما لا یعنى زینه الورع .

امام جواد علیه السلام فرمود: عفت و پاک دامنى زینت فقر، شکر نعمت زینت ثروت ، وبردبارى زینت گرفتارى ها است .

فروتنى زینت شرف ، واضح و روشن سخن گفتن زینت کلام ، عدالت زینت ایمان ، و وقار زینت عبادت ، نگاهدارى و خوب به ذهن سپردن مسائل زینت نقل بازگوئى ، تواضع زینت دانش ، تربیت صحیح زینت عقل ، گشاده روئى زینت بردبارى ، گذشت کردن از مال و ثروت زینت زهد، بخشیدن آنچه در توان است زینت جان و روان گریه ى زیاد زینت ترس ، کم خواهى زینت قناعت ، ترک منت زینت و کارهاى خوب ، خشوع زینت نماز و پرهیز از کارهاى بى ارزش زینت ورع و پرهیزگارى است (501).

3- قال علیه السلام : من وثق بالله ، و توکل على الله نجاه الله من کل سؤ وحرز من کل عدو.

والدین عز، والعلم کنز، و الصمت نور.

و غایه الزهد الورع .

و لاهدم للدین مثل البدع ، و لا اءفسد للرجل من الطمع .

وبالراعى تصلح الرعیه ، و بالدعإ تصرف البلیه .

و من رکب مرکب الصبر اهتدى الى مضمار النصر.

و من غرس اءشجار التقى اجتنى ثمار المنى .

امام علیه السلام فرمود: هر کس به خدا اعتماد و بر او توکل کند او را از هر بدى نجات مى دهد، و از هر خطرى حفظ مى کند.

دیندارى سبب عزت ، و دانش گنج ، و سکوت نور، و نهایت زهد پرهیزگارى از گناه است .

و هیچ چیزى مانند بدعت دین را خراب نمى کند، مانند طمع انسان را فساد نمى کشاند.

جامعه ى صالح در پرتو پیشواى صالح است ، و دعا رنج ها و کدورت ها را دور مى کند، و کسى که بر مرکب صبر سوار شود به میدان هاى پیروزى و فتح هدایت مى شود، و کسى که درخت تقوا و پرهیزگارى را در دل بهنشاند، میوه هاى آرزو مى چیند(502).

4- قال التوبه على اربع دعائم : ندم بالقلب ، و استغفار باللسان ، و عمل بالجوارح ، و عزم ان لایعود.

و ثلاث من عمل الابرار: اقامه الفرائض ، و اجتناب المحارم ، و احتراس من الغفله فى الدین .

و ثلاث یبلغن بالعبد رضوان الله : کثره الستغفار، و خفض الجانب ، و کثره الصدقه .

و اءربع من کن فیه استکمل ایمانه : من اعطى لله ، و منع فى الله ، واحب لله ، و اءبغض فیه .

و ثلاث من کن فیه لم یندم ، ترک العجله ، و المشوره ، و التوکل عند العزم على الله عز و جل .

امام جواد علیه السلام فرمود: توبه چهار ستون و پایه دارد:

پشیمانى قلبى ،

درخواست آمرزش با زبان ،

جبران گذشته با عبادت ها و کارهاى نیک ،

و تصمیم جدى بر ترک گناه .
سه خصلت از ویژگى هاى ابرار و نیکان است :

به پاداشتن واجبات ،

پرهیز از حرام هاى الهى ،

و دورى از غفلت زدگى در مسائل دینى .
سه چیز سبب خوشنودى خدا مى شود:

استغفار و درخواست آمرزش ،

عبادت هاى شبانه ،

و زیاد صدقه دادن .
هر کس چهار خصلت در او باشد ایمانش کامل است :

1- بذل و بخشش ‍ براى رضاى خدا باشد،

2- کمک نکردنش براى خوشنودى خدا باشد،

3- دوست داشتنش براى خدا باشد،

4- و دشمنیش نیز براى خدا باشد.
هر کس سه خصلت در او باشد هیچ وقت پشیمان نمى شود:

1- عجله نکردن در کارها،

2- مشورت با دیگران ،

3- و توکل بر خدا هنگام انجام دادن کارها(503).

5- قال علیه السلام : خیر من الخیر فاعله ، و اءجعل من الجمیل قائله ، و ارجح من العلم حامله .

و شر من الشر جالبه ، و اءهول من الهول راکبه .

امام جواد علیه السلام فرمود: بهتر از کار نیک ، انجام دهنده ى آن است ، و زیباتر از سخن زیبا، گوینده ى آن است ، و برتر از دانش ، دانشمند، و بدتر از بدى ، افروزنده ى بدى ، و ترسناک تر از ترس ، سوار شدن بر مرکب ترس ‍ است (504).

خصلت هاى نیکو

قال علیه السلام : اربع خصال تعین المر على العمل : الصحه ، و الغنى ، و العلم ، و التوفیق .

امام جواد علیه السلام فرمود: چهار خصلت و ویژگى انسان را در کارهایش ‍ کمک مى کند:

1- سلامتى جسم و جان

2- ثروت و دارایى .

3- دانش و آگاهى

4- عنایت و توفیق خداوند(499).
منشاء اختلاف ها

قال علیه السلام : لو سکت الجاهل ، ما اختلف الناس .

امام جواد علیه السلام فرمود: اگر نادان سکوت کند مردم مخالفتى با هم نخواهند داشت (505).
پاداش صبر بر مصیبتها

1- قال علیه السلام : الصبر على المصیبه ، مصیبه على الشامت بها.

امام جواد علیه السلام فرمود: بردبارى در برابر مصیبتها، مصیت است براى کسى که سرزنش مى کند(506).

2- امام جواد علیه السلام در پاسخ نامه ى شخصى که براى غم از دست دادن فرزندش و سختى فراق ، شکایت کرده بود، نوشت :

اءما علمت اءن الله عزوجل یختار من المؤ من و من ولده اءنفسه لیاءجره على ذلک .

آیا نمى دانى خداوند از مال مؤ من و فرزندش بهترین آن را انتخاب کرده و مى گیرد، تا بدان وسیله به او پاداش دهد(507).
ادب و تربیت حقیقى

قال علیه السلام : ما اجتمع رجلان الا کان اءفضلهما عند الله آدبهما.

فقیل : یا ابن رسول الله ! قد عرفنا فضله عند الناس ، فما فضله عند الله ؟

فقال : بقرائه القرآن کما اءنزل ، ویروى حدیثنا کما قلنا، و یدعو الله مغرما بدعائه .

و حقیقه الادب : اجتمال خصال الخیر، و تجافى خصال الشر، و بالادب یبلغ الرجل مکارم الاخلاق فى الدنیا و الاخره ، و یصل به الى الجنه .

و الادب عند الناس النطق بالمستحسنات لا غیر، و هذا لا یعتد به مالم یوصل بها الى رضإ الله سبحانه والجنه .

و الادب هو اءدب الشریعه ، فتاءدبوابها، تکونوا اءدبإ حقا.

و من صاحب الملوک بغیر اءدب ، اءسلمه ذلک الى الهلکه ، فکیف بمن یصاحب ملک الملوک و سید السادات .

امام جواد علیه السلام فرمود: هنگام ملاقات دو نفر برترین آنان پیش ‍ خداوند با ادب ترین آنها است ، سؤ ال شد: اى پسر رسول خدا برترى یکى از آن دو نفر را پیش مردم شناختیم ، پس نزد خدا برترى به چیست ؟

فرمود: به خواندن قرآن همانگونه که نازل شده است ، و نقل سخنان ما همانگونه که گفته ایم .

ادب حقیقى به زیبایى او در صفات نیکو، و دور کردن صفات زشت است .

به وسیله ى ادب انسان در دنیا و آخرت به مکارم اخلاق رسیده و وارد بهشت مى شود.

ادب نزد مردم زیبا سخن گفتن است ، ولى تا وقتى که رضایت خداوند و ورود به بهشت از آن حاصل نشود بى ارزش است .

ادب حقیقى ادب شریعت و دین است ، پس به آن مؤ دب شوید تا صاحب ادب واقعى باشید.

و کسى که با پادشاهان بدون رعایت کردن ادب همنشین شود هلاک گردد، پس چگونه است حال کسى که با پادشاه پادشاهان و سرور همه ى سروران عالم هم نشین شود(508).

سید ابوالفضل طباطبایى اشکذرى ، مهدى اسماعیلى

منبع: غدیر

500- کشف الغمه : 2/347. بحارالانوار: 75/80 ح 66. حلیه الابرار: 4/598. فصول المهمه ابن صباغ 274. نور الابصار: 331. احقاق الحق : 12/430، و 19/603.

501- کشف الغمه : 2/347. بحار الانوار: 75/80 ح 65. حلیه الابرار: 4/598 فصول المهمه ابن صباغ : 273. نور الابصار: 331، احقاق الحق : 12/434، و 19/603.

502- نور الابصار: 332. فصول المهمه ابن صباغ : 273. احقاق الحق : 12/438. و 19/605.

503- کشف الغمه : 2/349. بحار الانوار: 75/81 ح 74. حلیه الابرار: 4/600. فصول المهمه ابن صباغ : 274. نور الابصار: احقاق الحق : 12/438، و 19/604.

504- احقاق الحق : 49/601.

499- کشف الغمه : 2/346. بحار الانوار: 75/79 ح 57. حلیه الابرار: 4/597. فصول المهمه ابن صباغ : 273. احقاق الحق : 12/436.

505- کشف الغمه : 2/349 س 10، بحار الانوار: 75/81 ح 75. حلیه الابرار: 4/600. نور الابصار: 331. فصول المهمه ابن صباغ : 274. احقاق الحق : 12/432، و 19/604.

506- کشف الغمه : 2/349. بحار الانوار: 75/81 ح 73. حلیه الابرار: 4/600. نور الابصار: 331. احقاق الحق : 12/437، و 19/604 س ‍ 4. فصول المهمه ابن صباغ : 274.

507- کافى : 3/218 ح 3، وسائل الشیعه 3/243 ح 3522، وافى : 25/546 ح 24618.

508- ارشاد القلوب : 160. عده الداعى : 23. فصول المهمه حر عاملى : 1/679 ح 1070. وسایل الشیعه : 6/220، ح 7781، 7/56، ح 8709، و 17/327، ح 22681.