نویسنده:خدامراد سلیمیان
منبع:ماهنامه دیدارآشنا
قبل از بررسى کوتاه و اجمالى شعارهاى عاشورا مناسب است‌بپردازیم به بیان دوباره دو واژه «عاشورا» و «شعار»:

الف: عاشورا
عاشورا از روز دهم ماه محرم الحرام است . این‌روز که اگر چه از دیر باز مورد توجه بوده ولى در فرهنگ شیعه به خاطر شهادت سومین پیشواى شیعیان و فرزندان او در سرزمین کربلا از جایگاه بسیار رفیع و ارزشمندى برخوردار است . (1)
عاشورا در تاریخ جاهلیت عرب، از روزهاى عید رسمى و ملى بوده و در آن روزگار چنین روزى روزه مى‌گرفتند، جشن ملى و و آن را به عنوان روز شادمانى به حساب مى‌آورند; اما با شهادت سیدالشهدا ( علیه السلام) و یارانش در این روز، عاشورا به عظیم‌ترین روز سوگوارى و ماتم شیعیان تبدیل شد .
ائمه اطهار ( علیهم السلام) همواره شیعیان را به سوگوارى و عزادارى در روز عاشورا توصیه فرموده‌اند تا یاد و خاطره این‌روز بزرگ زنده نگاه داشته شود . امام رضا ( علیه السلام) در این‌باره فرمود: «هر کس را که عاشورا روز مصیبت و اندوه و گریه او باشد، خداوند قیامت را روز شادى او قرار مى‌دهد» (2) و البته دشمنان اهل بیت که در این‌روز شادمان و مسرور بودند، فرداى قیامت روز عذاب و مصیبت آن‌ها خواهد بود .
امامان شیعه علاوه بر توصیه شیعیان به زنده نگه داشتن این روز خود نیز در حد ممکن با برپایى مجالس و محافل سوگوارى یاد و خاطره مظلومیت جد بزرگوار خود را زنده نگاه مى‌داشتند .
شیعه در طول تاریخ آتش این داغ عظیم را همواره در دل خویش روشن نگاه داشته تا آنجا که امروز عظیم‌ترین مراسم سوگوارى براى انسان عزت‌خواه، همانا عزادارى روز عاشوراست .
از قرن‌ها پیش «عاشورا» به عنوان تبلور روح حقیقت‌خواهى و تجلى درگیرى حق و باطل و روز فداکارى و جانبازى در راه دین و عقیده شناخته شده است .
در این روز، حسین ( علیه السلام) با یارانى اندک ولى با ایمان و صلابت و عزتى بزرگ و شکوهمند، با سپاه بى‌دین و سنگدل حکومت طاغوتى یزید به مقابله برخاست، آن‌روز، حماسه حسین ( علیه السلام) کربلا را صحنه تجلى عشق و آزادگى ساخت . عاشورا اگر چه یک روز بود اما دامنه تاثیر آن تا فرداى تاریخ کشیده شد . هر ساله دهه محرم و به‌ویژه عاشورا، عشق و اخلاص نسبت‌به معلم حریت و اسوه جهاد و شهادت حسین بن على ( علیه السلام) اوج مى‌گیرد و همه حتى غیر شیعه در مقابل عظمت روح آن آزادمردان تعظیم مى‌کنند .

و اما واژه «شعار»
«شعار» ، بعضى «آنچه شخص در میدان کارزار جهت معرفى خود به کار مى‌گیرد .» (2) معنا کرده‌اند با حال، چه در کلام منظوم و چه در کلام منثور .
به وسیله این معرفى شخصى هم روحیه خود را تقویت مى‌کرد و هم در روح و روان دشمن تاثیر مى‌نهاد . بى‌تردید شعار دادن هنگام کارزار از صدر اسلام و جنگ‌هاى نخستین پیامبر مورد توجه طرفین جنگ بوده است .
از آن جمله مى‌توان به رجزهاى جنگ خندق اشاره کرد، آن هنگام که سوارانى اندک – از جمله «عمربن عبدود» که از شجاع‌ترین آن‌ها بود – خود را از فراز خندق به داخل مدینه رساندند . هر چه این شعارها توفنده‌تر بیان مى‌شده حکایت از قدرت و جاعت‌شخص داشته است .
این شعار دادن و رجز خوانى در عاشورا نیز جز عناصر بسیار مهم قیام آن حضرت محسوب مى‌گردد و مشتمل بر بلندترین معارف و پیام‌هایى است که تنها از خاندان رسالت انتظار مى‌رود .
اگرچه شعارهاى یاران امام حسین ( علیه السلام) داراى مضامین بسیار بلند و معارف ارزشمند است; اما آنچه از لبان مبارک حسین بن على ( علیه السلام) بیان شد ویژگى و اهمیت فراوانى دارد .
با مرورى بر کلام آن حضرت در طول حرکت و نهضت‌خونین عاشورا، موضوعات ذیل به خوبى به چشم مى‌خورد:
1 . معرفى شخصیت و جایگاه خود به عنوان فرزند آخرین پیامبر الهى و امام بر حق جامعه .
2 . تبیین اهداف و رسالت‌هاى خود به عنوان جانشین رسول گرامى اسلام ( صلى الله علیه و آله) .
حضرت در تبیین شخصیت‌خویش همواره بر افتخارات پدر بزرگوارشان تاکید مى‌کردند . البته هر گز کسى – چه دوست و چه دشمن – لحظه‌اى تردید نخواهد کرد که پس از پیامبر اسلام ( صلى الله علیه و آله) حیات نهال نوپاى اسلام، مرهون شجاعت‌هاى على بن ابیطالب ( علیه السلام) و مجاهدت‌ها و رشادت‌هاى آن امام همام است . از این رو اگر حسین بن على ( علیه السلام) در معرفى خود از انتسابش به پیامبر اکرم سخن مى‌راند و همواره تاکیدش بر شجاعت و رزم بى‌بدیل حیدر کرار على بن ابیطالب بود .
در دوران جاهلیت، از اوزان حماسى شعر براى بیان مضامینى که جنبه مبارزه، دشنام یا تفاخر داشته استفاده مى‌شد . به کارگیرى این ضرب آهنگ در شعرهاى حماسى که مبارزان در میدان‌هاى جنگ مى‌خواندند، سبب شده که به آن اشعار «رجز» گویند . در کربلا نیز حسین بن على ( علیه السلام) در میدان نبرد رجز مى‌خواندند .
یکى از رجزهاى حماسى آن حضرت عبارت است از این فرمایش که فرمود:
مرگ بهتر از ننگ است و ننگ بهتر از دوزخ . (3)
معمولا رجز به صورت ارتجالى در میدان سروده شده است . گاهى نیز اشعار دیگر شعرا انشاء مى‌شد .
از جمله اشعار منسوب به آن حضرت است که فرمود:
انا الحسین بن على
الیت ان لا انثنى
احمى عیالات ابى
امضى على دین النبى

شعرهاى حسین بن على ( علیه السلام)
همان‌گونه که گفته شد شعارهاى عاشورا علاوه بر خطبه‌ها و رجزها گاهى از اشعار آن حضرت است .
از حسین بن على ( علیه السلام) نیز شعرهاى فراوانى نقل شده است; چه آنچه در حوادث کربلا به صورت موعظه، رجز و جزء آن بیان کرده و چه آنچه بیشتر به مناسبت‌هاى مختلف سروده است . کتابى هم به نام دیوان الحسین بن على که حاوى اشعار آن حضرت است چاپ شده است .
در نهضت عاشورا امام حسین ( علیه السلام) هم شعرهایى از خود دارد، هم شعرهایى از شعراى عرب که به آن‌ها تمثل کرده است .
یکى از شعرهاى آن حضرت که به صورت رجز در میدان کارزار بیان فرمود، عبارت بود از:
انا ابن على الخیر، من آل هاشم
کفائى بهذا مفخرا حین افخر
و جدى رسول الله اکرم من مشى
و نحن سراج الله فى الناس یزهر
و فاطمه امى سلاله احمد
و عمى یدعى ذوالجناحین جعفر
و فینا کتاب الله انزل صادقا
و فینا الهدى و الوحى و الخیر یذکر (4)
زنده جاوید کیست، کشته شمشیر دوست
کآب حیات قلوب در دم شمشیر اوست
گر بشکافى هنوز خاک شهیدان عشق
آید از آن کشتگان زمزمه دوست! دوست!
بدون تردید بقاء و جاودانگى نهضت‌خونین حسینى در پرده همین تعلیمات نورانى و آرمان‌هاى الهى است که این گونه در تاریخ ثبت و ضبط شده است . چه خون‌هایى که براى پاسداشت این نهضت جهانى بر زمین ریخت و اینک بر ماست که بیرق تابناک این شعارها را در زندگى خویش برافرازیم .