نویسنده: بهاء الدین خرمشاهی

ختم قرآن/ قرآنی چند معنی دارد: 1- اصطلاحی است قرآنی که خداوند بر قلب یا سمع مجرمان اعم از بدکرداران و بدخواهان و حقیقت ستیزان مهر می گذارد که به جزای عمل یا اندیشه بدشان هرگز سعادت حق جویی و حقیقت یابی را پیدا نکنند. ( یس، 65؛ جاثیه، 23؛ شوری، 24 و یک مورد مناسب بقره، 7)، 2- به پایان رساندن یک دوره آموزش روخوانی و روان خوانی قرآن به ویژه در مکتب خانه ها و امروزه مهد قرآن ها و دار القرآن ها که غالباً جشن و مراسمی در تقدیر از معلم و تشویق از شاگردان در پایان دارد که به آن بیشتر و بیشتر اشاره شد، 3- خواندن قرآن در مجلس فاتحه خوانی که سی پاره یا شصت پاره یا صد و بیست پاره در میان شرکت کنندگان در مجلس فاتحه خوانی و بزرگداشت شخص درگذشته ای، تقسیم می شود که در واقع و در مجموع دست کم یک دور قرائت سراسری= ختم قرآن انجام می گیرد، 4- مجلس دعای خاص یا دعای خاص در پایان نماز جماعت یا مجالس مذهبی دیگر به قصد برآوردن حاجت از جمله شفا طلبی از خداوند به وساطت و حرمت قرائت قرآن، به ویژه از یک آیه و یک سوره بیشتر استفاده می شود. لذا دو ختم مشهور و رایج داریم: الف: ختم أمَّن یجیب که برگرفته زا آیه 62 سوره نمل است: أَمَّنْ یجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَیکْشِفُ السُّوءَ …( یا کیست که دعای درماند را چون بخواندش، اجابت می کند و بلا را می گرداند [جز خداوند] …). در مجالسی که اشاره شد به دعای دسته جمعی این آیه (بخشی از آیه) را سه یا پنج یا هفت یا ده مرتبه، همخوانی می کنند.
ب: ختم انعام. این ختم نیاز به مجلس خاص دارد و به طور ضمنی در حاشیه یا پایان مجالس که ختم امن یجیب قابل برگزاری است، برگزار نمی شود. امروز این رسم در میان بانوان بیشتر یا اختصاصاً، در سراسر کشور رواج دارد. اساسا آن بر قرائت سوره انعام است. جزوه هایی که این سوره را در بردارد، به نام ختم انعام با ذکر آداب و شرایط آن و سایر اذکار، در شمارگان بسیار بالا امروزه چاپ می شود. « ختم قرآنی» یا حاجیه خانم قرآنی، که معلم قرائت آموز هم هست، بیشتر اداره کننده این ختم است. شیوه ختم انعام به اختصار از این قرار است: ابتدا باید پس از نماز ظهر، دو رکعت نماز حاجت برگزار شود و بعد از آن 41 یا 11 مرتبه ( الّلهم صلّ علی محمدٍ و آل محمدٍ) به طریقه همخوانی و یکصدا و هماهنگ ادا شود. سپس به همان تعداد استغفار ( استغفر الله ربی و اتوب الیه)- که این عبارت قرآنی نیست- و به همان تعداد تفویض امر و توکل بر خدا با این ذکر انجام گیرد: وَأُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ ( سوره غافر، بخشی از آیه 44)، و به همان تعداد بگوید « حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَکِیلُ» «ِ نعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِیرُ» ( که از ترکیب دو ایه 173 آل عمران و 40 سوره انفال حاصل شده است) و 3 مرتبه سوره فاتحه و 3 مرتبه سوره توحید ( اخلاص/ قل هو الله احد) را بخواند و سپس این دعا را بگوید:
الّلهم إنّی اسئَلک بحقِّ سوره الانعام و بحقِّ محمدٍ علیه افضل الصَّلوه و السّلامُ، و بحقِّ أسمائک العظام، ان تنظر الینا نظرَ رحمهه و غُفرانِ و أن تحفظنا من شر کلّ ذی شر و من شر کلّ دابهه ربّی انت آخِذٌ بناصیتِها، إنَّ ربّی علی صراط المستقیم/ اللهمَّ بحقِّ حقِّک و بحقِّ النَّبی و عترته و سپس شروع به خواندن [گروهی] سوره انعام ( ششمین سوره قرآن) نماید. طریقه های دیگری نیز برای ختم انعام در کتب دعا و حدیث یاد شده که تفاوت هایی با این شیوه دارد.
منبع مقاله :
خرمشاهی، بهاء الدین؛ ( 1390)،قرآن در زندگی و فرهنگ عامه، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول