نویسنده: آیت الله سیدمحمّدتقی مدرسی
مترجم: محمد تقدمی صابری

نگاهی به درونمایه و محورهای سوره ی جنّ
این گزافه گویی ها که نیروهایِ نهانیِ شکست ناپذیری بر جریانهای زندگی اثر می گذارد، از جمله اندیشه هایی است که کمابیش هیچ فرهنگی از فرهنگهای ابتدایی بشر از آن تهی نیست و خود، عامل اصلی شرک ورزیدن به پروردگار و پرستش بتهاست. پس آن که درختی می پرستد، گمان می برد چیزی از عالم غیب در آن حلول کرده است و سنگ پرست نیز جوهر سنگ را نمی پرستد، بل، روحی را می پرستد که گمان می برد گرداگرد آن سنگ پرواز می کند.
جن از جمله ی ارواح اثیری است که پیوسته جدالهایی در پیرامون او جریان داشته، چندان که این جدالها به خرافه ها و خیالهای واهی رسیده اند. در این میان برخی پنداشته اند جنیان بدون آفریدگار، آفریده شده اند و دیگران گفته اند که آنها در زندگانی، نقشی نیک یا بد ایفا می کنند، از این رو بر آن شده اند که باید آنها را خشنود نگاه داشت، اینان در پی این اندیشه، جنیان را شریک خدا قرار دادند.
وحی الهی، خرافه ها را از حقیقت جدا و حق را آشکار کرد و فرهنگهای باطل در پیرامون جن را نابود ساخت، همچنین این سوره که به نام آنان نامبردار شده، جنبه هایی از فرهنگ آنان را روشن کرد. وحی الهی از زبان جنیان با ما سخن می گوید و برای روشن ساختن فرهنگشان بر علم الهی که همه ی اشیاء را فراگرفته، اعتماد دارد. (آیات 1-14)
کسی که در آیات این سوره به دقت اندیشه کند به همسانی هایی اساسی، میان فرهنگ جنیان و انسانها، رهنمون می شود، از جمله:

1- جنیان آفریدگانی هستند که از جانب خدا مکلفند به حق اعتراف کنند و از رسالت او که در قرآن جلوه گر شده است، پیروی نمایند.
2- واقعیت اجتماعی و سیاسی آنان تا اندازه ی بسیاری با واقعیت جامعه ی بشری همانندی دارد. در میان آنان پیشوایانی وجود دارد که بر جامعه حکومت می کنند و مانند طاغوتها و حاکمان فاسد بشری، در سرکشی و نابخردی، گامهای بلندی بر می دارند.
3- جنیان در گرداب همان گناهانی فرو می روند که انسانهای گمراه بدان فرو می روند، گناهانی مانند شرک به خدای عزوجل.
4- در میان جنیان، همانند انسانها، صالحان یا افرادی پایین تر از آنان و مسلمانان و منحرفانی وجود دارد.
در این میان، قرآن اشاره می کند که توافق فرهنگ انسان و جن بر شرک ورزیدن به خدا، انحراف بسیار و ستمکاری، در شرع خدا حرام و مردود است… از جمله پناه بردن ساحران و شیادان به جن، که موجب می شود آنان هرچه بیشتر از حق دور شوند و در باطل فرو روند.
وحی الهی، مجموعه ای از گزافه ها و خرافه هایی را رسوا می سازد که جن را چونان نیرویی خارق العاده به تصویر می کشند و آنان را تا سطح ربوبیت بالا می برند، چندان که این سخنان برخی مردمان نادان را بر آن داشت تا جنیان را بپرستند و به آنان شرک ورزند، وحی الهی تأکید دارد:
1- جنیان به علم حقِّ مطلق، دسترسی ندارند و اعتماد بر آنچه آنان از فرهنگ و اندیشه ی خویش در جان و دل پناه آورندگان خود می افکنند، درست نیست، چه، علم جنیان محدود است و آنان بسیاری از امور را نمی دانند… قرآن به روشنی تأکید دارد که بسیاری از تصورات و فرهنگهای جنیان بر پایه ی گمان استوار است نه بر پایه ی علم واقعی و قاطع. (در این باره بنگرید به تکرار چندین باره ی فعل ظننا= گمان بردیم، که زبان حال جنیان است) همچنین جنیان فرجام کار زمینیان را نمی دانند که آیا برایشان بدی خواسته شده یا پروردگار برایشان هدایت خواسته است… آن هنگام که قرآن فرود آمد، میزان گمراهی و نادانی آنان را با شماری از مهمترین و روشن ترین امور، که همان ایمان به خدا و توحید اوست، مشخص ساخت.
2- قرآن روشن می سازد جنیان نیروهایی خارق العاده نیستند، که انسانها از آنان بهراسند و از روی طمع ورزی به آنان پناه برند تا به قدرت برسند. گواه این سخن آن است که جنیان، خود اعتراف دارند از دریدن پرده ها، دزدادنه گوش فرادادن به انبوه فرشتگان عالم بالا، ایستادگی در برابر اراده ی پروردگار یا حتی گریز از حکمرانی و سلطنت او، ناتوانند.
سوره، گرد این محور سخن می گوید که انسانها همواره جنیان را شریک خدا قرار می دهند و در همین هنگام آیات پایانی سوره بر حقیقت توحید تأکید می ورزد و اینکه گمراهی یا هدایت در دستان خداوند است و تنها شایسته است به او پناه بریم و او دانای غیب و نهان است و جز پیامبری را که از او خشنود است برغیب خود آگاه نمی کند… این سخنان، حقانیت را تنها به خط انبیا می دهد و امّا جنیان و هرکه با آنان در پیوند است، چه کاهن باشد و چه جادوگر و منجم، شایسته پیروی نیستند. (آیات 15-28)
منبع مقاله :
مدرسی، سید محمدتقی؛ (1386)، سوره های قرآن: درونمایه ها و محورها، ترجمه: محمد تقدمی صابری، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوی، چاپ اول.