نویسنده: جمشید خدادادی
عسل محصول غذایی مفید و اکسیری پر ارزش است که از قرن‌ها پیش به عنوان عالی ترین و مقوی ترین غذاها شناخته شده و همچنین به واسطه‌ی ویژگی‌های شفابخش خود به عنوان دارو و درمان اکثر بیماری‌ها در بین تمام ملل کاربرد داشته است.
از نگاهی دیگر، عسل یکی از هدیه‌های ارزنده و پر ارزش طبیعت است که قرآن کریم از آن به عنوان «فیه شفاءُللناس» (شفای مردم در آن است) یاد می‌کند. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه معصومین (علیهم السلام) نیز در زمان حیات خویش بنا به روایات و احادیث متعدد از آن استفاده می‌نمودند و خواص شفابخش آن را در درمان انواع بیماری‌ها یادآور شده‌اند.
تردیدی نیست که اهمیت عسل در طب قدیم به مراتب بیشتر از حال حاضر بوده است. ابوعلی سینا، فیلسوف و بزرگ ترین شخصیت پزشکی ایرانی، هزاران سال پیش در کتاب قانون خود، نخسه‌های زیادی بر پایه‌ی عسل و موم تجویز می‌کرد و همچنین بقراط حکیم، پدر پزشکی و بنیان گذار طب یونانی، حدود 2500 سال پیش در مورد اهمیت عسل چنین بیان داشته است: «هر دارویی نیز از مواد غذایی درست می‌شود و متقابلاً هر غذایی نیز جانشین دارو می‌گردد. عسل به این هر دو شرط جوابگوست.» او به مقدار زیادی از عسل استفاده می‌کرده و در درمان اکثر بیماری‌ها؛ از جمله زخم‌ها عسل تجویز می‌نموده است.
امروزه در طب سنتی و گیاهی، عسل به خاطر خواص و طعم استثنائی خود دارای اهمیت بسزایی است و می‌تواند به تنهایی یا همراه با سایر گیاهان دارویی مورد استفاده قرار گیرد. معمولاً در این روش از عسل برای شیرین کردن جوشانده، دم کرده، خیسانده‌های گیاهی مخلوط با عصاره و پوره‌ی میوه‌ها، سبزی‌ها، همراه با پورد (ساییده ی) گیاهان و به طور کلی در تهیه‌ی پمادها، ضمادها و همچنین سایر مصارف بهداشتی و طبی استفاده می‌شود.
در حال حاضر گیاه درمانی به علت تأثیر ملایم گیاهان دارویی در مقایسه با داروهای شیمیایی، مورد توجه فزاینده ای قرار دارد و از حالت تجربی بدوی و از پوسته‌ی جادویی و اسرار آمیز خود در آمده و مؤثر بودن آن از نظر بالینی و علمی به اثبات رسیده است.
در قرآن کریم از عسل به عنوان موهبت الهی و شفابخش یاد شده و حتی یک سوره به نام زنبور عسل (نحل) اختصاص یافته است:
وَ أَوْحَى رَبُّکَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ *ثُمَّ کُلِی مِنْ کُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُکِی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلاً یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِیهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَهً لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (1)
پروردگار تو به زنبور عسل وحی [الهام غریزی] کرد که از پاره ای کوه‌ها و از برخی درختان و از آنچه داربست [و چفته سازی] می‌کنند خانه‌هایی برای خود درست کن. سپس از همه میوه‌ها بخور و راه‌های پروردگارت را فرمانبردارانه بپوی [آنگاه] از درون [شکم] آن شهدی که به رنگ‌های گوناگون است بیرون می‌آید در آن برای مردم درمانی است راستی در این [زندگی زنبوران] برای مردمی که تفکر می‌کنند نشانه [قدرت الهی] است.
پیام‌های آیات:
1. یکی از مأموریت‌های زنبور عسل حرکت و انتخاب مسکن بر اساس غریزه ای است که خداوند در نهاد او قرار داده است: (ثُمَّ کُلی….).
2. در این آیات و آیه‌ی 66 سوره نحل، خداوند به دو مایه‌ی حیاتی که از حیوانات به دست می‌آید، اشاره کرده است: یکی شیر و دیگری عسل.
3. در آیه‌ی 67 نیز آمده که انسان از میوه‌ها، نوشیدنی مست کننده می‌سازد (تَتَّخذونَ مِنهُ سُکراً…)، ولی حیوان از گل‌ها و میوه‌ها عسل شفابخش می‌سازد.
4. عسل عصاره‌ی انواع میوه‌هاست (کُلی مِن کُلَّ الثَمَراتِ….).
5. اعجاز خلقت این است که یک کارخانه‌ی عسل سازی در شکم حیوانی کوچک قرار داده شده است (یَخرُجُ مِن بُطونِها….).
6. عسل طبیعی به رنگ‌های مختلفی است. تنوع رنگ‌ها علاوه بر اینکه گویای تنوع سرچشمه‌های به دست آوردن آن است، تنوعی برای ذوق‌ها و سلیقه‌ها به شمار می‌رود؛ زیرا امروزه ثابت شده است که رنگ غذا در تحریک اشتهای انسان مؤثر است. خداوند در این آیه، این نکته را با عبارت (شَرابُ مُختَلِفُ ألوانُهُ) بیان کرده است.
7. در گیاهان و گل‌ها، خواصی درمانی است که از طریق عسل دردهای ما را در درمان می‌کند. (فیهِ شِفاءُ لِلنّاسِ). دانشمندان از طریق تجربه دریافته اند زنبور هنگام ساختن عسل آن چنان ماهرانه عمل می‌کند که خواص درمانی و دارویی گیاهان کاملاً محفوظ می‌ماند.
8. خانه سازی، موم سازی و عسل سازی در کنار زهرسازی، توسط حیوان کوچکی مثل زنبور از نشانه‌های قدرت الهی است. (لَآیَه…)
9. در این آیه، عسل برای انسان‌ها (لِلنّاس) معرفی شده؛ چون تنها برای خود عسل تولید نمی کنند، بلکه برای سلامتی همه‌ی انسان‌ها تلاش می‌کنند.
10. تمام این درس‌ها و عبرت‌ها برای کسانی است که اهل فکر و اندیشه باشند. (لِقَومٍ یَتَفکَّرونَ)، و گرنه افرادی هستند که در تمام عمر از عسل استفاده می‌کنند، ولی حاضر به چند دقیقه تفکر در باره‌ی آن نیستند.
امامان معصوم (علیه السلام) نیز در روایت‌های گوناگون، ارزش غذایی و خواص دارویی زیادی برای عسل بیان کرده اند. از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) بسیار به عسل علاقه داشتند و فرموده اند: «عَلَیکَم بِالشَّفاءِ مِن العَسَلِ وَ القُرآنِ»(2) بر شماست که شفا را از عسل و قرآن بگیرید.
پی‌نوشت‌ها:
1. نحل/ 68- 69
2. بحار الانوار، ج63، ص 290.
منبع مقاله :
خدادادی، جمشید، (1391)، خلاصه‌ی عسل درمانی، تهران: مؤسسه نشر شهر، چاپ اول.
