نویسنده:بهاءالدین خرمشاهی

این لفظ تعریب «توره یا تورا» ی عبری است که یهودیان استثنا آن را ناموس یا شریعت می‌دانند ولی معنای درست و دقیق آن آموزش یا ارشاد است (فرهنگ و واژه نمای مصور کتاب مقدس:«~ I llustrated Dictionary and Concordance of the Bible,P.1001) ~»و نیز از بصریان و کوفیان اقوالی نقل شده است که نشان دهد آن را اصلا عربی می‌دانسته‌اند.
تورات نام پنج کتاب اول از کتاب مقدس یا به عبارت دیگر پنج کتاب [سفر] اول از عهد عتیق که به اسفار خمسه هم شهرت دارد، و گاه توسعا به کل عهد عتیق اطلاق می‌گردد. در قاموس کتاب مقدس ذیل عنوان «پنج سفر موسی» آمده است: «کتابهای پنجگانه‌ای که در اول مجلد عهد عتیق واقع است.» این کتاب به اعتقاد یهودیان و نیز مسلمانان در کوه سینا، به زبان عبری، به صورت الواحی بر موسی کلیم‌الله (ع) نازل شده است. این پنج کتاب به ترتیب عبارتند از: 1) سفر تکوین یا «سفر پیدایش» که از تاریخ اول خلقت تا فوت یعقوب گفت‌وگو می‌کند در سفر پیدایش، گزارش آفرینش جهان و سلسله النسب انسان و سلسله النسب نوح و اعقاب او پس از فرو نشستن طوفان آمده است. در این سفر یا کتاب از پیمانی که خداوند با ابراهیم (ع) بسته است، سخن گفته شده است، 2) سفر خروج «از تأسیس احکام دینیه بر کوه سینا سخن می‌گوید» . و نیز از رویدادهایی از آغاز روزگار اسارت و بردگی بنی‌اسرائیل پیمان می‌بندد و تورات را به موسی (ع) می‌بخشد. مراد از «خروج» خارج شدن یا مهاجرت بنی‌اسرائیل از مصر است. در سفر خروج احکام بسیاری بیان شده است و ده فرمان یا احکام عشره (دکالوگ) موسی (ع) در همین بخش است، 3) در سفر لاویان «از نظم و نظام احکام دینیه و شرایع و قواعد و حدود سبط لاوی صحبت می‌دارد» . (قاموس..). و شامل قوانین و آداب عبادت در معبد و قوانین قربانی و از آیینهای تقدس کاهنان و از حدود طهارت و پاکی و از نهی از زنا با محارم و سایر روابط جنسی منهی و از تقدیس اوقات و اعیاد خاص و نظایر آن است، 4) سفر اعداد «از مسافرت [چهل ساله‌] بنی اسرائیل در دشت و فتح اراضی کنعان گفت و گو می‌کند» . (قاموس ..). . در این سفر، گزارش سرگذشت قوم بنی‌اسرائیل در صحرا پس از سال دوم خروج از مصر تا وفات هارون در آمده است، 5) سفر تثنیه «تکرار شرایع را به طور اختصار مذکور می‌دارد» . قاموس…و چون تکرار احکام و گزارشهای کتابهای پیشین است (قاموس..). گاه آن را «تکرار تورات» یا «تورات مکرر» می‌گویند. «مجموع این پنج کتاب نظام و قواعد دین موسوی [یهودیت‌] را به واضحی بیان می‌نماید» (قاموس..). . در سنت یهودیت و مسیحیت، تورات را به موسی (ع) نسبت می‌دهند و باید توجه داشت که این امر را منافی با جنبه وحیانی آن نمی‌دانند . یعنی چنین برداشتی در میان آنان وجود ندارد که عین الفاظ تورات وحی الهی است. و از این نظر، با مسلمانان فرق دارند. زیرا مسلمانان تورات اصلی تحریف ناشده را کمابیش مانند قرآن کریم به عین الفاظ وحی الهی می‌دانند. در قرون جدید پژوهندگان کتاب مقدس، تحقیقات تاریخی و باستانشناسی و متن پژوهی به این نتیجه رسیده‌اند که این پنج کتاب که سنتا مقدس‌ترین و مهمترین بخش کتاب مقدس شمرده می‌شوند، از نظر واژگان، سبک، و محتوا تفاوتهایی با همدیگر دارند. عده دیگری از محققان با توجه به نام بردن از کسانی متأخرتر از عصر موسی (ع) بوده‌اند یا همچنین اشاره داشتن به وفات خود موسی (ع) در تورات، در صحت انتساب آن به موسی (ع) تردید دارند (فرهنگ و واژه‌نمای مصور کتاب مقدس «به انگلیسی» ، 772) . در مورد قدمت آنها نیز نوسان رأی بین محققان بسیار است و بخشهایی از آن را متعلق به 10 قرن قبل از میلاد می‌دانند (مقاله «ادبیات کتاب مقدسی» در دایره المعارف بریتانیکا«~ «eiblical LiteraturB» ~»طبع 1990م، 14/773) . شادروان خزائلی در مقاله «تورات» در اعلام قرآن (260 ـ 268) می‌نویسد که فعلا سه نسخه از تورات در دست است که هر کدام مقبول طایفه‌ای است. این سه نسخه عبارتند از: 1) نسخه عبری، 2) تورات سامری، 3) تورات یونانی یا سبعینی .1) تورات عبری یا تورات حضرت موسی (ع) را دانشمندان یهود در تابوت عهد جا داده بودند، و هر هفت سال آن را از تابوت بیرون می‌آوردند و بر یهود می‌خواندند و این نسخه در فتنه‌های فلسطین از میان رفت. سپس عزیر با همکاری حجی و زکریا، تورات را از نو جمع‌آوری کردند که آن نسخه هم از دست رفته است. «نسخه عبرانی که فعلا در دست می‌باشد، در قرن نهم میلادی تنظیم شده و در قرن پانزدهم به طبع رسیده است» . اعلام قرآن، 264، همچنین، عهدین، قرآن و علم، بوکای، 19)، 2) ترجمه یونانی یا سبیعینی یا هفتادی که هیأتی از یهود اسکندریه متشکل از هفتاد و دو مترجم (تسمیه سبعینی از اینجا است) با حمایت بطلمیوس فیلادلفوس در سال 285 ق. م به آن پرداخته‌اند. «تورات سبعینی از یونانی به لاتین ترجمه شده و در کلیسای شرق تا امروز هم جزو قوانین و دستورالعمل آنان محسوب است. ولی چون مسیحیان از آیات آن استشهاد نموده، بر ضد یهود حجت آوردند، علی هذا ترجمه نامبرده را ترک کرده به اصل عبرانی رجوع کردند» (پیشین، 266 برای تفضیل بیشتر در این باره ـ کشف الظنون، ذیل «التوراه») ترجمه یونانی بعدها به لاتینی ترجمه شده است. همچنین ترجمه‌های کهنی از اصل یا از ترجمه یونانی به ارمنی، حبشی، لاتینی و عربی انجام گرفته است. بسیاری از یهودیانی که اسلام آورده بودند نظیر وهب بن منبه، عبدالله سلام و کعب الاخبار، معارف مربوط به تورات و کتاب مقدس و تفاسیر آنها را که بیشتر جنبه قصص داشت، در همان صدر اول اسلام نقل کرده‌اند که این معارف «اسرائیلیات» نام دارد و در تفاسیر قرآن از جمله در تفسیر طبری راه یافته است، و بعضی از محققان آن را با احتیاط تلقی می‌کنند (اسرائیلیات) . مسعودی (التنبیه و الاشراف، 112) از سه ترجمه تورات یاد می‌کند. یکی ترجمه حنین بن اسحاق (م 260 ق)، دوم ترجمه ابوکثیر عالم یهودی (م 321 یا 329 ق)، سوم ترجمه سعد بن یوسف، عالم دیگری یهودی ملقب به فیومی (م 331 ق) که این ترجمه فعلا موجود است (اعلام قرآن، 268) . به علاوه در سال 345 ق (956 م) در اسپانیا ترجمه دیگری از تورات، از لاتین به عربی انجام گرفته است. و ترجمه‌هایی به عربی جدید نیز موجود است. ترجمه‌هایی به فارسی از تورات، چه مستقل چه همراه با کل کتاب مقدس، در نیمه اول قرن نوزدهم میلادی در لندن و ادینبورگ به طبع رسیده است (فهرست کتابهای چاپی فارسی، ذیل تورات و کتاب مقدس) .
منبع:دایره المعارف تشیع، ج 5