با توجه به فرمایش حضرت فاطمه ـ سلام الله علیها ـ که «بهترین چیز برای زن آن است که نه او نامحرمی را ببیند و نه نامحرمی او را»، چگونه می توان آن حضرت را در جامعه امروزی به عنوان الگو قرار داد؟ در حالی که زن در جامعه امروزی حضوری فعال در اجتماع دارد.

مقدمه: احساس الگو خواهی فطری و درونی از یک سو و مشاهده سیر تکاملی به کمال رسیدگان از دیگر سوی، انسان را وا می دارد تا برای رسیدن سریع تر به کمال مطلوب، روش و سیره آن تکامل یافتگان را الگوی خویش سازد و تلاشی آگاهانه و هدف دار برای ایجاد هماهنگی و انسجام رفتاری با الگوهای خویش در پیش گیرد. حال باید توجه داشت که در این الگو خواهی نکاتی قابل توجه می باشد که بدون توجه به آنها الگو خواهی با مشکلات فراوانی روبرو خواهد شد.[1] ما در این جا به ذکر بعضی از نکات مهم که به این سؤال ربط دارد می پردازیم و در آخر حدیث حضرت فاطمه زهرا – سلام الله علیها – را توضیح می دهیم.

نکته اول: تفکیک میان قالب و محتوای سیره ها:
الگو پذیری از معصومین – علیهم السلام – به دو صورت می تواند صورت پذیرد: مستقیم و غیر مستقیم. الگوپذیری مستقیم آن است که گفتار و رفتار آن بزرگواران را عیناً برنامه و راه و رسم زندگانی خویش قرار دهیم. در بسیاری از موارد گفتاری خاص یا رفتاری مشخص از ایشان با همان شکل و قالب رفتاری می تواند اسوه و الگوی ما قرار گیرد. برای نمونه می شنویم که حضرت زهرا – سلام الله علیها – در پس هر نماز واجب ذکر مخصوص داشتند. (34 مرتبه الله اکبر، 33 مرتبه الحمدلله، 33 مرتبه سبحان الله)؛ ذکری که دستور آن را به عنوان هدیه ای عظیم از پدر بزرگوارشان دریافت کرده بودند و همواره بر آن مداومت می ورزیدند و به شیعیان خویش نیز توصیه می فرمودند. از این روی ما نیز به آن حضرت اقتدا می نماییم و همان ذکر را با همان ترتیب بعد از هر نماز واجب به عنوان با فضیلت ترین تعقیبات نماز می گوییم. چنین اقتدایی به آن بزرگوار، اسوه پذیری مستقیم خواهد بود.
اما الگو پذیری غیر مستقیم آن است که روح و حقیقت گفتار یا کردار آن اسوه های الهی را درک نماییم و با تحلیل و استنباط از سیره علمی و عملی آن بزرگواران، وظیفه خویش را در همه ابعاد زندگانی (فردی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و … ) دریابیم. بسیاری از شکل ها و قالب های رفتاری اسوه ها ویژه همان عصر و زمان خودشان بوده است؛ از این روی منظور از اسوه پذیری از آن رفتارها این نیست که همان قالب و شکل رفتاری خاص را اقتباس و تقلید کنیم؛ بلکه مطلوب و مقصود این است که روح و محتوای آن سیره رفتاری را درک نماییم و آن را در شکل ها وکالبد هایی نوین، طبق اقتضای شرایط زمانی و مکانی خویش بدهیم.
برای نمونه در روایات می بینیم که فاطمه زهرا – سلام الله علیها – و علی مرتضی – علیه السلام – در یک چهار دیواری کوچک و گلین زندگی می کنند. از یک پوست گوسفند، هم برای علف­خورِ گوسفندشان و هم رو اندازشان استفاده می کنند. زهرا – سلام الله علیها – چادری از لیف خرما می بافد و از آن استفاده می کند و … قالب و شکل این گونه رفتارها به هیچ وجه در عصر حاضر قابل تأسی نمی باشند؛ اما آن چه ارزشمند و قابل تأسی است ، «حقیقت»، «محتوا» و «روح» این رفتارهاست. اسوه پذیران حقیقی آنانی اند که روح این رفتار ها را درک و اقتباس نمایند و در کالبد زندگی خویش به مانند: روح بی اعتنایی به دنیا و حقیر شمردن مظاهر فریبنده آن، روح پارسایی و رستگی از حبّ دنیا، روح ساده زیستی و پرهیز شدید از تجمّل­گرایی.[2]

نکته دوم: روایت حضرت زهرا – سلام الله علیها – :
حضرت زهرا – سلام الله علیها – در این روایت فرموده اند که برای زنان بهتر است که مردان نامحرم را نبینند و مردان نامحرم نیز ایشان را نبینند. این روایت معروف با عبارت های مختلفی در منابع پر شماری از کتاب های حدیثی، اخلاقی و تاریخیِ شیعه و سنّی موجود است.
برخی افراد در مجامع علمی با مقاصد خاصّی با استناد قرار دادن این روایت، این پندار بی اساس را در سطح جامعه ترویج می کنند که سیره فاطمه زهرا – سلام الله علیها – برای دختران و زنان روزگار ما نمی تواند اسوه و الگوی مناسبی باشد. در مورد این روایت باید چند نکته را مدّ نظر قرار بدهیم:
1 – استفاده حضرت فاطمه زهرا – سلام الله علیها – از کلمه بهتر و خیر، خود گویای این حقیقت است که سیره مذکور یک رجحان و مزیّت و ایده آل می باشد. امری که رعایت آن رجحان و برتری دارد و مادامی که ضرورتی پیش نیامده است، عمل به آن بهتر و مطلوب تر است.
2 – پیام این روایت این است که اگر زن احتیاجی به فعالیت اقتصادی نداشته باشد و در عرصه تعلیم و تعلّم نیازی به استاد مرد یا شرکت در کلاس های مختلط نباشد، برای درمان بیماری های زنان، پزشک زن به قدر کفایت وجود داشته و رجوع به پزشک مرد هیچ ضرورتی نداشته باشد و … ؛ بهترین سیره زندگانی برای بانوان این خواهد بود که در منزل و محل سکونت و آرامش قرار گیرند و به شئون خانوادگی، اعم از تدبیر منزل، تربیت فرزند، همسرداری، کمک به خود کفایی خانواده و … بپردازند و در شرایطی که نیازی به ارتباط زنان با مردان نیست، بهتر آن است که زن با هیچ مرد نامحرمی تماس نداشته باشد و این هرگز به معنای ممنوعیت قانونی نیست. این روایت جنبه اخلاقی دارد و رعایت آن مستحب می باشد و عدم التزام به آن گناه محسوب نمی شود.
3ـ سیره حضرت فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ و دیگر زنان مورد تأیید پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلّم­ـ در عرصه های سیاسی (مثل خطبه حضرت فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ در دفاع از ولایت علی ـ علیه السلام ـ)، نظامی (مثل امداد رسانی زنان در جبهه جنگ برای مجروحین، تهیه غذا و پوشاک و رساندن آن به جهادگران) و غیره نشانگر آن است که اصل فعالیت های اجتماعی برای زنان، با رعایت شرایط اخلاقی، نه تنها مذموم نیست، بلکه در برخی موقعیت ها ممدوح و مطلوب است؛ در عرصه هایی چون تجمع های سیاسی ـ اجتماعی، امر به معروف و نهی از منکر بانوان، آموزش و پرورش بانوان، کسب تخصص های مورد نیاز بانوان، مشاوره در امور بانوان و …[3] مقام و منزلت بانوان در اسلام بسیار بالا می باشد. بسیاری از کارهای مهم انسان ها، بر عهده زنان قرار دارد. مثلا تربیت فرزند و فراهم آوردن آرامش و حرارت در محیط خانه، بر عهده زنان می باشد. انسان ها جامعه را می سازند و به تعالی می رسانند و زنان تربیت این انسان ها و زمینه سازی تعالی و رشد آن ها را بر عهده دارند. لذا اولین و بهترین محیط و حیطه فعالیت یک زن، محیط خانه می باشد و مرکز تکامل بانوان، محیط خانواده می باشد.
حضرت فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ الگوی زنان و مردان عالم و گل سرسبد هستی و عصاره خلقت می باشد. یکی از مهمترین ثمرات ایشان تربیت فرزندانی همچون حسن و حسین و زینب کبری ـ علیهم السلام ـ می باشد که عالم بشریت هنوز هم بر سر سفره آن بزرگواران نشسته است. حال بهتر معلوم می گردد که چرا محیط خانه مرکز تعالی و رشد یک زن می باشد و چرا بهترین حالت برای او این است که کمترین حضور را در جامعه داشته باشد تا این که بهتر بتواند به وظایف مهم و اساسی خود عمل نماید.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1) جامی از زلال کوثر، استاد مصباح یزدی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
2) جوانان و انتخاب همسر، علی اکبر مظاهری، انتشارات پارسایان
3) نظام حقوق زن در اسلام، شهید مطهری، انتشارات صدرا
4) آئین همسرداری، ابراهیم امینی، انتشارات اسلامی
5) جستاری در هستی شناسی زن، اسدالله جمشیدی و …، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

پی نوشت ها:
[1] . مصباح یزدی، محمد تقی، جامی از زلال کوثر، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، سال 1380، ص 67 .
[2] . همان. ص 92.
[3] . همان، ص 108.