نویسندگان: احمد حبیب اللهی، مسعود حبیب اللهی

تعریف مزاج
حالتی که از تأثیر چیزی در محیط اطراف در انسان به وجود می آید مانند تأثیر سرمای کولر یا گرمای بخاری که موجب سردی یا گرمی در انسان می شود را مزاج می نامند.

اهمیّت شناخت مزاج
حفظ تعادل بدن از نظر مزاجی یعنی حفظ سلامتی و هرگاه به هر دلیلی بدن از این حالت تعادل خارج شود، گرمی، سردی، خشکی یا رطوبت در آن افزایش پیدا کرده و موجب بروز بیماری می شود. همچنین نوع تعذیه، پوشاک، خواب و بیداری، حالت های عصبی، روانی و… ارتباط مستقیمی با حالات طبیعی یا مزاجی هر فرد دارد. بنابراین برای داشتن زندگی سالم و موفق، همه ی ما نیازمند شناخت مزاج یا طبیعت خود هستیم.
برای این که یک فرد تغذیه ی مناسبی داشته باشد حتماً باید از نوع مزاج خود، محیط جغرافیایی که در آن زندگی می کند و طبیعت مواد غذایی از نظر سردی، گرمی، رطوبت و خشکی آشنایی داشته باشد؛ در غیر این صورت اگر از بهترین و گران ترین مواد غذایی هم استفاده کند، برای او مفید نخواهد بود.
در بعضی مزاج ها، خوردن یک غذای نامناسب می تواند مشکلات بسیاری را ایجاد کند. برای مثال برخی افراد حتی با خوردن یک خرما بدن شان جوش می زند. حتی ممکن است غذای ناسازگار با مزاج فرد، موجب تغییر در خواب، حالات عصبی، فراموشی، مشکل در هضم غذا و دفع آن، ناراحتی های پوستی و… در او شود. پس برای جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی باید مزاج خود را شناخته و غذایی مناسب با مزاج تان میل کنید.
اگر مادر طبع فرزندش را بشناسد، می تواند غذاهایی متناسب با طبع نوزاد شیرخوارش بخورد تا نوزاد دچار دل درد و … نشود.
اهمیّت شناخت طبع ها به اندازه ای است که والدین می توانند مشکلات احتمالی فرزندشان را با توجه به آن، درمان کنند. برای نمونه پرخاشگری، عصبی بودن و بی حوصلگی کودک به علت افزایش گرما و خشکی در بدن او و تنبل یا ترسو بودن کودک به علت افزایش سردی و خشکی در بدن او می باشد که با حفظ تعادل طبع، می توانید به رفع این مشکلات کمک نمایید.

تعریف خِلط
خِلط به معنی آمیختن می باشد. زمانی که غذا در بدن شروع به هضم شدن می کند، با شیره ی گوارشی موجود در کبد مخلوط شده و به مواد مفید در بدن تبدیل می شود. این مواد چهار خلط اصلی موجود در بدن یعنی صفرا، سودا، بلغم و دم را به وجود می آورند.

انواع اخلاط
بدن انسان ها از ترکیب چهار خلط دم، صفرا، سودا و بلغم ساخته می شود. کم یا زیاد شدن هر کدام از این خلط ها در بدن، موجب تغییر شکل در ساختمان بدن، تفاوت در صورت، زیبایی، چاقی یا لاغری، رنگ پوست، شکل و رنگ موها و پنهانی یا آشکاری رگ ها در بدن می شود و نیز توانایی ها و رفتارهای متفاوتی را در انسان به وجود می آورد. به همین دلیل است که هر فردی، دارای اندامی خاص با اشکال گوناگون و تمایلات غذایی، اخلاق، رفتار و علاقه مندی متفاوت است.

خلط دم ( خون )
علت به وجود آمدن خلط دم، استفاده از خوراکی های متعادل و سازگار با مزاج است و بیشتر در کبد، قلب و رگ ها ساخته می شود.
از جمله وظایف مهم خلط دم، جریان داشتن در سراسر بدن، رساندن غذا به قسمت های مختلف بدن و گرم و مرطوب نگه داشتن بدن است.

ویژگی های ظاهری افراد دموی
از جمله ویژگی های افراد دموی می توان به سرخ بودن پوست زبان و صورت، داشتن پوست گرم و مرطوب، عرق زیاد، وجود دمل و جوش زیاد در بدن، بالا بودن سرعت رشد مو، نداشتن مشکل گوارشی، شیرین بودن طعم دهان، عادی بودن ترشحات بینی، داشتن لب های کلفت، سنگینی سر و بدن، داشتن احساس خستگی، سنگینی خواب، با هوش، داشتن مداوم وزوز گوش، ناسازگار با محیط های گرم، دارای دست و پا اندام درشت، دارای رگ های برجسته، حرکات بدنی سریع و ناسازگار با خوراکی های گرم و شیرین اشاره نمود.

ویژگی های رفتاری و فکری افراد دموی مزاج
این افراد پر انرژی،علاقه مند به ادبیات و موسیقی، دارای استعداد شاعری، مهربان، شجاع، تنوع طلب و بی علاقه به کارهای تکراری، خوش اخلاق و خوش رو، دوراندیش، شوخ طبع، دست و دل باز و دارای میل جنسی زیاد می باشند.

خلط صفرا
صفرا در لغت به معنای زردی است. این خلط را در قدیم کف خون می گفتند. علت به وجود آمدن خلط صفرا، مصرف غذاهایی با طبع گرم و غذاهای چرب و تند می باشد. از جمله وظایف مهم صفرا، آگاه نمودن فرد از حالت دفع است.

ویژگی های ظاهری افراد صفراوی مزاج
افراد صفراوی مزاج دارای پوست گرم و خشک هستند؛ رنگ پوست، زبان و چشم هایشان زرد است. جوش و آکنه های پوستی، خارش و گرمی دست و پا، طاسی یا ریزش مو در سنین جوانی، احساس خشکی در بینی، فرورفتگی زیر چشم ها، میل به خوردن خوراکی های ترش، یبوست و بواسیر به علت خشکی مزاج، احساس بی حالی در حمام، داغی کف پاها و لذت بردن از نسیم سرد در افراد صفراوی مزاج دیده می شود.

ویژگی های رفتاری و فکری افراد صفراوی مزاج
این افراد دارای پشتکار زیاد، مدیر و منظم، معتقد به برنامه ریزی در کارها، رُک، کم حوصله، عصبانی و پرخاشگر، خشمگین، منفی نگر، پرحرف، علاقه مند به ادبیات و ریاضیات، با اراده، عاشق، حساس، آینده نگر، دقیق در تصمیم گیری، حاضر جواب، باهوش، علاقه مند به ورزش های خشن مثل بوکس، کاراته و…، لجباز، علاقه مند به کشیدن سیگار، ریزبین ( به هر کاری سرک می کشند ) و دارای میل جنسی متعادل می باشند.

خلط سودا
علت به وجود آمدن این خلط استفاده از غذاهای گرم با رطوبت کم، هضم نشدن درست غذا و باقی ماندن آن در بدن است و در کبد، استخوان، قلب، روده ها و… ساخته می شود.
به طور معمول خلط سودا از خوردن زیاد چای، قهوه، نسکافه، بادمجان سرخ کرده، گوشت گاو و گوساله، ماست، دوغ، پنیر، شیرینی و ترشی جات ایجاد می شود.
از جمله وظایف مهم سودا، تحریک اشتها، استخوان سازی و تسریع رشد مو و ناخن می باشد.

ویژگی های ظاهری افراد سوداوی مزاج
این افراد دارای ویژگی هایی مثل خون غلیظ و سیاه، پوست تیره، دمل های چرکی، خال سیاه و لک های تیره، حساسیّت های پوستی، بالا بودن سرعت رشد مو، سفید شدن زودرس موها، موهای زاید فراوان، احساس شور یا بی مزه بودن دهان خصوصاً صبح ها، سیری زود هنگام، حساس به خوردن خوراکی های گرم و خشک یا سرد و خشک، امکان ابتلا به یبوست و بواسیر به علت خشکی مزاج، سوزش دهانه ی معده، دیر به دیر بیمار شدن، تیره شدن رنگ ادرار، کوچک بودن عضلات، گرفتگی های عضلانی، درد سیاتیک، بی خوابی و احساس گزگز شدن در بدن می باشند.

ویژگی های رفتاری و فکری افراد سوداوی مزاج
از جمله ی ویژگی های این افراد می توان به ترس و دودلی، بی حوصلگی و افسردگی، منفی نگر، شکاک و مضطرب، ریزبین ( به هر کاری سرک می کشند )، مغرور، عصبی، فکر و خیال زیاد، غصه و خودخوری، زودرنجی، بیزاری از سر و صدا، بی قرار، گوشه گیر، علاقه مند به حسابگری و مسائل فنی، علاقه مند به کارهای ظریف و هنری، جدی، معتقد به برنامه ریزی در همه ی کارها، لجباز، علاقه ی زیاد به مطرح شدن در رسانه های عمومی و…، قهرهای طولانی مدت و کینه ای، تمایل کم به معنویات و علاقه مند به کشیدن سیگار و کم انرژی بودن اشاره کرد. همچنین افراد سوداوی مزاج، خود را از همه کس بالاتر می دانند و میل جنسی زیاد دارند.

خلط بلغم
خلط بلغم در خون و ریه ساخته می شود و علت به وجود آمدن آن استفاده از خوراکی های سرد و مرطوب و کم بودن حرارت بدن به علل مختلف مانند بیماری، مصرف داروی نامناسب و آب و هوای نامناسب می باشد.
بلغم قسمتی از خون است که باعث سفیدی و روشنی رنگ آن می شود. در واقع بلغم جانشین خون است و هرگاه بنا به دلایلی خون از بدن شما خارج شود ( مثل ضربه ی چاقو یا بریدگی ) بلافاصله بلغم جای خلط خود را می گیرد.
از جمله وظایف مهم دیگر بلغم، آمادگی برای ذخیره سازی چربی اضافه و همچنین مرطوب نگهداشتن بدن برای تأمین رطوبت آن و ایجاد شفافیّت و نرمی در پوست می باشد.

ویژگی های ظاهری افراد بلغمی مزاج
افراد بلغمی مزاج دارای پوست سفید، نرم و روشن، لک و پیس، دندان و ناخن های سست و شکننده، خال های سفید و گوشتی، چشم سفید با پف زیر چشم، سفید شدن زودرس موها، پوست سرد و مرطوب، عرق سرد، کند بودن سرعت رشد مو، سرد بودن نوک دست و پاها، رقیق بودن آب بینی، خواب زیاد، زبان مرطوب و سفید، بزاق زیاد چسبنده، عدم تشنگی، ترشی طعم دهان و معده ی ضعیف می باشند. همچنین این افراد، تند غذا می خورند و نبض ضعیفی دارند.
بیماری هایی مانند سینوزیت، تکرار ادرار، سنگ کلیه و ورم پروستات در افراد بلغمی مزاج، بیشتر دیده می شود و بدنشان با خوراکی های سرد ناسازگار است. این افراد در زمستان بد حال می شوند، از سرمای کولر فرار می کنند، به بخاری و پوشیدن لباس های گرم علاقه ی زیاد دارند و زود به زود مریض می شوند.

ویژگی های روحی و فکری افراد بلغمی مزاج
این افراد سست اراده، تنبل، صلح طلب، دارای رفتارهای موذیانه ( آب زیرکاهند )، ترسو و محافظه کار هستند. کمتر دعوا می کنند و چرب زبان، شوخ طبع، کینه ای، فراموشکار، دارای میل جنسی ضعیف، ظریف و ریزبین، منظم و دقیق، حسابگر، آرام و گوشه گیر، منطقی و عاقل هستند.

نکته:
از نظر مقدار و اندازه ی اخلاط در بدن، بین خلط سودا و خلط دم رابطه ای معکوس وجود دارد؛ بدین معنا که هرگاه خلط سودا در بدن زیاد شود، خلط دم کم می شود. همچنین بین خلط صفرا و خلط سودا رابطه ی مستقیمی وجود دارد بدین معنا که هر اندازه خلط صفرا در بدن زیاد شود. به دنبال آن خلط سودا نیز بیشتر می شود زیرا خلط صفرا معمولاً سازنده ی خلط سودا است. پس می توانیم بگوییم که یکی از علل لاغری در افراد صفراوی مزاج، می تواند وجود خلط سودا در بدن این افراد باشد.

بهترین اخلاط
بین اخلاط موجود در طبایع، بهترین طبع از نظر جسمانی به ترتیب دموی، سوداوی، بلغمی و صفراوی است، اما از نظر روحی به ترتیب دموی، بلغمی، صفراوی و سوداوی است.
صفراوی مزاج ها به علت گرم و خشک بودن مزاج شان، بسیار کم حوصله هستند ولی سوداوی ها چون سرد مزاج هستند، صبر و استقامت شان در مقابل سختی ها بیشتر از صفراوی هاست؛ بنابراین اراده ی سوداوی و صفراوی ها قوی تر است. از طرفی تری مزاج ( رطوبت مزاج ) معمولاً اراده ی انسان را از بین می برد و بلغمی ها بیشتر از دموی ها تری مزاج دارند. بنابراین ترتیب میزان اراده، چاقی، پرخوری و خوش بینی اشخاص از زیاد به کم عبارتند از:
به ترتیب میزان اراده: سوداوی، صفراوی، دموی، بلغمی.
به ترتیب میزان چاقی: بلغم، دموی، صفراوی، سوداوی.
به ترتیب میزان پرخوری: بلغمی، دموی، سوداوی، صفراوی.
به ترتیب میزان خوش بینی: دموی، بلغمی، صفراوی، سوداوی.

انواع طبع
به طور کلی چهار نوع طبع گرم، خشک، سرد و مرطوب وجود دارد.
افراد صفراوی مزاج دارای طبع گرم و خشک، افراد سوداوی مزاج دارای طبع سرد و خشک، افراد بلغمی دارای طبع سرد و مرطوب و افراد دموی دارای طبع گرم و مرطوب می باشند.
نکته ی قابل توجه این است که اگر در بدن فردی، میزان هر کدام از اخلاط چهارگانه در حال تعادل باشد، او دارای طبع معتدل است. ولی اگر به علل مختلف مانند تغذیه ی نامناسب، روحیات اخلاقی نامناسب و … دو یا سه خلط در خونش بالا رفته و با یکدیگر مخلوط شود، به طوری که از خصوصیات هر کدام از اخلاط چهارگانه در وجودش پیدا شده و باعث تغییر رفتار یا تغییر مزاج ظاهری او شود می گوییم فرد، دارای طبع مختلط است. علت این که گاهی اوقات فرد در یک روز، رفتارهای متفاوتی از تمام اخلاط نشان دهد نیز ممکن است همین امر باشد؛ مثلاً فردی که طبع اصلی اش سودا است در اثر اختلاط طبعش با صفرا پرخاشگر، منفی نگر و کم حوصله تر می شود.
بدترین نوع طبع مختلط از نظر جسمانی، اختلاط دو طبع اکتسابی صفرا و بلغم است و از نظر روانی، اختلاط دو طبع اکتسابی صفرا و سوداست و به این ترتیب دارنده ی طبع مختلط صفرا و بلغم به بیمارستان و پزشک نیاز دارد ولی دارنده ی طبع مختلط صفرا و سودا و طبع مختلط سودا و بلغم به علت از دست دادن تعادل روحی و روانی خود به روانپزشک نیاز بیشتری خواهد داشت.

علل ایجاد طبع گرم
مواردی که موجب ایجاد طبع گرم می شوند عبارتند از عفونت های مختلف، غم و شادی در حد اعتدال، خواب و بیداری در حد اعتدال، بادکش کردن بدن ( با پنبه و آتش ) یا حجامت خشک، شنیدن خبرهای خوش و شادی آور، مصرف خوراکی های گرمی بخش ( مثل زنجبیل، عسل، فسنجان، آبگوشت با گوشت بره و… )، مشاغل گرم ( مثل آهنگری و شاطری )، ماساژدرمانی، دوره های مختلف سنی مثل دوره ی بلوغ، حاملگی، یائسگی، پوشیدن لباس گرم یا روغن مالی بدن و… .

علل ایجاد طبع سرد
برخی از مواردی که موجب می شوند فرد طبعی سرد داشته باشد. عبارتند از ترس شدید، زندانی بودن به مدت طولانی، غم و اندوه بیش از حد، استفاده از گیاهان سرد مثل کاسنی و بید، پرخوری، شادی بیش از حد، خواب زیاد، تحرک کم، لذت بیش از اندازه ( مثل خوردن قرص های روان گردان )، شغل سردی بخش ( مثل کار در قصابی و سردخانه )، استفاده ی از زیاد از وسایلی مثل کولر یا پنکه که تأثیر سردی دارند، خوردن خوراکی های سرد مثل سوپ جو، آب دوغ خیار، ماهی سرخ کرده، ترشیجات و… .

علل ایجاد طبع مرطوب
برخی از مواردی که موجب می شوند فرد طبع مرطوبی داشته باشد عبارتند از خواب، آرامش، پرخوری، سنگ کلیه، بودن در جاهای رطوبت بخش مثل کار در شالیزار و حمام کردن با شکم پُر، خوردن غذاهای رطوبت بخش ( مثل آش، دوغ، کاهو و خوردن آب زیاد )، تماس با کولر و نشستن روی زمین مرطوب و سرد، تماس با چیزهایی که گرمی لطیف می دهند و رطوبت را به جریان می اندازند مثل کارکردن در مزارع گل و گلخانه.

علل ایجاد طبع خشک
برخی از مواردی که موجب می شوند فرد طبع خشکی داشته باشد عبارتند از کم خوابی، کم خوردن غذا، مقاربت زیاد ( نزدیکی جنسی زیاد )، استفاده ی زیاد از ملین ها ( نرم کننده ی غذا )، مصرف ادویه هایی مثل فلفل، دارچین و زنجبیل، استحمام بیش از حد، استفاده از خوراکی هایی که موجب یبوست می شوند ( مثل نعناع، موز و… )، خوردن خوراکی هایی که موجب خشکی در بدن می شوند مثل بادمجان سرخ کرده، قهوه و آجیل، داشتن حالات روحی شدید ( مثل خشم، غم، شادی، لذت و… )، تماس با عوامل سردی که مانع رسیدن غذا به اندام ها می شود ( مثل قرار گرفتن در آب سرد یا نشستن زیاد بر روی زمین سرد )، تماس با هر چیزی که بسیار گرم است و بر اثر آن نیروی بدن ضعیف می شود ( مثل کار کردن دائمی در کنار تنور و کوره ی آهنگری ).

آیا مزاج قابل تغییر است؟
هر فردی دارای دو گونه طبع اصلی و اکتسابی است. طبع اصلی هر فرد، طبع مادرزادی اوست که از پدر و مادرش به ارث می برد. همچنین ممکن است طبع اصلی فرد با گذشت زمان، به علت تغذیه ی نادرست، شرایط آب و هوایی و شیوه ی زندگی نادرست، تغییر کند و طبع جدیدی در او به وجود آید که به آن، طبع اکتسابی می گویند.
ناگفته نماند که در میان موجودات زنده، مزاج انسان به میزان زیادی تغییر می کند، ولی طبیعت یا مزاج حیوانات و گیاهان هیچ وقت به طور کامل تغییر نمی کند بلکه با توجه به شرایط آب و هوایی میزان گرمی، سردی، خشکی و رطوبت آن ها کمی تغییر می کند. به عنوان مثال طبیعت سیر گرم است، در هر منطقه ی جغرافیایی که کشت شود فقط با توجه به شرایط آب و هوایی، میزان گرمی به وجود نمی آید و هیچ وقت طبیعت آن سرد نمی شود.
البته می توان مزاج تغییر یافته ی فرد را دوباره با اصلاح مزاج، به مزاج مادرزادی برگرداند که در بخش اصلاح مزاج به آن پرداخته ایم.

راه های تشخیص طبع
برای تشخیص طبع، ابتدا باید سرد مزاجی را از گرم مزاجی جدا کنید. برای این کار، باید ببینید که در بیشتر حالات، لباس زیاد می پوشید یا نه، خصوصاً در زمستان، زیرا کسانی که طبع سرد دارند، تحمل سرما را ندارند و کسانی که طبع گرم دارند تحمل گرما را ندارند.
پس نتیجه می گیریم که سرد مزاج، کسی است که در همه ی فصول و یا فقط در فصول سرد، طبع سردی دارد و برعکس گرم مزاج کسی است که در همه ی فصول طبع گرمی دارد و در بیشتر اوقات سال لباس زیادی نمی پوشد.
در بین سرد مزاجان، بلغمی مزاج ها در هر چهار فصل سال احساس سرما می کنند ولی سوداوی مزاج ها، تنها در فصول سرد سال ( زمستان و پاییز ) احساس سردی می کنند و در سایر فصول، این گونه نیستند. اما در بین گرم مزاجان، صفراوی مزاج ها در هر چهار فصل سال حرارت بدن شان بالاست و همیشه از گرما شاکی هستند اما دموی مزاج ها، فقط در فصول بهار و تابستان از گرما شاکی هستند و در بقیه ی فصول خیلی احساس بدی ندارند.
پس نتیجه می گیریم که:
1. صفراوی ها در تمام سال، خصوصاً در تابستان حرارت بدن شان بالاست، آن قدر که در هیچ فصلی نیاز به پوشاندن بدن خود با لباس گرم ندارند.
2. دموی ها فقط در بهار و تابستان حرارت بدن شان بالاست ولی در پاییز و زمستان به لباس گرم احتیاج پیدا می کنند.
3. بلغمی ها در تمام سال، خصوصاً در زمستان نیاز شدید به پوشیدن لباس گرم دارند.
4. سوداوی مزاج ها، هم مثل دموی ها فقط در فصول سرد سال ( پاییز و زمستان ) به لباس گرم احتیاج دارند و در سایر فصول برخلاف بلغمی ها، خیلی احساس سرما نمی کنند.
افراد دیگری هم هستند که اگر چه دارای یکی از شرایط گفته شده در بالا می باشند ولی قسمتی از بدن شان (مثل نوک انگشتان دست شان ) همیشه سرد و یا همیشه گرم است ( مثل کف پاها ) که ممکن است این امر موجب اشتباه در تشخیص طبع آن ها شود. امّا باید بگوییم که علایم برخی از بیماری ها این است که قسمتی از بدن را سرد یا گرم می کنند؛ مثلاً یکی از علایم کم خونی این است که باعث سردی نوک انگشتان دست و پاها می شود و برعکس یائسگی، باعث گرگرفتگی سر و صورت و چربی خون، موجب داغی کف پاها می شود. همچنین ممکن است سینوزیت باعث احساس سردی شدید در پیشابی و ورم معده باعث احساس سردی زیاد در وسط قفسه ی سینه گردد. بنابراین لازم است که شما این گونه موارد استثنایی را بشناسید. مثلاً ممکن است که شما در همه جای بدن و در همه فصول سال احساس سردی کنید ولی کف پاهایتان اکثراً داغ باشد، این بدان معناست که شما بلغمی مزاج هستید ولی در عین حال چربی خون تان هم بالاست.
یکی دیگر از راه های تشخیص طبع، این است که افراد سرد مزاج نمی توانند دوش آب سرد بگیرند ولی افراد گرم مزاج خصوصاً صفراوی مزاج ها این توانایی را دارند. همچنین افراد گرم مزاج به راحتی نمی توانند عسل آویشن میل کنند چون آویشن، گیاهی گرم است و موجب گرمی بیشتر در عسل می شود و اگر چنانچه بخواهند عسل را با آب بنوشند بایستی آن را با آبلیمو و یا سرکه ی بیشتری مخلوط کنند، همچنین اگر در فصل تابستان و در یک موقعیت جغرافیایی گرمسیری بخواهند عسل بنوشند باید عسل را با آب و مقداری آبلیمو و سرکه یا به همراه غذاهای سرد میل نمایند.
ممکن است خانمی دارای مزاج گرم و مرطوب باشد ولی بعد از بارداریِ جنین دختر و زایمان به روش سزارین، دچار غلبه ی مزاج سرد شود. این شخص از ویژگی های قبل از بارداری خود می تواند، به مزاج خود پی ببرد و از تغییراتی که در او ایجاد شده، نوع خلطی که بر او غلبه کرده است را پیدا کند و بر اساس نوع مزاج جدید، کارهای لازم را برای رسیدن به مزاج اصلی اش انجام دهد.
البته باید به این نکته اشاره نمود که مزاج فرزند یک زوج که هر دو طبع گرم دارند، حتماً گرم خواهد بود و تنها در صورتی مزاج فرزند آن ها سرد خواهد شد که مادر در دوران بارداری به شدت تحت تأثیر عوامل سرد مثل قرار گرفتن مداوم در مقابل سرمای کولر، حمام رفتن زیاد و… باشد یا خوراکی های سرد بخورد.

نکته:
افراد دارای طبع سرد تمایل بیشتری به مصرف خوراکی های گرم دارند و افراد داری طبع گرم، خوراکی های ترش را دوست دارند. البته افراد گرم مزاج جهت افزایش انرژی خود گاهی تمایل به گرمی بیشتری پیدا می کنند. این افراد به راحتی می توانند حجم زیادی از گرمی ها مثل فلفل را بدون هیچ مشکلی میل نمایند.

تشخیص طبع با توجه به گروه خونی
آسان ترین راه برای تشخیص طبع مادرزادی اشخاص مطابقت دادن آن با گروه های خونی است.
هر کدام از گروه های خونی AB,B,A و O طبع خاصی دارند که قابل تغییر نیست برای مثال اغلب افرادی که گروه خونی A دارند طبع سوداوی، افراد دارای گروه خونی B طبع بلغمی، گروه خونی O طبع دموی و افرادی که گروه خونی AB دارند، دارای طبع صفراوی هستند.
ممکن است فردی با گروه خونی A دارای مجموعه ای از علایم بلغمی باشد که در این صورت طبع مادرزادی او سودا و طبع اکتسابی اش بلغم خواهد بود. بهترین پیشنهاد برای درمان چنین فردی، درمان طبع اکتسابی اوست نه طبع مادرزادی.
دو گروه خونی +O و +AB اکثراً طبع گرم و دو گروه خونی A و B ( مثبت و منفی ) اکثراً طبع سرد دارند.
هر چقدر از گروه خونی O به سمت گروه خونی AB می رویم خون کثیف تر و خشک تر می شود.
بیشترین بیماری های قلبی، واریس و گرفتگی رگ ها در گروه های خونی A و AB دیده می شوند زیرا خون در آنها خشک تر و در نتیجه رسوبش بیشتر است ( یعنی در رگ ها جاری نمی شود ).
بیماری هایی مثل قند، چربی و… در گروه های خونی A و AB زودتر از سایر گروه ها ایجاد می شود و این دو گروه خونی دستگاه ایمنی ضعیف تری دارند.

تشخیص طبع با توجه به عمر
عمر انسان چهار مرحله دارد و هر مرحله به علت تغییرات مختلفی که به همراه دارد، دارای مزاج های مختلفی است. مثلاً از لحظه ی تولد تا سی سالگی طبع دم و صفرا، در سن جوانی یعنی از 30 تا 40 سالگی طبع صفرا، در میانسالی یعنی از 40 تا 60 سالگی طبع سودا و در پیری یعنی بعد از 60 سالگی طبع بلغم در فرد غلبه دارد.

نکات مهم
* هر وقت مزاج اصلی انسان تمایل بیشتری به خشکی داشته باشد او در طول عمر خود به جوانان شباهت بیشتری دارد.
* هر وقت مزاج اصلی انسان تمایل بیشتری به سردی و رطوبت داشته باشد شخص در طول عمر خود از نظر ویژگی های ظاهری و رفتاری، به افراد پیر شباهت بیشتری دارد.
* هر وقت انسان به سنی برسد که مزاج او در آن مرحله مانند مزاج اصلی اش باشد دچار بدحالی و بیماری می شود؛ زیرا دو مزاج از یک نوع در بدن او افزایش پیدا کرده است. برای مثال شخصی که مزاج اصلی اش گرم و خشک است وقتی به سن جوانی برسد دچار بیماری می شود زیرا طبع گرم و خشک در بدن او افزایش پیدا کرده است؛ به همین دلیل بدن این فرد از حالت تعادل فاصله می گیرد و این حالت تا زمانی که شخص مرحله ی جوانی را پشت سر بگذارد، ادامه دارد. اما برعکس اگر شخصی مزاج اصلی اش سرد و مرطوب باشد، در مرحله ی جوانی به حالت سلامتی و شادابی می رسد زیرا در جوانی گرمی و خشکی در بدن افزایش پیدا می کند و باعث تعادل سردی و رطوبت در بدن این فرد می شود.

نکته:
امروزه محدوده ی سنی غلبه ی اخلاط تغییر کرده است. برای دم از جنینی تا 17 سالگی، برای صفرا از 17 تا 35 سالگی، برای سودا از 35 تا 51 سالگی و برای بلغم از 51 سالگی به بالا می باشد.

تشخیص طبع با توجه به دفع بدن
وضعیت دفع بدن از جمله عرق، مدفوع و ادرار و بررسی رنگ و شکل آن ها، یکی دیگر از راه هایی است که به تعیین نوع مزاج و طبع کمک می کند. برای این منظور لازم است تا هنگام دفع فضولات بدن خود، به شکل، رنگ و بوی آن ها توجه کنید.
* اگر رنگ مدفوع یا ادرار تیره تر از حد، معمول باشد این امر نشان دهنده ی غلبه ی صفرا در بدن و گرمی مزاج است.
* بی رنگ بودن یا کم رنگ بودن مدفوع و ادرار، نشانه ی سرد مزاج است.
* اگر عرق انسان با بوی شدید و تندی همراه باشد، این امر نشانه ی گرمی مزاج و غلبه ی صفرا بر بدن است.
* اگر عرق انسان زردی بر لباس باقی نگذارد و کم بو باشد نشانه ی سردی مزاج است.

تشخیص طبع با توجه به رنگ پوست
رنگ پوست بدن علامت خوبی برای تشخیص مزاج است به این صورت که:
* سفیدی و روشن بودن رنگ پوست، نشان دهنده ی رطوبت یا مزاج بلغمی است.
* رنگ سرخ، نشانه ی حرارت و رطوبت در بدن و مزاج دموی است.
* زرد مایل به قرمز ( زرد آفتابی )، نشان دهنده ی بالا بودن گرمی در بدن و مزاج صفراوی است.
* رنگ تیره و کبود، نشان دهنده ی بالا بودن خشکی در بدن و مزاج سوداوی است.

تشخیص طبع با توجه به خواب و بیداری
اعتدال در خواب و بیداری نشانه ی اعتدال مزاج خصوصاً اعتدال در مغز است. مزامج سرد و مرطوب باعث پرخوابی می شود، به همین علت افراد بلغمی و دموی، به خواب بیشتری نیاز دارند، خشکی و گرمی موجب بیداری ( کم خوابی ) می شود، به همین دلیل افراد صفراوی و سوداوی در خوابیدن مشکل دارند و معمولاً خواب شان سبک است.
خواب از بیرون بدن را سرد و از درون بدن را گرم می کند. اگر خواب در روز کوتاه باشد، درون را مرطوب و اگر طولانی باشد درون را سرد و سست می کند.
کودکان معمولاً بیشتر می خوابند زیرا رطوبت بیشتری دارند و به تدریج و با افزایش سن که رطوبت مزاجی آنها کاهش پیدا می کند خواب شان نیز کمتر می شود.
خواب طولانی در بدن شخص صفراوی به علت ایجاد سردی و رطوبت به کاهش حرارت بدن آنها کمک می کند و برعکس شخص بلغمی با خواب طولانی دچار افرایش خلط بلغم می شود.
بیداری ضد خواب است یعنی ظاهر بدن را گرم و باطن ( درون بدن ) را خسته و سرد می کند و هر چه کار سنگین تر بوده و مدت زمان بیداری بیشتر باشد این حالت افزایش پیدا می کند.

راه های جلوگیری از تغییر طبع
کارهایی که می توانیم انجام دهیم تا طبع مان زیاد تغییر نکند عبارتند از: پرهیز از پرخوری، پرهیز از خوردن غذاهای نامناسب و ناسازگار با طبع خود، پرهیز از سرما و گرمای زیاد، مهاجرت به نقاطی که دارای آب و هوای متناسب با طبع است، انجام حجامت، استفاده ی مداوم از خوراکی های متعادل و… .

افزایش اخلاط در بدن
گاهی اوقات، شخص دچار افزایش خلط ( یا اخلاط ) یا طبعی خاص از چند ثانیه تا چندین ماه و سال و گاهی حتی تا آخر عمر می شود، مثل پیدایش ناگهانی خلط صفرا در جریان سنین بلوغ که باعث افزایش رشد قد در فرد می شود و یا پیدایش ناگهانی خلط صفرا درهنگام یائسگی در زنان که باعث گر گرفتگی، افزایش فشار و چربی خون در آنها می شود.

علل بالا رفتن خلط دم
بیشترین علت افزایش خلط دم در افراد، نوع تغذیه، ورزش، فصل بهار، عوامل ارثی، تزریق خون، عوامل دارویی، فعالیت زیاد کبد، فعالیت زیاد مغز استخوان، عوامل قلبی – عروقی، دیدن رنگ قرمز و شرایط آب و هوایی متعادل می باشد.

علل بالا رفتن خلط صفرا

علل بالا رفتن صفرا در بدن:
نوع تغذیه، سرطان، میگرن، باد گرم، شکنجه، مسافرت، حاملگی، دعوا، تصادف، عوامل ارثی، قطع عضو، خنده ی زیاد، دوره ی عادت ماهانه، رعد وبرق، بیش فعالی، زخم معده، سونا، هپاتیت شدید، آب درمانی، فصل تابستان، بستن لوله ی رحم، نزدیکی کردن ( مُقاربت )، پرکاری تیروئید، کم خوابی، تماشای سیرک، مصرف مشروبات الکلی، فعالیت زیاد کبد، ورزش های سنگین، فعالیت زیاد معده، خوردن ترشی جات، تشدید غلظت خون، خوردن مداوم بستنی، زایمان طبیعی، پرخوری، سرماخوردگی، بالا رفتن چربی خون، شنیدن سر و صدای زیاد، هیجانات عشقی و عاطفی، بستری شدن در بیمارستان، گرفتگی رگ های قلب، مصرف قرص های شادی آور، مشاغل صفراساز ( شاطری )، بروز بیماری هایی مثل رماتیسم، مصرف قرص های جلوگیری از بارداری، خوردن خوراکی های گرم مزاج مثل باقلوا، زولبیا، خرما و… می باشد.

علل بالا رفتن خلط بلغم
بالا رفتن خلط بلغم می تواند به علل مختلف از جمله: بروز بیماری هایی مثل آسم، رماتیسم، یبوست، نفخ شکم و سنگ کلیه، عوامل ارثی، کم خوابی، نزدیکی زیاد، تنفس سریع، کیست کلیه، سرماخوردگی، سینوزیت شدید، دوش آب سرد، دوران شیردهی، کیست تخمدان، رژیم گیاه خواری، خوردن ترشی جات، بارش برف و باران، آب یخ، پرخوابی، فصل زمستان، پرخوری، قرار گرفتن در معرض باد، پوشیدن لباس کم در سرما، خوردن مداوم ماست و دوغ، نشستن روی زمین سرد یا مرطوب و خوردن بیش از حد خوارکی های سرد باشد.

علل بالا رفتن خلط سودا
بالا رفتن خلط سودا در بدن به علل مختلف از جمله: خلوت بودن مکان زندگی، گرفتگی عروق، فکر و خیال زیاد، کم خوابی شدید، معلولیت جسمانی، استرس و اضطراب، تاریکی، حوادث طبیعی مثل زلزله، بستری شدن در بیمارستان، از دست دادن ثروت، مشکلات ناشی از وجود فیبروم یا کیست تخمدان، سرطان، فصل پاییز، سرما وگرمای شدید، ترس شدید، طلاق گرفتن، غصه خوردن، یبوست، دیدن فیلم ترسناک، شکنجه شدن، شیمی درمانی، بدهکاری زیاد، ورم پروستات، دیر خوابیدن، ترسیدن، نگرانی مداوم، بدهکار بودن، آلودگی هوا، نوشیدن آب خیلی سرد بعد از غذا، استفاده از نوشیدنی های خیلی داغ، استفاده از مشروبات الکلی، نوشیدن آب بین غذا، خوردن غذای فریز شده، خوردن غذای مانده، استفاده از غذای خیلی شور یا خیلی تند یا تلخ، استفاده از ظروف تفلون و غذاپزهای برقی، شنیدن مداوم صدای اتومبیل ها و موتورهای کارخانجات، استفاده ی بیش از حد موبایل و کامپیوتر و… می باشد.

بالا بردن اخلاط به طور مصنوعی
گاهی به طور مصنوعی هم می توان هر کدام از اخلاط بدن را افزایش داد و آنها را در خون به جریان انداخت. مثلاً در مورد خلط صفرا می توان با مشت کردن محکم دست ها مثل حالتی که کُنگ فو کاران به خود می گیرند و اخم کردن و یا با فریاد بلند، خلط صفرا را در بدن خود بالا برد. همچنین می توان با فرو کردن انگشتان دو دست در هم و در جهت مخالف یکدیگر و گذاشتن آن بر روی سینه در حالت خواب یا درازکش خلط سودا را در بدن بالا برد. با تنفس سریع و کوتاه می توان خلط بلغم را در خون بالا برد و یا این که با دیدن مناظر سرخ رنگ یا پوشیدن لباس های سرخ رنگ نیز خلط دم موجود در خون را بالا برد.

درمان بیماری به علت افزایش خلط
برای کاهش اخلاط اضافی باید از ماده ای که ضد آن خلط است استفاده کنید؛ به این روش « درمان به ضد یا اضداد » می گویند. مثلاً برای کاهش حرارت صفرا باید رطوبت را زیاد کرد و برای کاهش سردی و خشکی از حرارت و رطوبت استفاده کرد این روش بیشتر در درمان طبع های اکتسابی به کار می رود.
در طبع اکتسابی، می توانید خوراکی ضد آن طبع را به فرد بدهید ولی در طبع مختلط باید هر دو نوع خوراکی ( هم ضد آن طبع و هم مخصوص آن طبع ) را به بیمار بدهید. مثلاً می توانید به کسی که صفرا دارد، آب دوغ خیار ( که خوراک سردی است ) بدهید تا میل کند اما به کسی که طبع مختلط دارد همین آب دوغ خیار باید همراه با گردو، کشمش، سیر و نظایر آن داده شود.
منبع مقاله :
حبیب اللهی، احمد، حبیب اللهی، مسعود؛ (1393)، آشنایی با انواع طبع و مزاج به انضمام تغذیه گروه های خونی، قم: نشر ابتکار دانش، چاپ بیستم