ترجمه و تدوین: وحید عرفانی

” نقرس ” یکی از بیماری های بسیار قدیمی در تاریخچه پزشکی است. بیماری نقرس، بیماری نادری نیست و شیوع آن هم در حال افزایش است. میزان بروز بیماری نقرس در مردان با میزان اسید اوریک خون ارتباط دارد. نقرس در اثر تولید بیش از اندازه یا دفع کمتر از حد اسید اوریک (یا هر دو) به وجود می آید.
نقرس نوعی آرتریت (التهاب مفصل) است که ناگهانی و به طور غیر منتظره بروز می کند. درد آزار دهنده و ضربان دار آن اغلب شب ها عود کرده و پوست را داغ و قرمز رنگ کرده و باعث تورم، تحریک و حساسیت مفصل درگیر می شود. بدتر از همه آن که این حمله ممکن است تا چند روز ادامه یابد. اسید اوریک در عروق خونی ما وجود دارد اما افراد مبتلا به نقرس یا بیش از اندازه اسید اوریک در بدن شان تولید می شود و یا تولید آن در اندازه طبیعی است و دفع آن به خوبی انجام نمی گیرد.
افزایش اسید اوریک به بلورهای کوچک و مشکل آفرینی تبدیل می شوند که باعث التهاب مفاصل می گردند معمولاً شصت پا اولین ناحیه ای است که مورد هدف قرار می گیرد اما تقریباً هر مفصلی ممکن است به یک نقطه دردناک تبدیل شود. با آن که احتمال ابتلای هر فردی به نقرس وجود دارد، غالباً مردان میان سالی که احتمال اضافه وزن و یا سابقه فامیلی دارند دچار نقرس می شوند.
برخی از داروها می توانند عامل افزایش غلظت سرمی اسید اوریک باشد. عبارت اند از مصرف طولانی مدت و زیاد داروهای مدر، لوو دوپا، اسید نیکوتینیک، پیرازینامید و… مصرف الکل و مشروبات الکلی از عوامل افزایش اسید اوریک خون می باشد. طبق آمار موجود از هر هزار مرد 7 نفر و از هر هزار زن حدود یک نفر به بیماری نقرس مبتلا می شوند.
نقرس بر اثر اختلال در سوخت و ساز پورین ها که ماده وراثتی اند ایجاد می شود. نتیجه این اختلال افزایش سطح اسید اوریک خون و ظهور علایم نقرس است. اکثر علایم بیماری نقرس در نتیجه جمع شدن بلورهای اسید اوریک در پیرامون مفاصل (غالباً در اطراف یک مفصل خاص) ایجاد می شود. نقرس یک بیماری روماتولوژی است که معمولاً در مردان میان سال دیده می شود و البته در زنان یائسه مشاهده می شود.
بیماری نقرس همراه با تورم یا بافت های مفاصل و رباط است، موجب رسوب گذاری بلورهای اسید ارویک در مفاصل بدن و تاندون های عضلات (رباط های عضلات) می شود که باعث درد شدید مفاصل می گردد. حملات درد و تورم ممکن است به طور مکرر رخ دهد. حملات نقرص با درد شدید حساسیت، احساس گرما و تورم در انگشت بزرگ پا، مچ پا یا زانو و به احتمال کمتر در دیگر مفاصل همراه می باشد. در مراحل شدید، ایستادن روی پا غیر ممکن است. مفاصل در این بیماری به تدریج تخریب می شوند.
بیماری نقرس در نهایت اختلالاتی در کار کلیه ها به وجود می آورد. از جمله مشکلات بیماری نقرس می توان به سنگ های کلیوی اسید اوریکی که باعث بروز دردهای شدید کولیکی می شوند و اختلال در عملکرد کلیه اشاره کرد. اکثر افرادی که مبتلا به نقرس هستند، از ناراحتی و مشکل کلیوی رنج می برند؛ نقش کلیه در خارج کردن مواد زاید و اسید اوریک بسیار مهم است.
افزایش اسید اوریک خون، یک عامل ایجاد کننده این بیماری است ولی نقرس که به علت خوردن غذاهای چرب و لذیذ ایجاد می شود بیماری افراد مرفه نامیده شده است.
به طور کلی عواملی که موجب افزایش اسید اوریک و ایجاد نقرس می شوند عبارت اند از افزایش تولید اسید اوریک به وسیله بدن، کاهش خروج اسید اوریک توسط کلیه ها، افزایش دریافت غذاهای حاوی پورین، بیماری های حاد، ضربه روحی، جراحی، تب، کمبود آب بدن، خوردن بیش از اندازه شام و بعضی داروها مانند آسپرین.
امروزه ثابت شده است این بیماری از آنجا نشئت می گیرد که بدن مقادیر زیادی اسید اوریک می سازد یا کلیه ها قادر به بیرون فرستادن آن از بدن نیستند. بنابراین مقدار اسید اوریک در جریان خون افزایش می یابد و هنگامی که به حد اشباع رسید در یکی از مفاصل به شکل کریستال رسوب می کند و به حملات سخت نقرسی منجر می شود. از جمله مواد خوراکی که حملات نقرسی را تشدید می کنند باید به مواد غذایی حاوی پورین (انواع گوشت قرمز، حبوبات، گل کلم، غذاهای دریایی و غذاهای چرب) اشاره کرد.
افزایش وزن بدن و بالا بودن فشار خون، دو عامل مهم ایجاد نقرس می باشد. بعضی ناراحتی ها و بیماری ها احتمال بروز نقرس را افزایش می دهد. این ناراحتی ها و بیماری ها شامل افزایش فشار خون، دیابت (بیماری قند) نوع یک و دو، کلسترول خون بالا (چربی خون بالا)، مسمومیت با سرب، ناراحتی های گوارشی، کاهش توده عضلانی، چاقی، مصرف غذاهای پورین دار، گرسنگی های طولانی و مفرط یا کم خوری، بیماری کلیوی، لنفوم، لوسمی (سرطان خون)، پسوریازیس (نوعی بیماری پوستی) و ناهنجاری در هموگلبین.
ضروری است از خوردن غذاهای گوشتی پرچرب و نوشیدن الکل خودداری شود و برنامه غذایی روزانه را بر پایه مصرف سبزی ها، میوه ها، دانه های خوراکی تصفیه نشده، ورزش و حرکات بدنی قرار دهید تا از حملات نقرس جلوگیری شود. به منظور پیشگیری از بروز حملات نقرس، نوشیدن روزانه هشت لیوان آب ضروری است.

نکات زیر را به خاطر بسپارید:

با نوشیدن آب فراوان، مانع از پیشرفت بیماری نقرس شوید؛

نوشیدن فراوان مایعات به مقدار زیاد به دفع مازاد اسید اوریک که به بدن آسیب می رساند، کمک می کند. پزشکان و متخصصان تغذیه مصرف آب را توصیه می کنند. آنان معتقدند مشکل بسیاری از افراد تنها از عدم نوشیدن آب به مقدار کافی ناشی می شود. برای دست یابی به بهترین نتیجه روزی شش تا هشت لیوان آب بنوشید.
بروز بیماری نقرس ناگهانی است و ممکن است فرد در کمال سلامت شب به خواب رود و هنگامی که از خواب بیدار می شود احساس درد و تورم در مفصل و شصت پا کند. یعنی بدین ترتیب حمله نقرس آغاز می شود و انسان را به مدت چند روز یا چند هفته رنج می دهد و چنان چه درمان انجام نگیرد، به خرابی کامل مفصل منجر می شود.
نوشیدن آب به طور منظم و مرتب نه تنها از کم آبی بدن جلوگیری می کند، بلکه بیشتر مواد زائد از جمله اسید اوریک را به راحتی از بدن بیرون می فرستد. به علاوه با نوشیدن آب به مقدار زیاد، احتمال تشدید سنگ کلیه که بیماران نقرسی مستعد ابتلا به آن هستند کاهش می یابد. سعی کنید آب با پیاده روی اجازه تشکیل رسوبی بلورهای اسید اوریک را در مفاصل ندهید؛
پیاده روی در پیشگیری از بروز نقرس موثر است. بیماران مبتلا به اسید اوریک (نقرس، درد مفاصل و عضلات) می توانند با انجام پیاده روی منظم و مرتب در طول هفته، از رسوب بلورهای اسید اوریک در مفاصل و رباط ها (تاندون ها) جلوگیری کرده و از درد و عوارض دیگر رهایی یابند. در حقیقت پیاده روی از ایجاد این رسوب ها در مفاصل و تاندون ها جلوگیری می نماید.

سیب بخورید تا مبتلا به نقرس نشوید؛

مصرف سیب به عنوان یکی از بهترین درمان های طبیعی نقرس شناخته شده است. در بعضی از نقاط جهان که افراد بیشتر از میوه و سبزی و به ویژه سیب تغذیه می کنند و این مواد قسمت بیشتر تغذیه آنان را تشکیل می دهد، مشاهده شده که میزان ابتلا به التهاب مفاصل از جمله بیماری نقرس کمتر است. برعکس در حدود 70 درصد کسانی که در کشورهای پیشرفته و صنعتی زندگی می کنند و غذاهای گوشتی و پر چرب می خورند، از التهاب و درد مفاصل رنج می برند که البته این امر تصادفی نیست. سیب دارای اسید مالیک می باشد که باعث خنثی کردن اثر اسید اوریک می گردد. بهتر است که بعد از هر وعده غذا یک عدد سیب مصرف شود.

با خودداری از مصرف خودسرانه ویتامین ها و مکمل های غذایی، نقرس را زمین گیر کنید؛

پزشکان و کارشناسان تغذیه توصیه می کنند که در مصرف ویتامین ها احتیاط کنید؛ چه مصرف زیاد مواد غذایی خاصی می تواند موجب تشدید نقرس گردد. به ویژه مصرف زیاد نیاسین (اسید نیکوتینیک) و ویتامین «آ» ممکن است موجب بروز بیماری نقرس شود. از زیاد مصرف کردن ویتامین «ث» بپرهیزید؛ چه این ویتامین افزایش دهنده تولید اسید اوریک است. هم چنین در مصرف کردن ویتامین «ب 3» زیاده روی نشود؛ چه نیاسین جلوی خروج اسید اوریک را از بدن می گیرد. از مصرف خودسرانه مکمل های آهن جدا بپرهیزید. زیادی آهن در خون باعث ورود اسید اوریک در مفاصل می شود. قبل از افزایش میزان مصرف ویتامین ها با پزشک خود مشورت نمایید.

با مصرف آلبالو و گیلاس در جلوگیری از بروز نقرس پیش قدم شوید؛

آلبالو و گیلاس، میوه های هسته داری هستند که از بسیاری جهات شبیه به یکدیگر بوده ولی از نظر بعضی خواص متفاوت می باشند. آلبالو و گیلاس از میوه هایی هستند که در جلوگیری از بروز بیماری نقرس نقش مهمی دارند. هم چنین این میوه ها برای کاهش درد مفاصل، رماتیسم و نقرس بسیار مفید هستند. گیلاس و آلبالو مقدار اسید اوریک را که در نقرسی ها بالاست، کاهش می دهد.
هنگام حملات نقرس، مقداری گیلاس خشک بجوید. پژوهشگران معتقدند چنان چه فرد مبتلا به حملات نقرس روزی 25 تا 30 دانه آلبالو یا گیلاس بخورد، درد و تورم مفصل کاهش می یابد. بعضی کارشناسان بر این باورند که گیلاس به اندازه داروهای ضد درد برای تسکین درد مفید است؛ چه علاوه بر آن که درد و تورم را کاهش می دهد هیچ گونه عارضه جانبی ندارد.
کارشناسان آزمایشگاهی نشان داده اند که در ترکیبات گیلاس ماده ای است که به گیلاس رنگ قرمز می دهد و مانع ترشح پروستاگلاندین (عنصر ایجاد کننده ورم) در بدن می شود. هنگامی که ورم کم می شود مسلماً درد هم کمتر خواهد شد. در ضمن ثابت شده که گیلاس خشک مقادیر بیشتری از این ماده را داراست.

با مصرف تخمه کدو دردهای مفاصل را کاهش دهید؛

تجربیات مختلف نشان داده است اضافه کردن روغن تخمه کدو به برنامه رژیم غذایی روزانه، دردهای التهاب مفاصل را کم می کند؛ چه درون تخمه کدو امگا 6 و امگا 3 وجود دارد که با التهاب مفاصل مبارزه می کند.

برای کنترل فشار خون از روش های طبیعی کمک بگیرید؛

چنان چه علاوه بر بیماری نقرس به فشار خون بالا نیز دچار هستید، مشکل تان مضاعف خواهد بود. علت آن است که داروهایی که جهت پایین آوردن فشار خون تجویز می شوند (مانند داروهای مدر) در حقیقت باعث افزایش مقدار اسید اوریک می گردند. بنابراین عاقلانه است برای کاهش فشار خون از روش های طبیعی استفاده نمایید مقدار نمک مصرفی خود را کاهش دهید. از وزن اضافی بکاهید و به طور منظم ورزش کنید. اما پیش از مشورت با پزشک، هرگز مصرف داروهای فشار خون را قطع نکنید.

مهمانی چای سبز بدهید؛

یک راه دیگر برای رساندن مایعات کافی به بدن مصرف چای های گیاهی است. این چای ها فاقد کافئین و کالری اند. برخی پزشکان بومادران، میوه گل سرخ و نعناع را نیز توصیه می کنند. گیاهان را به روش معمول دم کرده و مرتب مصرف نمایید.
بر اساس مطالعات و پژوهش های انجام شده در رابطه با بیماری های التهاب مفاصل مشخص شده است که زنجبیل و زردچوبه دو عامل موثر طبیعی و پیامدهای آن هستند. در هر دوی این مواد غذایی، ماده ای وجود دارد که خواص ضد اکسیدان دارند. مطالعات نشان داده اند که این ماده بهتر از داروهای ضد درد مانند ایبوپروفین عمل می کند. چنان چه می خواهید از خواص زردچوبه و زنجبیل بهره مند شوید، یک فنجان چای زنجبیل بنوشید یا اندکی زردچوبه به غذا اضافه کنید.

با چاقی مبارزه کنید؛

وزن خود را مناسب و ثابت نگه دارید. چنان چه اضافه وزن دارید، وزن خود را کم کنید. اما برای کاهش سریع وزن نباید گرسنه بمانید یا کم خوری کنید؛ کاهش سریع وزن باعث افزایش اسید اوریک و به دنبال آن بدتر شدن نقرس می گردد. حداکثر کاهش وزن مجاز 500 گرم در هفته می باشد.

یک توصیه کلی!

ضروی است از مصرف غذاهای سرشار از پورین خودداری شود. بیماران مبتلا به نقرس باید از خوردن این غذاها کاملاً پرهیز کنند: کله ماهی، گوشت قرمز، مارچوبه، کالباس، سوسیس، انواع ساردین، کنسروها، کله پاچه، دل، جگر، قارچ، غذاهای سرخ شده، آجیل بو داده، سبزی جات سبز مانند اسفناج، حبوبات به ویژه عدس، ماهی (مانند ماهی کولی)، بادمجان، آب گوشت، غذاهای سنگین چرب، شیرینی ها. این بیماران باید سعی کنند غذاهایی که مصرف می کنند به شکل بخارپز و یا کبابی و یا در فر پخته شده باشد.
غذاهای کم پورین عبارت اند از: نان، غلات، برنج، میوه جات و آب آن مانند گیلاس، توت فرنگی، موز، پرتقال و دیگر انواع میوه ها، لبنیات کم چربی، شربت، شیرینی، ژله، چای، قهوه، شکلات، غذاهای حاوی اسید چرب ضروری مانند تن ماهی، ماهی آزاد، فندق، گردو، روغن زیتون، روغن کانولا.
غذاهای دارای پورین متوسط که باید به میزان متعادل از آن ها استفاده شوند عبارت اند از بلغور، سبوس گندم، جوانه گندم، حبوبات خشک، و عدس (یک فنجان پخته). غذاهای سرشار از پورین که باید از خوردن آن ها اجتناب گردند عبارت اند از غذاهای پروتیینی مانند جگر، قلوه، مغز، گوشت غاز و ماهی شور.

با آب سبزی جات آشتی کنید.

آب هویج همراه با خیار و چغندر بهترین درمان کننده بیماری نقرس می باشد. روزانه 500 میلی لیتر آب سبزی جات (آب چغندر، آب خیار هر کدام 100 میلی لیتر و آب هویج 300 میلی لیتر بنوشید).
منبع: ماهنامه تغذیه و سلامتی شماره 82