بررسی عملکرد هورمون رشد در بدن

سوماتوتروپین یا هورمون رشد که از طریق هیپوفیز وارد خون می شود، عملکردهای متفاوت و مختلفی دارد که قسمتی از آنها عبارت می باشند از: تحریک تقسیم سلولی، افزایش بازده و استحکام استخوان ها، رشد عضلات و خونرسانی به مویرگ ها، ترمیم و یا جایگزینی سلول های فرسوده و پیر، افزایش سوخت چربی ها، ایجاد لطافت در پوست، ایجاد نشاط و سرحالی، افزایش رشد و حجم سلول های ریه، تقویت سیستم ایمنی و دفاعی بدن پیشگیری از تحلیل رفتن گلبول های قرمز.

نحوه تعیین میزان هورمون رشد

عده زیادی از پژوهشگران و دانشوران عقیده دارند چون میزان این هورمون دائماً در حال تغییر می باشد و هر سه ساعت میزان آن فرق می کند، سنجش یکباره سطح این هورمون در جریان خون به علت نوسانات زیادی که دارد قابل استناد نمی باشد، چرا که معلوم نیست در لحظه خون گیری و تعیین میزان آن بدن فرد در فاز استراحت تولید بوده یا در همان لحظه هورمون وارد خون گردیده، لذا باید یا در طول روز هر نیم ساعت یکبار میزان آن را در خون اندازه گیری نمود که بسیار پرهزینه، وقت گیر و غیر عملی است و یا باید به طور غیر مستقیم عملکرد و رشد آن را مورد سنجش قرار داد که در بین سایر آثار هورمون رشد ارزش ویژه ای دارد، مثلا یکی از تاثیرات هورمون رشد تاثیر بر روی فاکتور IGFI یا Insulin-like growth factor
(که تقریبا یک عامل تاثیرپذیر از هورمون رشد است و میزان آن در مدت طولانی تری تقریبا در 24 ساعت ثابت می باشد) است که با اندازه گیری سطح این عامل در خون می توان به طور غیر مستقیم حدس زد که هورمون رشد در طول روز به چه میزان ترشح شده است.

1- عوامل باز دارنده ترشح سوماتوتروپین

الف) افراد دارای اضافه وزن یا فربه و چاق دچار کاهش چشمگیر این هورمون می باشند.
ب) فاکتور سن نقش کننده ای دارد، لذا در 15 ساله ها میزان تولید آن بیشتر، در 30 ساله ها کمتر است و در 60 ساله ها وجود ندارد.
ج) افرادی که گرایش به مصرف میزان بیشتری غذاهای پرچرب دارند یا مضطرب و نگران می باشند و دائماً در حالت استرس قرار دارند با دو بازتاب روبه رو خواهند شد:
1- افزایش میزان کلسترول خون
2- کاهش قابل توجه هورمون رشد
د) چون در ساختار این هورمون هیچ ترکیب دیگری غیر از پروتئین وجود ندارد، لذا میزان ساخت آن با دریافت کمتر از حد مطلوب پروتئین کاهش چشمگیری پیدا خواهد نمود.

2- عوامل مساعد کننده ترشح هورمون رشد

الف) تامین پروتئین مورد نیاز بدن از طریق استفاده از منابع پروتئینی حیوانی دارای ارزش بیولوژیکی بالاتر یا تلفیق پروتئین های گیاهی با حیوانی (مثل تخم مرغ با سیب زمینی، شیر و ماست با غلات دانه ها و مغزهای روغنی، گوشت با حبوبات یا غلات و یا مصرف توأم غلات و حبوبات به نسبت معینی با یکدیگر مثل ذرت و لوبیا یا عدس با برنج و غیره). پژوهش های به عمل آمده از طرف دانشمندان مختلف نشان داده اند که در بین 20 اسید آمینه تشکیل دهنده زنجیر پروتئین ها چهار اسید آمینه اثر تحریکی بر میزان ترشح هورمون رشد دارند.
ب) کاهش میزان ترشح انسولین و پایین نگهداشتن سطح آن در جریان خون؛ چرا که افزایش میزان انسولین خون اثر مهاری بر فعالیت و عملکرد هورمون رشد دارد، لذا کاهش مصرف قندهای تصفیه شده مخصوصا یک قندی ها و دو قندی ها و یا استفاده از مواد غذایی که اندکس گلیسمیک پایینی دارند مفید است. زمانی که احساس ولع ویار گونه ای شما را به طرف شیرینی، شکلات و آبنبات سوق می دهد، قدری تأمل فرمایید و از لبو و هویج پخته و خام سالاد تهیه شده از سبزیجات متداول فصلی که بر روی آن هویج رنده شده، لبوی خرد کرده و چند دانه کشمش اضافه شده، استفاده نمایید. اگر وقت و حوصله ای برای تهیه سالادهای متنوع حاوی سبزیجات پخته و خام ندارید، از میوه های فصل که در دسترس تان می باشند کمک بگیرید. سیب، گلابی، موز، انبه، انار، به، گیلاس، آلبالو، زردآلو و هلو و انواع میوه جات و صیفی جات ضمن برطرف کردن هوس شما به خوردن مواد شیرین، قسمتی از نیازهای بدن را به ریزمغذی های ارزشمند تامین می سازند و از جمله بهترین میان وعده ها تلقی می شوند.
ج) حذف شام های سنگین و پرچرب و عدم استفاده از سوسیس، کالباس و پیتزا در وعده شام و نخوردن دیر هنگام شام های سنگین، پرچرب و حجیم و جایگزین نمودن آن با سالاد های تهیه شده از سبزیجات پخته و خام غنی شده با سفیده تخم مرغ، بادام خرد شده یا گردو و پسته خام نه تنها شما را از چاق شدن بی مورد مصون و محفوظ نگه می دارد، بلکه با پیشگیری از ترشح انسولین میدان فعالیت را برای هورمون رشد مهیاتر می سازد تا وظایف متعدد و متنوع خود را به انجام رساند.
د) استفاده از آبلیمو و آب نارنج تازه همراه با مواد غذایی مخلوط حاوی گوشت، سبزیجات حبوبات و غلات، هم به تامین ویتامین C مورد نیاز هورمون رشد کمک خواهد کرد و هم میزان جذب آهن غیرهم را افزایش خواهد داد.
ر) با انجام یک برنامه منظم ورزشی به صورت راه رفتن و دویدن با سرعت ملایم، علاوه بر آنکه عضلات خود را تقویت می کنید و به رشد بیشتر و افزایش حجم بیشتر وا می دارید، بلکه به مصرف شدن چربی های مازاد بر نیاز و انباشته شده کمک خواهید نمود. ضمنا به افزایش میزان هورمون رشد نیز خواهید افزود، مخصوصا تاثیر فعالیت های بدنی سبک در نوجوانان و جوانان اگر با خواب به موقع و زود هنگام شبانه توأم شود، در مراحل پیش بلوغ و دوران بلوغ به قدری محرز و قابل لمس می باشد که در کوتاه مدت نتایج آن به صورت چشمگیری ظاهر می گردد.
ز) خواب عمیق و قبل از ساعت یازده شب برای همه افراد و قبل از ساعت 9 شب برای کودکان؛ همانطوری که می دانید در بدن انسان ها یک ساعت بیولوژیکی وجود دارد که عملکرد آن با طلوع و غروب آفتاب تنظیم می گردد و به موازات آن فرمان عملکرد هورمون های مختلف بدن صادر می شود. بعد از غروب آفتاب هورمون رشد و بازسازی بدن (سوماتوتروپین) فعال تر می شود و وظایف خود را با بهره گیری از ذخایر انرژی های بدن آغاز می نماید. در طول شب 70 درصد انرژی مورد نیاز از محل چربی های بدن یا چربی های دریافتی از غذاهای مصرفی تامین و 30 درصد بقیه آن از منابع قندی حاصل می شود، لذا افرادی که چاق و چاق تر می شوند آنهایی هستند که بی خواب بوده و تمام یا قسمت زیادی از شب را به بیداری می گذرانند و نزدیکی های صبح به خواب رفته و تمام روز را می خوابند، به گمان خود کم خوابی های شبانه را جبران می نمایند. غافل از آنکه با طلوع آفتاب ، هورمون های کار و فعالیت فعال می شوند و انسان را جهت کارهای بدنی آماده تر می نمایند و به استحکام بافت های موجود یا تازه ترمیم و ساخته شده می پردازند. در این ساعات فعالیت اگر فرد استراحت کند و اوقات خود را به سکون و عدم تحریک سپری نماید، شلی و وارفتگی عضلات و تحلیل استخوان های بدن به تدریج آغاز شده و سرعت خواهد گرفت که این واقعا گناه نابخشودنی پدر و مادرها می باشد که به همراه خود، کودکان را نیز به دیر خوابیدن شبانه و عدم تحریک روزانه سوق داده، آنها را هم مانند خود به ناخنک زدن و خوردن هله هوله عادت می دهند و به این ترتیب، زمینه بروز اضافه وزن، چاقی تنبلی و عدم تحرک را در گل های زندگی نهادینه می نمایند و بذر بیماری متعدد و متنوعی را در این نونهالان معصوم پرورش می دهند و به انواع گرفتاری ها و رنج های فراوان نه تنها در دوران کودکی، بلکه در سنین بعدی و حتی میانسالی و سالمندی دچار می سازند.
س) با خوردن یک عدد سیب رنده شده بر روی سالاد کاهو و افزودن یک قاشق مرباخوری روغن زیتون و آب نصف یک لیموی تازه یا یک لیوان شیر با یک عدد سیب می توانید مقدمات لازم جهت آرامش و خواب راحت را فراهم آورید و با رفع انواع عوامل بازدارنده خواب راحت که به ترتیب اهمیت عبارتند از فکر و خیال، نگرانی، غصه، عصبانیت با افکار محرک و هیجان زا، دمای نامناسب محل استراحت و خواب، نوشیدن بیش از حد چای و قهوه، داشتن درد در ناحیه ای از عضلات، مفاصل و استخوان ها یا دستگاه گوارش و ادراری، سر و صدا و میزان نور، جای خواب ناهموار و سفت و تخت خواب نامتناسب، مشکلات ناشی از شب بیداری های مکرر کودکان و یا ناآرامی و سر و صدای حیوانات خانگی نگهداری شده و ده ها مورد دیگر، خواب راحتی داشته باشید.
در قسمت بعد در مورد تاثیر ساعات خواب شبانه و انجام فعالیت ورزشی منظم بر روی میزان ترشح و عملکرد هورمون رشد و نیز توصیه های مفید در این رابطه صحبت خواهیم نمود.
منبع:نشریه دنیای تغذیه- ش96