شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع: حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام
حسن خُلق
حدیث
عیون أخبار الرضا علیه السلام : حدّثنا علیّ بن أحمد بن عمران الدقّاق، قال: حدّثنا محمّد بن هارون الصوفى ، قال : حدّثنى أبو تراب عبید اللَّه بن موسى الرویانى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، قال :
قُلتُ لِأَبى جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیِّ الرِّضا علیهما السلام : یَابنَ رَسولِ اللَّهِ ! حَدِّثنى بِحَدیثٍ عَن آبائِکَ علیهم السلام … .
قالَ : حَدَّثنى أبى، عَن جَدّى، عَن آبائِهِ علیهم السلام، قالَ : قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : إنَّکُم لَن تَسَعُوا النّاسَ بِأَموالِکُم، فَسَعُوهُم بِطَلاقَهِ الوَجهِ وحُسنِ اللِّقاءِ؛ فَإِنّى سَمِعتُ رَسولَ اللَّهِ صلى اللَّه علیه و آله یَقولُ : «إنَّکُم لَن تَسَعُوا النّاسَ بِأَموالِکُم، فَسَعوهُم بِأَخلاقِکُم».[1]
ترجمه
حضرت عبد العظیم علیه السلام : به امام جواد علیه السلام گفتم: اى فرزند پیامبر خدا! از پدرانت براى من حدیثى روایت فرما … .
فرمود : «پدرم، از جدّم، از پدرانش نقل کرد که امیر مؤمنان علیه السلام فرمود : شما هرگز نمى‌توانید مردم را با مال، بهره‌مند سازید . پس با آنها با اخلاق و خوش‌رویى برخورد کنید ؛ چرا که من از پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله شنیدم که مى‌فرمود : “شما نمى‌توانید مردم را با اموال خود بهره‌مند سازید . پس با اخلاق خوب با آنان برخورد کنید”» .
شرح
این سخن تفسیرى است بر آیه (وَ قُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا ؛[2] با مردم به زبان خوش، سخن بگویید) و ره‌توشه‌اى است براى مهارت‌هاى زندگى و مى‌تواند اشاره به این نکات باشد :
۱ . به عکسِ ثروت‌هاى مادّى، که همگانى نیستند و پایان‌پذیرند، حُسن خُلق، ثروتى است که همگان به آن دسترس دارند و پایان‌پذیر هم نیست و هر چه از آن هزینه کنى، تمام نمى‌شود. از این رو، حتّى ثروتمندترین افراد ، نمى‌توانند همه مردم را از ثروت خود بهره‌مند کنند؛ ولى انسان‌هاى خوش‌اخلاق، مى‌توانند همگان را از ثروت معنوى اخلاق خود، برخوردار نمایند.
۲ . همه انسان‌ها ثروت گران‌بهایى به نام «حُسن خُلق» در اختیار دارند که از آن غافل اند. کارکرد این ثروت در تأمین زندگى توأم با خوش‌بختى، به مراتب، بیش از ثروت‌هاى مادّى است.
۳ . انسان، با ثروت معنوى «اخلاق»، به مراتب، بیش از ثروت‌هاى مادّى مى‌تواند مردم را از خود راضى کند.
۴ . گشاده‌رویى با مردم، یک وظیفه انسانى و اسلامى است.
۵ . گشاده‌رویى، نقشى بنیادین در زندگى آرمانى انسانى و جامعه مطلوب اسلامى دارد.
[۱] عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 53 ح 204 ، الأمالى ، صدوق : ص 531 . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح 93 . [۲] بقره : آیه 83 .
