وَ ألبِسْنِی زِینَهَ المُتّقینَ فی… اسْتِقْلَالِ الْخَیْرِ وَ إِنْ کَثُرَ مِنْ قَوْلِی وَ فِعْلِی‌.[۱]

صحبت در تبیین این فراز نورانی بود که در آن یکی دیگر از زیورهای مردم صالح و باتقوا از خداوند درخواست شده است. آنها سخنان و کارهای خیر خود را هر چند که فراوان باشد، اندک می‌بینند و این معنا ریشه در معرفت آنها دارد. اگر کسی اهل معرفت و بصیرت باشد، به دو دلیل کارهای خوب او هر اندازه که باشد، در نظرش زیاد نمی‌آید:

دلیل اول که در جلسه قبل بیان شد، این است که عبادت و کارهای خیر خود را در مقابل عظمت حضرت حق قرار می‌دهد و با این مقایسه می‌بیند که عبادات او بسیار ناچیز است. بر همین اساس، طبق آنچه از امیر مؤمنان (علیه السّلام) نقل شد، فرشتگان با این که کارها و عبادات زیاد خود را زیاد نمی‌شمارند؛ ولی اگر معرفتشان نسبت به عظمت خدا بیشتر شود، نه تنها زیاد نمی‌شمارند؛ بلکه کم هم می‌شمارند.

دلیل دوم این است که اهل معرفت عبادت خود را در برابر کرامت خدا قرار می‌دهند، لذا آن را چیزی به حساب نمی‌آورند.

در حدیث قدسی که از رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده است، خداوند عز و جل می‌فرماید:

لا یَتَّکِلِ العامِلونَ‌ عَلى‌ أعمالِهِمُ‌ الَّتی یَعمَلونَ بِها لِثَوابی؛ فإنَّهُم لَوِ اجتَهَدوا و أتعَبوا أنفُسَهُم أعمارَهُم فی عِبادَتی کانوا مُقَصِّرینَ، غَیرَ بالِغینَ فی عِبادَتِهِم کُنهَ عِبادَتی فیما یَطلُبونَ مِن کَرامَتی.[۲]

آنها که براى ثواب من عمل مى‌کنند، نباید به اعمالى که انجام مى‌دهند، تکیه کنند؛ زیرا اگر همه عمر در عبادت من بکوشند و خود را به رنج و زحمت اندازند، باز هم حقّ آن را ادا نکرده‌اند و به کُنهِ عبادت من، که در طلب کرامت من به جاى مى‌آورند، نمى‌رسند.

پس عبادت بندگان، در مقابل کرامتی که خدواند سبحان به آنها عنایت می‌نماید، اصلا چیزی به حساب نمی‌آید. نماز و روزه انسان چه قدر ارزش دارد؟ کسی که یک عمر نماز بخواند و روزه بگیرد، در مقابل بهشت و جایگاه ابدی که خداوند به او ارزانی می‌دارد، چیزی نیست. حتی کسی که جان خود را در راه خدا می‌دهد، این عمل او در برابر کرامت و عنایت پروردگار ناچیز است، به همین جهت شهدا که از بهترین اعمال خیر برخوردار هستند، وقتی در آن دنیا کرامت الهی را می‌بینند، تقاضا می‌کنند که: خدایا! ما را برگردان تا یک بار دیگر شهید شویم!

در روایتی از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) چنین نقل شده است:

ما مِن أحَدٍ یَدخُلُ الجَنَّهَ یُحِبُّ أن یَرجِعَ إلى الدنیا، و أنّ لَهُ ما على الأرضِ مِن شَی‌ءٍ، غیرَ الشهیدِ؛ فإنّهُ یَتَمَنّى‌ أن یَرجِعَ فَیُقتَلَ عَشرَ مَرّاتٍ، لِما یَرى‌ مِنَ الکَرامَهِ. [۳]

هیچ کس نیست که به بهشت برود و [در عین حال‌] دوست داشته باشد به دنیا بر گردد و از آنچه بر روى زمین است، برخوردار شود، مگر شهید که بر اثر مشاهده کرامت [الهی]، آرزو مى‌کند بر گردد تا ده بار دیگر، کشته شود.

بنا بر این، اعمال خیر انسان به هر اندازه هم که باشد، با کرامت و عنایتی که خداوند به او عطا می‌کند، قابل مقایسه نیست و توجه به این نکته معرفتی موجب می‌شود، انسان هرگز کارهای خیر خود را فراوان نبیند.