آیا برنامه‌های آموزش احکام در رسانه‌ها و یا کتاب‌های آموزشی احکام را کارساز می‌دانید یا نه؟ چه راه‌کارهایی را ارائه می‌فرمائید؟

در پاسخ به سوال شما عرض می شود که: سؤال در واقع دارای دو بخش است.
1. ارزیابی برنامه‌های آموزشی احکام بوسیله رسانه‌ها و کتاب‌های آموزشی.
2. ارایه راه‌کارهای دیگر در آموزش احکام.
ما اینک پاسخ بخش دوم سؤال یعنی راهکارهای آموزش احکام را مورد بررسی قرار داده و پس از آن ارزیابی خویش از برنامه‌های آموزش احکام به وسیله رسانه‌ها و کتاب‌های آموزشی احکام را ارایه خواهیم نمود. و در ضمن راه‌کارهایی برای اصلاح و بهبود آن بیان خواهد شد. یکی از مسائلی که در تمام علوم دنیای امروز مطرح است، و برای انجام آن بهترین و بیشترین امکانات بکار گرفته می‌شود، شیوه و روش آموزشی است و از همین رو است که استفاده از تکنولوژی آموزشی در آموزش و پرورش از اهمیت ویژه برخوردار است. احکام دینی به جهت اهمیت خاصی که دارد باید با بهترین و پیشرفته‌ترین روش بیان شود تا جاذبه لازم برای فراگیری آن ایجاد شود. روش معمول و رایج در بیان احکام که از گذشته مطرح بوده و هست، روش روخوانی از متن کتاب‌های احکام همراه با توضیح جزئیات و نکته‌های آن است. امّا این روش چون معمولاً با یکنواختی و قرائت صرف همراه می‌باشد و ویژگی‌ها و شرایط سنّی مخاطبان مورد توجه واقع نمی‌شود، از جاذبه کمتری برخوردار است[1].

عمده‌ترین راهکارهای آموزش احکام عبارتند از
1. آموزش احکام به صورت موضوعی؛ یکی از شیوه‌های بیان احکام، دسته‌بندی احکام در موضوعات گوناگون برای مخاطبان مختلف است که با توجه به نوع نیاز و شرایط سنّی مخاطبان دسته‌بندی می‌شود و البتّه کارهایی که تا کنون در این زمینه انجام شده است، در قالب کتاب‌های آموزش احکام، انتشار یافته است[2].
2. آموزش از طریق فیلم، اسلاید ویدئو، طرح و تصویر و دیگر وسایل کمک آموزشی که بصورت سمعی و بصری انجام می‌شوند، تحقیقات انجام شده در مورد کاربرد تلویزیون و ویدئو در امر آموزش، نشان می‌دهد که استفاده از این دو وسیله نتایج مطلوبی را در پی داشته است[3]. استفاده از تلویزیون و ویدئو در امر آموزش احکام دارای مزایای متعددی است که مهمترین آن انتقال برنامه‌های زنده و تصاویر متحرک می‌باشد. به ویژه در آموزش پاره‌ای از احکام که جنبه رفتاری دارد و یا احکام حج که اعمال و تکالیف مربوط به موقف‌ها و مکان‌های مختلف را بیان می‌کند، استفاده از برنامه‌های تلویزیونی و ویدئویی بسیار مفید و آموزنده خواهد بود. استفاده از طرح و تصویر نیز در مراکز آموزشی کاربرد دارد و می‎توان با استفاده از این روش بسیاری از احکام و مفاهیم دینی را به دانش‎آموزان ارایه نمود.
3. آموزش احکام از طریق شعر؛ برای تسهیل و ایجاد تنوع در یادگیری احکام می‌توان احکام را در قالب شعر بیان نمود. این روش به خصوص برای کودکان و افرادی که ذوق شعری دارند، بسیار مؤثر خواهد بود[4].
4. بیان احکام در قالب داستان؛ استفاده از این روش بیشتر در میان نوجوانان کاربرد دارد. مربی احکام مورد نظر را برای این‌که ایجاد خستگی نکند و به سهولت در اذهان نوجوانان جای گیرد بصورت داستان در می‌آورد و از این شیوه در مجلّه «سلام بچه‌ها» و سری کتاب «قصه‌های زینب» استفاده شده است. که به نظر می‌رسد بسیار موفق و آموزنده بوده است.
6. آموزش احکام در قالب سؤال و مسابقه؛ در این روش موضوعات احکام به صورت سؤال، معما و مسائل تلگرافی و… طرح می‌شود که از جذابیت خاصی برخوردار است و بیشتر در آموزش‌های گروهی مورد استفاده واقع می شود.
7. آموزش احکام با استفاده از روش عملی و الگویی؛ بسیار دیده می‌شود که افرادی بصورت تئوری مسئله‌ای را در حفظ دارند امّا همین که در عمل می‌خواهند پیاده کنند، دچار اشتباه می‌شوند، نظیر کیفیت وضو گرفتن یا تیمم و … بنابر این احکامی که آموزش آن به صورت عملی امکان دارد، خصوصاً بری مخاطبان نوجوان که کمتر به مفاهیم انتزاعی علاقه‌مند هستند، به صورت عملی و تجسمی طرح شود.
8. بیان ارتباط موضوعات دیگر با احکام؛ یکی دیگر از روش‌های آموزش احکام؛ این است که استاد علاوه بر بیان احکام، به تناسب از بحث‌های اخلاقی نیز استفاده ‌کند. به عنوان مثال اگر بحث از طهارت ظاهری است، طهارت معنوی و اهمیت آن را نیز مورد بحث قرار دهد، و یا اگر بحث از تقلید مطرح است، در ضمن بیان احکام تقلید، تقلید کورکورانه و تقلید آگاهانه را نیز اشاره کند.
9. روش ترکیبی؛ این روش، ترکیبی از تمام روش‌های قبلی است که هر کدام از آن‌ها با توجه به شرایط زمان و مکان و نوع مخاطبان و مسایل شرعی در بیان احکام به کارگرفته می‌شود و این روش از بیان احکام از تنوع و جاذبه خاصی برخوردار است[5].
اینک پس از بیان را‌ه‎کارها و روش‌های آموزش احکام، در پاسخ به بخش اول سؤال‌تان که در مورد آموزش احکام از طریق رسانه‌ها و کتاب‌های آموزش احکام می‌باشد، لازم است به طور مختصر اشاره کنم که: برنامه‌های آموزشی احکام در رسانه‌ها و کتاب‌های آموزش احکام می‌تواند مؤثر و مفید باشد به شرط آن‌که نکات ذیل در آن‌ها رعایت شده باشد:
1. دسته بندی احکام در موضوعات گوناگون.
2. ارائه بینش و آشنایی با اصطلاحات فقهی و در حدّ امکان پرهیز از اصطلاحات تخصصی.
3. به حکمت‌ها و فلسفه‌های احکام در موارد مناسب اشاره شده باشد.
4. برای مخاطبان براساس گروه‌های سنی و جنسیت آنان، برنامه‌های ویژه تهیه شود. احکام جوانان، نوجوانان، خانواده، و نیز احکام دختران و پسران، رعایت این نکته در تألیف کتاب‌های تحت عنوان آموزش احکام بسیار اهمیت دارد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. . احدیان . محمد و همکاران . تکنولوژی آموزشی . ققنوس . 1377 .
2. دکتر شرفی . محمدرضا . دنیای نوجوان . ص142ـ117 . تربیت . 1376 .
3. باهنر . ناصر . آموزش مفاهیم دینی . چاپ و نشر بین الملل .1378 .
4. فلاح زاده . محمد حسن . آموزش احکام . الهادی . 1377 .

پی نوشت ها:
[1] . احدیان . محمد و همکاران . تکنولوژی آموزشی . ص 72 . آییژ . 1379 .
[2] 0 برای آشنایی بیشتر با این روش آموزش احکام مراجعه شود به : مشفقی پور . محمد رضا . روش نوین در بیان احکام . راستان . 1375 .
[3] . احدیان . محمد و همکاران . تکنولوژی آموزشی . ص 61 و 87 . ققنوس . 1377 .
[4] . اکبری . محمود . احکام جوانان . تحت عنوان اشعاری در احکام . ص 176 – 168 . دفتر تبلیغات اسلامی . 1375 .
[5] . فصلنامه رسانه . نقش تصویر در تبلیغ . سال11 . شماره3 . ص97ـ86 . و نیز احدیان . محمد . تکنولوژی آموزشی . ص75 . آییژ . 1379 .