افراد مستجاب الدعوه چه ویژگی هایی دارند و چگونه می توان مستجاب الدعوه شد؟ آیا می شود یک گناهکار هم گاهی دعایش مستجاب شود؟

پاسخ

پاسخ در چند محور ارائه می شود:
1. قبل از هر چیز لازم است اشاره شود که«مستجاب الدعوه» شدن همانند رشته های مختلف علمی و امثال آن نیست تا انسان با فراهم آوردن شرایط و ویژگی هایی در آن فن خاص متخصص و صاحب مقام بشود، آنگاه بساط پهن کند و دعا نماید و اجابت دریافت کند و یا برای کسی دیگر دعا کند و اجابت بگیرد. بلکه برخی از بندگان صالح خدا و اولیاء الهی به دلیل معنویت و مقام بلند که در قرب الهی پیدا کرده اند، دارای اوصاف و کمالات وجودی و آثار و برکات معنوی فراوان می شوند که یکی از آنها استجابت دعای آنان است؛ یعنی اگر آن فرد صالح برای کسی دعا کند و یا برای چیزی دعا نماید و اگر خداوند نیز مصلحت بداند، ممکن است بر اثر دعای او حاجتی برآورده شود.
به همین دلیل چه بسا فرد صالحی برای کاری دعا می کند و چون برآورده شدن آن حاجت و یا آن کار به مصلحت آن شخص نیست و یا اسرار دیگری در میان است، لذا دعای آن مؤمن صالح و یا آن ولی الهی مستجاب نمی شود. بنابراین مستجاب الدعوه بودن ،چون فن خاصی نیست پس شرایط خاص کلاسیک هم ندارد، بلکه برخی بندگان صالح به دلیل معنویت و تقرّب شان به خدا دعاهایشان مستجاب می شود.
2. نکته دوم آن است که آنچه در متون دینی و آموزه های مذهبی آمده، شرایط استجابت دعا است و این که انسان باید چگونه باشد و چگونه عمل کند و در چه شرایط مکانی و زمانی دعا کند تا دعای او مستجاب شود. در این جا به اختصار نکاتی را مطرح می کنیم:
الف: یکی از مطالبی که در روایات درباره شرایط دعا به آن اشاره شده این است که دعا باید همراه با یقین به اجابت،[1] حضور قلب و به دور از غفلت باشد.[2]دعا باید با اصرار و پافشاری و تضرع و زاری در پیشگاه خدا صورت گیرد:[3] حاجت باید در دعا ذکر شود.[4] هنگام فرود آمدن باران، وقت نماز ظهر، بعد از نماز مغرب، هنگام قرائت قرآن، اذان و هنگام سحر، اوقاتی است که در روایات به عنوان زمان های مناسب برای دعا و حاجت خواستن ذکر شده است.[5] در میان جمع زمینه بیشتر اجابت برای دعا فراهم است.[6] صلوات فرستادن قبل و بعد از دعا برای استجابت دعا بسیار مؤثر است.[7] توبه و استغفار، گریه و اشک و لقمه حلال، در استجابت دعا نقش مؤثری دارند.[8] بنابراین طبق این گونه روایات هر کسی اگر با این شرایط دعا کند امید است که خداوند دعای او را اجابت کند و طبق روایات یاد شده، خداوند و عده داده است که اگر کسی با شرایط یاد شده دعا نماید، دعای او مستجاب خواهد شد.
ب: اما درباره این که چه افرادی دعایشان مستجاب می شود در روایات از برخی افراد نام برده شده است که خداوند دعای آنها را به اجابت می رساند که به چند نمونه از آن روایات اشاره می شود:
1. رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود: چهار کس دعایشان رد نخواهد شد و درهای آسمان به روی دعای آنان گشوده است: دعای پدر برای اولادش، دعای مظلوم بر علیه ظالم، دعای کسی که برای انجام عمره به مکه رفته باشد، و دعای انسان روزه دار.[9] 2. امام صادق ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: از جمله کسانی که دعایش مستجاب می شود، دعای امام و پیشوای عادل برای رعیت و دعای مؤمنی که پشت سر و در غیاب مؤمنی دیگر برای او دعا کند.[10] 3. و در روایت دیگری آمده که امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمودند: سه کس دعایشان مستجاب است: یکی حاجی که به مکه رفته است. دیگر رزمنده ای که در جبهه جهاد حضور پیدا کرده و سوم انسان مریض.[11] آنچه به طور مشخص در روایات آمده، افراد یاد شده است که طبق روایات مذکور خداوند دعای آنان را مستجاب می کند. اما در مورد ویژگی افراد مستجاب الدعوه لازم به ذکر است که ظاهرا در هیچ جایی از متون دینی ما در خصوص این مورد (ویژگی افراد مستجاب الدعوه) سخن نیامده است، گرچه بی تردید بندگان صالح و اولیاء الهی در شرایطی هستند که اگر دعا کنند، خداوند در صورتی که مصلحت بداند به طور یقین دعای آنان را مستجاب می فرماید، به دلیل مقامات معنوی آنان و تقرب ایشان به خدای متعال است.
3. اما درباره فراز پایانی پرسش باید گفت: اولاً همین که انسان با دعا و تضرع و استغفار(که نوعی دعاست) توبه می کند و خداوند توبه او را قبول می کند، این خود روشن ترین دلیل بر آن است که دعای افراد گناه کار نیز پذیرفته می شود و لذا در روایات تأکید فراوانی بر استغار و توبه از گناهان شده است.[12] و قرآن کریم می فرماید: (و ما کان الله معذبهم و هم یستغفرون)[13] یعنی تا آنان طلب آمرزش می کنند، خدا عذاب کننده ایشان نخواهد بود. پس معلوم می شود که دعای گناهکاران نیز گاهی پذیرفته می شود.
ثانیاً: این که در روایات آمده است که دعای مظلوم بر علیه ظالم مستجاب می شود.[14] در هیچ روایتی قید نشده که مظلوم در صورتی دعایش بر علیه ظالم مقبول است که گناه کار نباشد. پس معلوم می شود که دعای مظلوم گرچه اهل گناه باشد بر علیه ظالم مستجاب است.
ثالثاً: آیاتی که همگان را به دعا فراخوانده و وعده اجابت داده مطلق است، مثلا می فرماید: (ادعونی استجب لکم)[15]مرا بخوانید تا دعای شما را اجابت کنم. بخصوص آن که مفسرین گفته اند: شأن نزول این آیه افراد بی ایمان و مغرور و متکبر است که خداوند بعد از تهدید آنان می فرماید مرا بخوانید تا دعای شما را اجابت کنم.[16] و در آیه دیگر نیز به طور مطلق فرموده: (اذا سألک عبادی عنّی فانی قریب اجیب دعوه الداع اذا دعان)[17] هرگاه بندگان من از تو درباره من بپرسند، بگو من نزدیکم و دعای دعا کننده را به هنگامی که مرا بخواند اجابت می کنم.
از این گونه آیات ، که استجابت خدا را منوط به گناه کار نبودن دعا کننده نکرده است، به خوبی به دست می آید که خداوند کریم و رحیم حتی دعای افراد گناه کار را نیز اجابت می کند، پس هیچ کس و هیچ گاه از رحمت خدا نباید نا امید بود. گرچه به طور مسلم هر قدر انسان اطاعت بیشتری از خداوند داشته باشد از سوی پروردگار منزلت بالاتر و استجابت بیشتری شامل حال او می شود.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مطهری، مرتضی، آزادی معنوی، ص 87 تا ص 152 نشر صدرا، 1378ش.
2. ناصر مکارم، تفسیر نمونه، مجلدات: 1 ص 641، 15 ص 172، 10 ص 357، 3 ص 221، 12 ص 375، نشر دارالکتب الاسلامیه، تهران: 1379ش.
3. علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج 1ص 29 تا ص 42 نشر دارالکتب الاسلامیه تهران 1372ش.

پی نوشت ها:
[1] . کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، تهران، نشر فرهنگ اهل بیت، بی تا، ج 4، ص 21.
[2] . همان.
[3] . همان، ص 224.
[4] . همان، ص 225.
[5] . همان، ص 226.
[6] . همان، ص 243.
[7] . همان، ص 248.
[8] . همان.
[9] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، نشر دار الاحیاء ‌التراث العربی، 1403ق، ج 90، ص 354، باب 22.
[10] . همان، ص 355.
[11] . همان، ص 357.
[12] . کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، نشر پیشین، ج 4، ص 264.
[13] . انفال/ 33.
[14] . اصول کافی، همان.
[15] . مؤمن/ 60.
[16] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، نشر دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1379ش، ج 20، ص 146.
[17] . بقره/ 186.