مرز وجوب امر به معروف و نهی از منکر چیست؟ به عبارت دیگر چه حدّی بر انسان واجب است که امر به معروف و نهی از منکر کند آیا احتمال رسیدن ضرر مالی یا جانی و یا آبرویی می‎تواند مانع از امر به معروف و نهی افراد باشد لطفاً توضیح دهید؟

پاسخ

با توجّه به این‎که این دوفریضه الهی دعوت به خیر و اصلاح افراد جامعه و از بین بردن کاستی‎ها و ارشاد و راهنمایی مردم به خوبی‎هاست، نباید خود عامل مفسده‎ای باشد که در آن صورت نقض غرض خواهد شد. این دو فریضه برای حفظ نظام اسلام و تقویت بنیه مسلمانان پدیدار شده است پس نباید به شمشیری دولبه تبدیل شود و زیان برساند. بنابراین چنین فریضه‎ای که برای رفع مفاسد است خود نباید مفسده‎ای پدید آورد و برای اجرای آن باید به قانون «اهم و مهم» مراجعه کرد. هرجا بین اجرای این دو فریضه و ضررهای احتمالی تزاحمی ایجاد شد، برای مقدم داشتن یکی از آن‎ها باید دید کدامیک از اهمیت بیشتری برخوردار است. یعنی آنجا که امر به معروف و نهی از منکر اهمیت بیشتر دارد، باید به اجرای آن پرداخت هر چند ضرری متوجه فرد می‎شود و آنجا که ضرر ناشی از انجام این دو فریضه بیشتر از مصلحت اجرای آن است، آن دو واجب ساقط می‎شود. ولی لازم به ذکر است هرگونه ضرر جسمی، مالی، جانی یا آبرویی هر چند اندک باشد موجب سقوط این تکلیف نیست بلکه باید دید در قبال این امر و نهی چه به دست می‎آید و چه از دست می‎رود و امر به معروف و نهی از منکر در چه موردی و در چه سطحی است، در صورتی که حفظ شعائر دین و از بین بردن گمراهی، نیازمند اهداء جان باشد، نه تنها از اموال گذشتن بلکه جانبازی نیز در چنین شرائطی واجب است. در این رابطه مناسب است که عین فتوای رهبر معظم انقلاب را برای شما نقل کنیم:‌
«آمر به معروف و نهی‎کننده از منکر باید عالم به معروف و منکر باشد و هم‎چنین بداند که فاعل منکر هم به آن علم دارد و در عین حال عمداً‌ و بدون عذر شرعی مرتکب آن می‎شود و زمانی اقدام به این امر و نهی واجب می‎شود که احتمال تأثیر امر به معروف و نهی از منکر در مورد آن شخص داده شود و ضرری برای خود او نداشته باشد و در این مورد باید تناسب ضرر احتمالی و اهمیت معروفی که به آن امر می‎نماید یا منکری که از آن نهی می‎کند را ملاحظه نماید و در غیر این صورت امر به معروف و نهی از منکر بر او واجب نیست.»[1] معظم له در جای دیگر چنین می‎نویسند:
«به طور کلی اگر خوف دارد که در صورت اقدام به امر به معروف و نهی از منکر ضرر قابل توجهی متوجه او شود انجام آن واجب نیست ولی سزاوار نیست کسی به مجرد احتمال وارد شدن ضرر کمی از طرف او، تذکر و موعظه به برادر مؤمن خود را ترک کند.»[2] در این زمینه می‎توانید به کتب احکام مسائل فقهی و نیز توضیح المسائل مراجع عظام مراجعه فرمائید.

پی نوشت ها:
[1] . اجوبه الاستفتاات . ج 1 . ص 329 .
[2] . همان . ج 1 . ص 331 .