چگونه می‌توانیم دوستانمان را که در خانواده‌هایی پرورش یافته‌اند که ایمان نقش کمتری در زندگی آن‌ها داشته است امر به معروف و نهی از منکر کنیم؟

پاسخ

قبل از بیان روش‌ها بهتر دیدم که سخن خود را با حدیثی از امام صادق-علیه السلام- شروع کنم. امام-علیه السلام- فرمودند: «همانا آن کسی امر به معروف و نهی از منکر می‌کند که دارای سه خصلت باشد:
1ـ نسبت به آن‌چه امر می‌کند عالم و آگاه است و از آن‌چه نهی می‌کند نیز اطلاع دارد. یعنی معروف و منکر را خوب می‌شناسد.
2ـ در امر و نهی، میانه‌روی و عدالت را مراعات می‌کند.
3ـ با نرمش و خوش خلقی امر می‌کند و با وفق و مدارا نهی می‌نماید.[1] این حدیث شریف بیان‌گر این نکته است: فردی که می‌خواهد دیگران را ارشاد کند امر به معروف و نهی از زشتی کند باید دارای صفاتی باشد و شیوه‌های خاصی را برگزیند تا کلامش در دیگران تأثیر لازم را داشته باشد.
1ـ اخلاص در عمل: اخلاص از ارکان هر فردی است که می‌خواهد دیگران را به امور اخلاقی رهنمون شود. اولین گام برای نفوذ در دیگران و تأثیر کلام داشتن، استمداد از خداوند و برای رضای او گام برداشتن است.
2ـ هماهنگی قول و عمل: موفق‌ترین کس در امر ارشاد مردم، فردی است که با زبان عمل، مردم را به ارزش‌ها فرا خواند و کردارش، مؤید گفتارش باشد؛ چون زبان عمل، گویاترین زبان‌ها است، از گفتار رساتر، نافذتر و مؤثرتر و صادقانه‌تر است و هماهنگی بین قول و عمل در گوش و دل شنونده ماندگار‌تر است.
از این رو پیشوایان دینی از ما خواسته‌اند تا با عمل نشان دهیم دوستداران آن بزرگواران هستیم. به دو حدیث از امامان معصوم علیهم السلام توجه کنید:
1ـ علی-علیه السلام- فرمودند: خیر و خوبی را به مردم یاد دهید وآنان را با غیر زبان‌تان به نیکوکاری دعوت نمایید و با اعمال پسندیده خویش آنان را به کارهای نیک رهنمون باشید. و همواره در عمل ملازم راستی و تقوا باشید.[2] 2ـ امام صادق-علیه السلام- فرمودند: خداوند رحمت خود را نصیب مردمی قرار می‌دهد که مانند چراغ فروزان و مشعل سوزان، راه دیگران را روشن می‌سازند و با کردار خویش مردمان را به راه ما فرا می‌خوانند و با تمام توان و قدرت عملی خود، حق را می شناسانند.[3] در نتیجه آمر به معروف و ناهی از منکر باید در تمام زوایای زندگی‌اش ارزش‌های اسلامی و دینی جلوه‌گر باشد و با عملش دعوت کننده به خیر باشد و درس عملی به دیگران دهد تا کلامش نافذ بوده و تأثیر بیشتری داشته باشد.
3ـ اقوام و نزدیکان خود را در اولویت قرار دهد.
یکی از مصادیق روشن عمل به گفتار، آن است که: آمر به معروف و ناهی از منکر اول از اقوام نزدیک خود شروع کند و در مسایل تربیتی نسبت به آنان حساسیت بیشتری داشته باشد. در واقع سازندگی را نخست از خود و سپس از اقوام و در مرتبه سوم از مردم شروع کند شاید از این جهت باشد که خداوند به پیامبر اکرم )ص )فرموده است: «خویشاوندان نزدیکت را انذار کن».[4] 4ـ نرمش و خوش‌گفتاری
آراستگی به اخلاق نیک و خوش رفتاری برای هر کس سزاوار و پسندیده است لکن بر فرد آمر به معروف و ناهی از منکر زیبنده‌تر است؛ چون برخورد نیک زمینه پذیرش را بهتر فراهم می‌کند. مؤیّد این سخن، آیات و روایات اسلامی است که انسان‌ها را به خوش رفتاری و برخورد صحیح نسبت به دیگران دستور داده است. به عنوان نمونه به چند آیه و روایت توجه کنیم: خداوند می‌فرماید: «با آنان نیکو سخن بگویید».[5] و در جای دیگر فرمودند: «با مردم خوش‌سخن باشید».[6] و خداوند به حضرت موسی خطاب می‌کند به فرعون بگو «فقل هل لک الی ان تزکی، و اهدیک الی ربک فتخشی» پس به او با کمال مدارا بگو آیا میل داری که از پلیدی شرک و خود‌پرستی پاکیزه شوی؟ و تو را به خدا هدایت کنم تا به درگاه او خاشع و فروتن شوی؟[7] و علی -علیه السلام- فرمودند: «آن‌گاه که خوی و اخلاق نیکو باشد سخن و گفتار دلنشین گردد».[8] این روش به ما می‌آموزد که برای هدایت دیگران و نفوذ در درون جان آنان باید قبل از توسل به خشونت از منطق درست، محبت و احترام استفاده نمود. و اگر انسان بخواهد بدون توجه به این مسایل کسی را نصیحت و یا ارشاد کند، نه تنها مؤثر واقع نمی‌شود بلکه ممکن است واکنش منفی نیز به همراه داشته باشد.
پس با برخورد نیک، جاذبه‌آفرین و با حسن خلق، سریع‌تر و بهتر می‌توان بذر محبت را به دل‌ها افکند. در پایان به نظر می‌آید اگر دوست شما با این طرز برخورد، باز هم به راه راست ارشاد نشد کمی با او سنگین برخورد کنید تا کم‌کم به اشتباهات خود پی ببرد واز گذشته خود پشیمان گردد و به راه راست هدایت شود.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. شیوه‌های صحیح امر به معروف و نهی از منکر . نوشته دادسرای انقلاب اسلامی مبارزه با مواد مخدر و منکر ناشر: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی .
2. آداب معاشرت . تهیه کننده مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی .
3. راه رشد امر به معروف و نهی از منکر . نوشته : جواد . محدثی .
4. نظارت ملی یا امر به معروف و نهی از منکر . تألیف حسن‌آبادی . علیزاده .

پی نوشت ها:
[1]ـ الحرانی . حسن بن علی . تحف العقول . ص 376 . تهران . انتشارات کتابچی .
[2]ـ به نقل از : فلسفی . محمد تقی . سخن و سخنوری . ص 57 . تهران . دفتر نشر و فرهنگ اسلامی .
[3]ـ الحرانی . حسن بن علی . تحق العقول . ص 301 . تهران . انتشارات کتابچی .
[4]ـ شعرا/214 .
[5]ـ شعرا/8 .
[6]ـ بقره/83 .
[7]ـ نازعات/18 ـ 19 .
[8]ـ آمدی . عبد الواحد . غررالحکم و درر الکلم . مجموعه کلمات قصار علی علیه السلام . ص 314 . تهران . بی‌تا .