نویسنده : یدالله دادجو

امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف جام جهان نمای دوران
تاکنون با توجه به مباحث پیش گفته روشن شد که امام، همان خورشید فروزانی است که در آیینه انسان کامل می‌درخشد. اینک به این حقیقت توجه می‌کنیم که انسان کامل عصر و جام جهان نمای دوران ما، حضرت مهدی علیه السلام است و این مطلب، از آیات و روایات استفاده می‌شود. خداوند متعال می‌فرماید: (یا ایهاالذین آمنو ا اطیعوالله واطیعوا الرسول و اولی الامر منکم) (نساء، 59)؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از خدا و رسول و صاحبان امر، پیروی کنید.
این آیه، دلالت می‌کند بر این که مراد از «اولوالامر»، امامان معصوم علیهم السلام هستند. اگر کسی بگوید در این زمان، ما به امام معصوم دسترسی نداریم و نمی‌توانیم از او دین و دانش فرا بگیریم و بنا بر این، آیه شامل حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف نمی‌شود، پاسخ این است که عدم دسترسی به امام معصوم در این زمان، مستند به خود امت و به دلیل سوء رفتار و خیانت آنان است؛ بنا براین، حکم آیه شامل امام عصر علیه السلام می‌شود (طباطبایی، 1393: ج5، ص399 ـ 400).
امام زین العابدین علیه السلام در این باره می‌فرماید: «صاحبان امر و انسان‌های کاملی که خداوند تعالی اطاعت از آنان را واجب کرده است، امامان هستند و دوازدهمین ولی خدا، از اوصیای رسول خدا و امامان بعد از آن می‌باشد (طبرسی 1416: ج2، ص152) امام صادق علیه السلام نیز می‌فرماید: «نحن قوم فرض الله عزوجل طاعتنا» (کلینی، بی‌تا: ج1، ص264 ) ما گروهی هستیم که خداوند، اطاعت ما را واجب کرده است. امام حسن عسکری علیه السلام خطاب به فرزند گرامی‌اش می‌فرماید: «فأنت صاحب الزمان و أنت المهدی و أنت حجهالله فی أرضه»؛ پس تویی صاحب زمان و تویی مهدی و حجت خدا بر زمینش». (حر عاملی، 1366: ج7، ص21) امام حسین علیه السلام می‌فرماید: «دوازده امام هدایت یافته از ما هستند؛ اولشان امیرمؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام وآخرشان نهمین فرزند من است. او همان کسی است که حق را به پای می‌دارد و خدای سبحان، به وسیله او زمین را پس از مرگ، زنده می‌سازد و دین حق را بر همه ادیان پیروزمی کند؛ اگرچه مشرکان را خوش نیاید» (همان: ج2، ص333). در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم: «و أنتم نور الأخیار و هداه الابرار و حجج الجبار بکم فتح الله و بکم یختم» (طوسی، بی‌تا: ج6، ص 107)؛ شما روشنی قلب نیکان و هدایت کننده خوبان و حجت‌های خداوند مقتدر هستید. خداوند، به شما آغاز کرد و به شما به پایان می‌برد.
همچنین متصوفه ـ اعم از شیعه و سنی ـ درباره قطب و خلیفه الهی و انسان کامل عقیده شیعه را پذیرفته و امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف را خاتم اولیا و انسان کامل عصر معرفی کرده‌اند (مطهری، 1386: ج4، ص944) ابن عربی درباره خصوصیات امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف می‌گوید:
اما ختم ولایت؛ مهدی، مردی از عرب است. او در زمان ما موجود است و من در سال 595 او را شناختم و علامتی از او که حق تعالی از دیده بندگان پوشانده است، مشاهده کرده‌ام و خداوند، آن را برای من آشکار کرد، تا جایی که خاتَم ولایت را از او دیدم (ابن عربی، 1425: ج12، ص64 و121).
وی جای دیگر می‌گوید:
جمیع مراتب و مقامات نبوت و رسالت و ولایت در ظاهر و باطن، به حقیقت محمدیه باز می‌گردد. به تعبیر دیگر، همه انبیا و اولیا به لحاظ اصل و حقیقت اصلی، همه بر یک حقیقت، یعنی حقیقت محمدیه‌اند که به لحاظ شرایط اجتماعی و جغرافیایی، به صورت انبیا و اولیای مختلف در آمده است؛ تا این‌که در نهایت، کمال جلوه آن حقیقت در سلسله انبیا در بدن عنصری حضرت خاتم الأنبیاء ظهور یافته و در سلسله اولیا نیز در بدن عنصری خاتم الاولیاء حضرت مهدی که ولایتش با ولایت باطنی و ظاهری رسول اکرم متحد است، متجلی شده است و اولیای الهی، از ادیان و مذاهب گوناگون نیز از مشکات این ولی خاتم استرزاق می‌کنند (ابن عربی، 1400: ص62).
علامه سید حیدر آملی می‌فرماید:
ولایت (مطلقه تامه) اصالتاً برای حقیقت محمدی است که به امیر المومنین و فرزندان معصوم او که از ناحیه خداوند به امامت و خلافت برگزیده شده‌اند تعلق گرفته است. بنابراین امام عصر خاتم اولیای مقیده است، و خاتم ولایت و کسی است که به وسیله او صلاح دنیا و آخرت، به نهایت کمال می‌رسد (آملی، 1368: ص 383).
امام خمینی; در تفسیر سوره مبارکه «والعصر» چنین می‌گوید:
عصر هم محتمل است که در این زمان حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف باشد یا انسان کامل باشد که مصداق بزرگش رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه هدی علیهم السلام و در عصر ما حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است. قسم به عصاره موجودات عصر، فشرده موجودات، آن فشرده همه عوالم است. یک نسخه است نسخه تمام عالم. همه عالم در این موجود در این انسان کامل عصاره شده است. خدا به این عصاره قسم می‌خورد (امام خمینی، 1378: ج12، ص423).
شهید مطهری می‌گوید:
شیعه معتقد است که با رفتن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دین جدید نمی‌آید؛ اما مسأله حجت و انسان کامل ـ که اولین انسان روی زمین چنین بود و باید آخرین انسان، چنان باشد ـ هرگز در میان افراد بشر تمام نشده است. در میان اهل تسنن، تنها طبقه متصوفه است که این مسأله را قبول دارند؛ منتها به نام‌های دیگر. این است که ما می‌بینیم متصوفه اهل سنت با این که متصوف هستند، مسأله امامت را در بعضی بیان هایشان طوری قبول کرده اندکه یک شیعه قبول می‌کند. محی الدین ـ که اهل اندلس و سنی مطلق و ناصبی است ـ روی ذوق عرفانی معتقد است که زمین از حجت، خالی نیست. او نظر شیعه را قبول و اسم ائمه را ذکر می‌کند؛ تا می‌رسد به حضرت حجت» (مطهری، 1386: ص 8 و 40 و 65 و86).
بدین روی با توجه به آیات و روایات و سخنان اندیشوران بزرگ دین، ثابت می‌شودکه امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف انسان کاملی است که چراغ هدایت وکشتی نجات امت و خلیفه خدا و حجت وی در این زمان می‌باشد.

نتیجه
انسان، تجلی اعظمی است که حق تعالی خود را آن‌گونه که هست، در آن می‌بیند و او همان مخلوقی است که به صورت الهی به معنای حقیقی تحقق یافته است؛ به همین سبب، همه چیز، تحت سیطره، سلطه و انقیاد او است. به انسان از آن روکه در عین صغرش، مشابه آنچه در عالم هست، در خود دارد، عالم صغیر اطلاق می‌کنند؛ هر چند از نظر معنا و مرتبه، انسان، عالم کبیر است. انسان کامل، قطبی است که همه افلاک وجود از اول تا آخر گرد محور او می‌چرخد؛ یعنی ساحت قدسی انسان کامل، محور گردش کائنات است.
با بررسی انجام شده، این نتیجه به دست آمد که جایگاه و ویژگی انسان کامل و امام از هم جدا و ناسازگار نیست و از این رو، انسان کامل همان مقام رفیع آدمیت است، نه شخص خاص آدم؛ پس بی‌تردید امیرالمؤمنین علیه السلام و نیز امامان معصوم علیهم السلام خلیفه تام الهی و مصداق بارز انسان کامل هستند. در زمان ما از آن‌جا که جهان از موجودی جامع، خلیفهالله و حجت الله خالی نیست، امام عصر علیه السلام صاحب ولایت معنوی و سلطنت باطنی بر تمام امور تکوینی و تشریعی است.
منابع و مآخذ :
قرآن کریم
نهج البلاغه
1. ابن سینا، المبدا والمعاد، تهران، موسسه مطالعات اسلامی مک گیل با همکاری دانشگاه تهران، 1363ش.
2. آشتیانی، سید جلال الدین، هستی از نظر فلسفه و عرفان، تهران، نهضت زنان مسلمان، بی‌تا.
3. —————-، شرح مقدمه قیصری، تهران، امیر کبیر، چ 3، 1370ش.
4. آملی، سید حیدر، جامع الاسرار و منبع الانوار، تهران، علمی فرهنگی، 1368ش.
5. ابن عربی، محمد بن علی، الفتوحات المکیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1425ق
6. —————-، فصوص الحکم، بیروت، دارالکتاب العربی، 1400ق.
7. جوادی آملی، عبدالله، هدایت در قرآن، قم، اسراء، چاپ دوم، 1385ش.
8. —————-، تحریر التمهید القواعد، قم، الزهرا، 1372 ش.
9. —————-، ادب فنای مقربان، قم. اسراء، چ2، 1381ش.
10. —————-، شمیم ولایت در آثار آیت الله جوادی آملی، قم، اسراء، بی‌تا.
11. جیلی، عبدالکریم، الانسان الکامل فی معرفه الاواخر والاوایل، لبنان، تاریخ العربی، 1420ق.
12.. الحر العا ملی، محمدبن حسن، اثبات الهداه بالنصوص والمعجزات، تهران، دارالکتب الاسلامیه چ3، 1366ش.
13. حسن زاده آملی، حسن، انسان کامل از دیدگاه نهج البلاغه، قم، قیام، 1372ش.
14. —————-، ولایت تکوینی، قم، قیام، 1371ش.
15. —————-، یازده رساله، تهران، مؤسسه مطالعات، 1363ش.
16. —————-، عیون مسائل النفس، تهران، امیر کبیر، 1371ش.
17. خمینی، روح الله، اربعین حدیث، تهران، مؤ سسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چ2، 1371ش.
18. —————-، صحیفه‌ی امام، تهران، موسسه تنطیم و نشر آثار امام خمینی، 1378ش.
19. —————-، مصباح الهدایه و الخلافه والولایه، تهران، پیام آزادی، 1360 ش.
20. دادجو، یدالله، بقیهالله فروغ حیات بخش هستی، قم، دارالفکر، 1387ش.
21. نسفی، عزیزالدین، الانسان الکامل، تصحیح ماریژان موله، تهران، کتابخانه طهوری، بی‌تا.
22. صدر الدین، محمد شیرازی، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، چ3، 1981م.
23. —————-، شرح اصول کافی، تهران، موسسه مطالعات وتحقیقات فرهنگی، چاپ اول، 1367ش.
24. طباطبائی، محمد حسین، المیزان، قم، اسماعیلیان، چ2، 1393ق.
25. طبرسی، ابی منصور، احتجاج، قم، اسوه، چ2.
26. قیصری، داود بن محمد، شرح القیصری علی فصوص الحکم، قم، بیدار، 1363 ش.
27. کلینی، محمدبن یعقوب، کافی، دفتر نشرفرهنگ اهل‌بیت علیهم السلام ترجمه وشرح رسولی محلاتی، بی‌جا، بی‌تا.
28. گوهرین، صادق، شرح اصطلاحات تصوف، تهران، زوار، تهران، 1376 ش.
29. مطهری، مرتضی، انسان کامل، تهران، صدرا، چ9، 1386ش.
30. —————-، مجموعه آثار، قم، صدرا، چ11، 1387ش.
31. یثربی، یحیی، فلسفه امامت، قم، وثوق، 1387ش.