امام جواد علیه السلام فرمودند:

إذا کانَ زَمانٌ اَلعَدلُ فیهِ اَغلَبُ مِنَ الجَورِ فَحَرامٌ یُظَنَّ بِاَحَدٍ سُوءًا حَتّی یُعلَمَ ذلِکَ مِنهُ، وَ إذا کانَ زَمانٌ اَلجَورُ اَغلَبُ فیهِ مِن العَدلِ فَلَیسَ لِاَحَدٍ اَن یَظُنَّ بِأحَدٍ خَیرًا ما لَم یَعلَم ذلِکَ مِنهُ؛

هر گاه زمانه، زمانه ای باشد که عدالت، چیره تر از ستم است، بد گمانی به دیگری حرام است. مگر آن که بدی از او دانسته شود. و هر گاه زمانه، ‌زمانه ای باشد که ستم بر عدالت غلبه دارد، ‌سزاوار نیست کسی به دیگری خوش بین باشد، تا وقتی که خوبی او را نداند.

بحارالأنوار، ج75، ص 370
شرح حدیث:

شبیه این سخن، از حضرت علی علیه السلام نیز نقل شده است. (نهج البلاغه، حکمت 114.)

امام صادق علیه السلام نیز فرموده است:«وقتی زمانه، ‌زمانه ی ستم باشد و مردم آن زمان، ‌فریبکار، اطمینان کردن به هر کس، ‌ناتوانی و عجز است. »(تحف العقول، ‌ص 357)

اینها نشان دهنده ی این حقیقت است که مؤمن، هم باید هوشیار باشد، ‌تا سرش کلاه نگذارند، هم باید اهل تقوا باشد، تا بی جهت به کسی تهمت نزند و بدبین نشود.

وقتی فضای عمومی جامعه، آلوده به ریا و نیرنگ و دورویی و بی صداقتی است، ساده لوحی است که انسان به همه حسن ظنّ داشته باشد، ‌چون فریب می خورد و زیان می بیند. بلکه باید احتیاط کند و زود باور نباشد.

زمانی هم که مردم خوب هستند و شرایط مناسب است و زمانه، ‌رنگ پاکی و عدالت دارد، تا دلیلی بر فساد کسی نداریم، بی جهت نباید بدگمان و بدبین باشیم.

قرآن کریم توصیه می فرماید:«ای اهل ایمان! از بسیاری از گناهان بپرهیزید، زیرا بعضی از گمانها گناه است. »(حجرات، 12.)

این، نهی از همان بدبینی های بی مورد و بی دلیل است.

منبع: حکمت های تقوی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام جواد علیه السلام)، جواد محدثی