امیر مؤمنان علیه السلام : تدبیر قبل از انجام کار ، از پشیمانى پیشگیرى مى‌کند» . رهنمود امام على علیه السلام، براى پیشگیرى از ندامت و پشیمانى در زندگى این است که انسان هر کارى را که مى‌خواهد انجام دهد، قبل از انجام دادن آن در باره پایان آن، خوب فکر کند .

حدیث

عیون أخبار الرضا علیه السلام : حدّثنا علیّ بن أحمد بن عمران الدقّاق ، قال : حدّثنا محمّد بن هارون الصوفى ، قال : حدّثنى أبو تراب عبید اللَّه بن موسى الرویانى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، قال :

قُلتُ لِأَبى جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیِّ الرِّضا علیه السلام : یَابنَ رَسولِ اللَّهِ ! حَدِّثنى بِحَدیثٍ عَن آبائِکَ علیهم السلام … .

قالَ : حَدَّثَنى أبى، عَن جَدّى، عَن آبائِهِ علیهم السلام، قالَ : قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : التَّدبیرُ قَبلَ العَمَلِ یُؤمِنُکَ مِنَ النَّدَمِ .[۱]

ترجمه‌
حضرت عبد العظیم علیه السلام : به امام جواد علیه السلام گفتم : اى فرزند پیامبر خدا! حدیثى از پدرانت برایم بازگو کن .
فرمود : «پدرم، از جدّم ، از پدرانش نقل نمود که امیر مؤمنان علیه السلام فرمود : تدبیر قبل از انجام کار ، از پشیمانى پیشگیرى مى‌کند» .

شرح‌

کلمه «تدبیر» از ریشه «دَبْر» و «دُبُر» به معناى پایان و پُشت است و تدبیر کارها، به معناى دقّت در سرانجام و پایان آنهااست. رهنمود امام على علیه السلام، براى پیشگیرى از ندامت و پشیمانى در زندگى این است که انسان هر کارى را که مى‌خواهد انجام دهد، قبل از انجام دادن آن در باره پایان آن، خوب فکر کند . در این باره چند نکته قابل توجّه است :

۱ . ره‌نمود یاد شده، در واقع برگرفته از همه آیاتى‌[۲] است که تأکید دارند تأمّل در سرنوشت افراد و جوامع تبهکار، براى آن که انسان به سرنوشت آنان گرفتار نشود، ضرورى است.

۲ . سنّت الهى و قانون تکوینى حاکم بر تاریخ، غیر قابل تغییر است . از این رو، ظلم، فساد، گناه و تبهکارى، عاقبتى جز هلاکت و تباهى ندارد.

۳ . انسان‌هاى تبهکار، روزى پشیمان خواهند شد و چه بسا وقتى پشیمان شوند که پشیمانى براى آنها سودى ندارد.[۳]

۴ . افراد دوراندیش، کمتر دچار غم و اندوه، پریشانى و ضعف اعصاب مى‌شوند، و هر چه عقل تدبیرشان در زندگى بیشتر باشد، مشکلات آنها کمتر خواهد بود . از این رو در حدیثى آمده است:

أعْقَلُ النّاسِ أنْظَرُهُم فى العَواقِبِ .[۴]

خردمندترین مردم، عاقبت‌اندیش‌ترین آنهاست .

۵ . دوراندیشى، به قدرى در سعادت مادّى و معنوى انسان مؤثّر است که وقتى شخصى از پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله ره‌نمودى براى زندگى خواست، بر اساس روایت کلینى، ایشان براى توجّه دادن به اهمّیت و نقش این ره‌نمود در زندگى، سه بار از او پرسید: «اگر سفارشى کنم، انجام مى‌دهى؟» و وقتى وى در بار سوم پاسخ مثبت داد، پیامبر صلى اللَّه علیه و آله فرمود:

إذا أنتَ هَمَمْتَ بأمْرٍ فتَدبَّرْ عاقِبَتَهُ ، فإنْ یَکُنْ رُشْداً فأمْضِهِ ، وإنْ یَکُنْ غَیّاً فانْتَهِ عَنهُ . [۵]

هر گاه خواستى کارى کنى، در عاقبت آن بیندیش. اگر کار درستى بود، آن را انجام بده و اگر نادرست و گم‌راه کننده بود ، از آن خوددارى کن .

[۱] عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج‌۲ ص‌۵۳ و ۵۴ ح‌۲۰۴ ، بحار الأنوار : ج‌۶۸ ص‌۳۳۸ ح‌۱ . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح ۹۳ .

[۲] مانند این آیات: (وَانظُرُواْ کَیْفَ کَانَ عَقِبَهُ الْمُفْسِدِینَ) (اعراف: آیه ۸۶)، (فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَقِبَهُ الْمُجْرِمِینَ) (اعراف: آیه ۸۴)، (فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَقِبَهُ الظَّلِمِینَ) (یونس: آیه‌۳۹)، (فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَقِبَهُ الْمُنذَرِینَ) (یونس: آیه ۷۳).

[۳] در آیات فراوانى به این معنا اشاره شده است، مانند: (وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى‌ یَدَیْهِ یَقُولُ یَلَیْتَنِى اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً) (فرقان: آیه ۲۷) و (یَوْمَ لَا یَنفَعُ الظَّلِمِینَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَهُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ) (غافر: آیه ۵۲).

[۴] غرر الحکم : ح ۳۳۶۷ .

[۵] الکافى : ج ۸ ص ۱۵۰ ح ۱۳۰ .

منبع وبسایت آیت الله محمدی ری شهری