شیوه قران در تربیت اخلاقی:
قران کریم ،معجزه جاویدان پیامبر اکرم(ص)سند حقانیت او واساسی ترین رکن معرفت و هدایت بشر در کنار ترجمان راستین آن یعنی خاندان عصمت و طهارت (ع)از آغاز بعثت پیامبر گرامی اسلام تا انجام جهان می باشد.(1)
کتاب انسان ساز قرآن،برای راهنمایی بشر و تربیت اخلاقی وی،طریق ویژه ای را برگزیده است که آن را از تعالیم دیگر علم اخلاق متمایز می سازد این ،رمز توفیق این کتاب الهی در تربیت انسان هایی وارسته چون سلمان ،ابوذر و مقداد و صدها عالم و عارف ربانی در طول تاریخ درخشان اسلام است.تفاوت عمده ئ مسلک قرآن با سایر روش های تربیتی،آن است که مکتب های اخلاقی رایج ،برای ایجاد یک رفتار مطلوب ،معمولاًبرمنافع دنیوی و بازخورد عمومی مردم برابر آن رفتار تکیه می کنند؛مثلاًاین که شجاعت ،سبب پیشبرد انسان در امور می شود ،مردم به انسان شجاع احترام می گذارند و در مقابل ترس ،انسان را از مسیر پیشرفت باز می دارد و او را در نظر مردم ،حقیر می کند؛اما روش تربیتی قرآن ،بر معرفت الهی و توحید خالص مبتنی است.اساساًقرآن کریم،مرکز همه ئ عرفان ها و مبدأ همه ئ معرفت ها است.(2)
هر سیر و سلوک و رفتار اخلاقی که از قرآن نشأت می گیرد و در عرضه بر قرآن ،مهر قبول نپذیرد ،بیراهه است.قرآن تمام رفتارهای انسان را جهت و رنگ خدایی می دهد(3)و این رنگ و جهت ،ریشه ئ صفات رذیله و رفتار های ناپسند را از وجود آدمی ریشه کن می کند و شجره ئ صفات و رفتارهای نیکو را در وجود او غرس می کند؛مثلاً قرآن بر این حقایق تأکید می کند که هر عزت و قدرتی از آن خداست ؛(4)هر نفع و زبانی ،از جانب خدا به دیگران می رسد؛(5)دیگران از خود هیچ استقلالی ندارند؛همه،گدایان بارگاه عزّت و قدرت الهی اند.(6)بدیهی است که چنین باوری جایی برای ترس از دیگران و تملّق برای رسیدن به حطام دنیا باقی نمی گذارد و همه ئ همت و سعی انسان را در جهت رضایت معبود قرار می دهد.(7)قرآن کریم برای القای این حقایق ،تنها به بیان پیام های اخلاقی بسنده نمی کند،بلکه الگوهای زنده و جذابی از عارفان حقیقی ،ارائه می کند و از همه ئ خداباوران می خواهدکه برای رسیدن به سعادت جاویدان ،به آنها تأسی نمایند.«قطعاً برای شما در رسول خدا سرمشقی نیکو است برای آن کس که به خدا و روز بازپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد می کند.(احزاب:21).«قطعاًبرای شما در ابراهیم و کسانی که با اویند سرمشقی نیکوست.(ممتحنه:4).
انس با قرآن از راه مداومت بر تلاوت و تأمل در آن،یکی از مؤثرترین راه های آشنا شدن با این الگو های قرآنی و تأسی به پیشگامان توحید و عرفان است.
هست قرآن ،حال های انبیا
ماهیان بحر پاک کبریا
انبیا رهبر شایسته اند
از برون آوازشان آید زدین
که ره رستن تر اینست این(8)
عارفان و سالکان طریق حق،گوهر معرفت و کمال را از بحر حقایق قرآن یافته اند .هر چه بیشتر در ژرفای این بحر کاویده ند ،به گوهر های ناب تری دست یازیده ند.عالم ربانی ،علامه طباطبایی رحمه الله از استاد خود ،مرحوم سید علی قاضی رحمه الله چنین نقل کرده است :«اگر من به جایی رسیده باشم،از دو چیز است:قرآن کریم و زیارت سید الشهدائ علیه السلام.»(9)دیگران نیز هر بهره ی برده اند از قرآن است.(10)قرآن کریم در معرفی رسول گرامی اسلام،او را بر اخلاقی عظیم می ستاید و می فرماید :«و به راستی ،تو بر اوج قله ئ اخلاق نیکو ،برنشسته ای»(قلم :4).ورسول الله که به جز حق نمی گوید،هدف از رسالت سنگین خویش را ،به غایت رساندن مکارم اخلاقی شمرده است:«انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق»(11)؛مکارم اخلاقی،همان صفات و رفتار های پسندیده ای است که از معرفت الهی سرچشمه می گیرد .پیامبران الهی و دیگر اولیای الهی که قرآن کریم فرازهای عبرت انگیز زندگی ایشان را بیان کرده است،بهترین الگوهای پیمودن این راه و روش هستند.

پی نوشتها :

عن النبی صلی الله علیه و آله:«انی تارک فیکم ثقلین ما ان تمسکتم بهما لن تضلوابعدی ،احدهما من الاخر و هو کتاب الله حبل ممدود من السمائ الی الارض و عترتی اهل بیتی ،لن یقترفا حتی یردا علی الحوض»؛من در میان شما،دو چیز گرانبها به جای می گذارم که اگر به آن دو آویزید ،پس از من هرگز گمراه نخواهید شد.یکی بزرگ تر از دیگری است و آن ،کتاب الهی است که ریسمانی آویخته از آسمان تا زمین است و [دیگری ]خاندانم ،اهل بیتم و این دو هرگز از یک دیگر جدا نمی شوند .(بحارالانوار،ج23،ص28.)
2-مجموعه ئ بیانات و نوشته های حضرت امام خمینی رحمه الله درباره ئ قرآن،قرآن باب معرفت الله ،ص32.
3-(بقره :138)؛«نگار گری الهی ،و کیست خوش نگارتر ازخدا ؟و ما تنها او را می پرستیم ».
4-(نسائ :39)؛«آنان که به جای مؤمنان ،کافران را دوستان [خود]می گیرند ،آیا سر بلندی را نزد آنان می جویند ؟[این خیالی خام است]چرا که عزت ،همه از آن خداست (بقره:65)؛«اگر ستمکاران هنگامی که عذاب را مشاهده کنند.می دانستند تمام نیرو[ها]از آن خداست و خدا سخت کیفر است.»
5-(انعام :17)؛«اگر خدا به تو زیانی برساند کسی جز او برطرف کننده آن نیست و اگر خیری به تو برساند ،پس او بر هر چیزتواناست.
6-(فاطر :15)؛«ای مردم!شما همه ،نیازمندان بارگاه الهی هستید و خدا تنها بی نیاز سزاوار ستایش است.»
7-برگرفته از المیزان ،ج1،ص354-360.
8-مثنوی مولوی ،دفتر اول.
9-نامه آذربایجان ،شماره 23،سال 1376،به نقل از حجه الاسلام والمسلمین فاطمی نیا.
10-صدر المتألهین رحمه الله درباره ئ قرآن چنین می گوید:«بی تردید قرآن عصاره کتب الهی است که خداوند بر انبیا و اولیایش افاضه کرده.هیچ علم ربانی و مسأله ئ الهی و حکمت برهانی و معرفت قابل کشفی نیست.مگر این که در قرآن اصل و فرع و مبدأو غایت ثمره و لباب آن موجود است.من هر چه کتب حکمای مشهور را تدبر نمودم .عطشم در طلب کشف و یقین سیراب نشد و آتش شوق درونم در درک حقایق دین آرام نگرفت،تا این که به جستجو در معانی قرآن پرداختم و آن را غایت هر مطلوب و نهایت هر شوق و طلبی یافتم .»تفسیر القرآن الکریم ،صدر المتألهین ،سوره سجده ،مقدمه ،ص5،با اندکی تلخیص.
11-بحار الانوار ،ج16،ص210.
منبع:ویژه نامه خلق -ص 4