در آیه 12 سوره مائده قرآن مجید از پرداخت زکات سخن به میان آورده و به طور صریح غفران و دخول در بهشت را منوط به پرداخت زکات معرفی نموده است آن جا که می فرماید:
«و قال الله انی معکم لئن اقمتم الصلوه و آتیتم الزکوه و آمنتم برسلی و عزرتموهم و اقرضتم الله قرضا حسنا لاکفرن عنکم سیئاتکم و لأدخلنکم جنات تجری من تحتها الأنهار.»
«خداوند فرموده است:
من با شمایم اگر نماز را بپا دارید و زکات را بپردازید، و به فرستادگانم ایمان بیاورید و از آنان پشتیبانی و یاری کنید و به خدا وام دهید، از کارهای بد شما ( گناهان) می گذرم و شما را در بهشت هایی که از زیر آن ها نهرها می گذرد وارد می کنم.»
به استناد صریح آیه مرقوم و بر مبنای روایات وارده از معصومین علیهم السلام فقهای عظیم الشأن اسلام فتوا داده اند زکات از ضروریات دین می باشد (1) و برای نه چیز پرداخت آن واجب است.
1. گندم
2. جو
3. خرما
4- کشمش
5. طلا
6. نقره
7. شتر
8. گاو
9. گوسفند
بنابراین هر کس مالک یکی از اقلام باشد با شرایطی که در کتاب های فقهی توضیح داد شده است باید مقدار معینی از اقلام یاد شده را به یکی از مصارف پیش بینی شده در منابع اسلام مصرف نماید چنان چه مصرف نکند و از پرداخت زکات سرپیچی نماید مرتکب گناه شده و از پیامدهای دنیایی و آخرتی آن نیز بی نصیب نخواهد شد.

الف)ویژگی های زکات
در میان واجبات اسلامی پرداخت زکات از ویژگی ممتازی برخوردار است که جملگی حکایت از اهمت آن دارد. رخی از ویژگی های زکات را در سطور آتی با هم می خوانیم:

1- پل اسلام
«قال امیرالمومنین (ع):
اوصیکم بالزکاه فانی سمعت نبیکم (ص) یقول: الزکاه قنطره الاسلام فمن اداها جاز القنطره، و من منعها احتبس دونها و هی تطفی غضب الرب(2).»
«امیر مؤمنان (ع) فرمود:
شما را به زکات وصیت و سفارش می کنم، از پیامبر شما که درود خدا بر او و خاندانش باد شنیدم که فرمود: زکات پل اسلام است، پس کسی که زکات بپردازد از پل می گذرد و کسی که آن را پرداخت نکند به پایین آن سقوط می کند [پرداخت زکات] خشم پرودگار را فرو می نشاند. »

2- ستون اسلام
«قال الراوی سمعت علیا (ع) یقول:
أثافی الاسلام ثلاث لاتنفع واحده منهن دون صاحبتیهما: الصلاه، و الزکاه، و الولایه.»
«راوی گوید: از حضرت علی (ع) شنیدم که می فرمود:
ستون ها و پایه های اسلام سه تاست که هیچ یک از آن ها بدون دو تای دیگر سودی ندارد، آن ها عبارتند از: نماز، زکات و ولایت (3).»

3- کیفر مقاتله برای پرداخت نکردن زکات
«قال رسول الله (ع):
امرت أن أقاتل الناس حتی یشهدوا أن لا اله الله و أنی رسول الله و یقیموا الصلاه و یؤتوا الزکاه (4).»
«رسول خدا (ص) فرمود:
دستور دارم با مردم مبارزه کنم تا شهادت دهند که جز خدا معبودی نیست و من فرستاده ی خدایم و نماز بپا دارند و زکات بپردازند.

4- کیفر اخراج از اجتماع مسلمین برای پرداخت نکردن زکات
«عن ابی جعفر (ع) قال: بینما رسول الله (ص) فی المسجد اذ قال: قم یا فلان: قم یا فلان؛ قم یا فلان؛ حتی اخرج خمسه نفر؛ فقال: اخرجوا من مسجدنا لاتصلوا فیه و أنتم لا تزکون (5).»
«امام باقر (ع) فرمود: رسول خدا (ص) در مسجد بود که گفت: فلانی. بلند شو، فلانی بلند شو: فلانی بلند شو… تا این که 5 نفر را بیرون کرد و فرمود از مسجد ما خارج شوید و شما که زکات نمی دهید در مسجد ما نماز نخوانید. »
در آثار معصومین علیهم السلام هم از آثار و نتایج آخرتی پرداخت زکات مسایلی مطرح شده و هم از پی آمدهای دنیایی و آخرتی عدم پرداخت آن مطالبی بیان گردیده است که بخشی از آن ها را با هم می خوانیم:

ب) آثار دنیایی پرداخت زکات

1- بیمه شدن جان و مال
«قال رسول الله (ص)
«داووا مرضاکم بالصدقه، و حصنوا اموالکم بالزکاه.(6)»
«رسول خدا (ص) فرمود:
بیماران خود را با صدقه مداوا کنید، و اموالتان را هم با پرداخت زکات حفظ و بیمه کنید. »

2- آمرزش گناهان
«قال رسول الله (ص) «الزکاه تذهب الذنوب (7).»
«رسول اکرم (ص) فرمود: زکات، گناهان را از بین می برد. »

3- وسعت روزی
«قال ابو جعفر محمد بن علی (ع):
یا جابر… و الزکاه تزید فی الرزق.(8)»
«امام باقر (ع) فرمود: ای جابر… زکات روزی انسان را زیاد می کند. »

4- تأمین شدن معاش فقیران
«قال موسی بن جعفر (ع):
انما وضعت الزکاه قوتا للفقراء و توفیرا لأموالهم (9). »
«امام موسی بن جعفر (ع) فرمود: زکات قرار داده شده، تا خوراک نیازمندان و مایه ای افزایش ثروت آنان باشد.»

5- تزکیه نفس
«قالت فاطه (ع) فی خطبته:
فجعل الایمان تطهیرا لکم من الشرک و الصلاه تنزیها عن الکبر، و الزکوه تزکیه للنفس، و نماء فی الرزق(10).»
«حضرت فاطمه زهرا (س) فرمود: خداوند ایمان را مایه ی پاکیزگی شما از شرک قرار داد و نماز را مایه ی دور شدن شما از تکبر قرار داد و زکات را به خاطر پاکیزگی جان و روان و افزایش روزی واجب کرد.»

6. عدم نقصان در مال
برخ تصور می کنند که پرداخت زکات در اموال نقصان ایجاد می کند ولی در فرهنگ معصومین پرداخت زکات هیچ گاه در اموال نقصان پدید نمی آورد حضرت امام حسن مجتبی (ع) در همین زمینه می فرماید:
«ما نقص زکاه فی مال قط(11)»
«پرداخت زکات هرگز باعث کم شدن مال نمی شود. »
اما صادق (ع) فرموده است:
«ما ادی احد الزکاه فنقصت من ماله، و لا منعها احد فزادت فی ماله.(12)»
«امام صادق (ع) فرمود:
با پرداخت زکات از ثروت کسی کم نشده است. همان طور که با برخورداری از پرداخت آن ثروت کسی زیاد نشده است. »

ج) آثار عدم پرداخت زکات

1- به منزله سرقت
«قال الصادق (ع):
«السراق ثلاثه: مانع الزکاه و مستحل مهور النساء، و کذلک من استدان و لم ینو قضائه(13).»
«امام صادق (ع) فرمود:
دزدان سه نوع اند: مانعین زکات، کسانی که مهره زنان را حلال می شمارند (و نمی دهند)، و کسی که قرض می کند ولی قصد پرداخت ندارد.»

2- عدم پذیرش نماز
«قال رسول الله (ع):
«ثمانیه لاتقبل منهم صلاه ف منهام مانع الزکاه(14).»
«رسول خدا (ص) فرمود:
نماز هشت گروه پذیرفته نمی شود، یکی از آنان کسانی اند که از پرداخت زکات خودداری می کنند.»

3- پیدایش فقر در جامعه
«قال ابو، عبدالله (ع):
… و اذا منعت الزکاه ظهرت الحاجه (15).»
«امام صادق (ع) فرمود:
… هنگامی که زکات پرداخت نشود فقر و نیاز بروز خواهد کرد.»

4- نزول بلاهای اجتماعی
«عن ابی عبدالله (ع) قال:
ان الله لیدفع بمن یصلی من شیعتنا عمن لا یصلی من شیعتنا و لو اجمعوا علی ترک الصلاه لهلکوا، و ان الله لیدفع بمن یزکی من شیعتنا عمن لایزکی و لو أجمعوا علی ترک الزکاه لهلکوا(16).»
«امام صادق (ع) فرمود:
خداوند به واسطه نمازگزاران شیعه بلا را از شیعیانی که نماز نمی خوانند دفع می کند، و اگر نماز را ترک کنند هلاک خواهند شد.
و خداوند به خاطر زکات پردازان شیعه بلا را از کسانی که زکات نمی دهند دفع می کند و اگر همه زمات را ترک کنند نابود خواهند شد.»

5- خروج از اسلام
«عن علی (ع) انه قال:
الماعون الزکاه المفروضه، و مانع الزکاه کآکل الربا، و من لم یزک ماله فلیس بمسلم(17).»
«علی (ع) فرمود:
مقصود از ماعون (در قرآن) زکات واجب است، بازدارنده زکات همانند رباخوار است، کسی که زکات مالش را نپردازد مسلمان نیست.»
امام صادق (ع) هم در همین رابطه فرموده اند:
«من منع قیراطا من الزکاه فلیمت ان شآء یهودیا او نصرانیا.(18)»
«کسی که به اندازه یک قیراط از زکات واجب را نپردازد باید به دین یهود یا نصاری بمیرد.»

6- خروج از ایمان
«قال ابوعبدالله (ص)
من منع قیراطا من الزکاه فلیس بمؤمن و لا مسلم و هو قول الله عزوجل:
«رب ارجعون لعلی اعمل صالحا فیما ترکت»(19).»
«امام صادق (ع) فرمود:
کسی که به وزن یک قیراط از زکات واجب را نپردازد مؤمن و مسلمان نیست و مصداق فرموده. خداست (که بعد از مرگ می گوید) خدایا مرا برگردان تا بعدها کار شایسته انجام دهم.»

7- مرگ حیوانات
«عن الصادق علیه السلام… اذا امسکت الزکاه هلکت الماشیه»(20)
«هنگامی که از پرداخت زکات جلوگیری شود حیوانات [حلال گوشت] هلاک خواهندشد.»

8- پشیمانی بی حاصل در عالم رجعت
«عن ابی بصیر قال سمعت ابا عبدالله (ع) یقول:
من منع الزکاه سأل الرجعه عند الموت، و هو قول الله عزوجل:
رب ارجعون لعلی اعمل صالحا فیما ترکت(21).»
«ابوبصیر گوید از امام صادق (ع) شنیدم که می فرمود:
کسی که از پرداخت زکات خودداری کند هنگام مرگ تقاضای برگشت به دنیا خواهد کرد و او مصداق فرموده ی خداست که: خدایا مرا به دنیا برگردان شاید بعدها کار شایسته انجام دهم.(یعنی زکات خود را بپردازم.) »

9- عدم نزول برکات آسمانی
«قال رسول الله (ص) اذا منعت الزکاه منعت الارض برکاتها.»
هنگامی که از پرداخت زکات خودداری شود زمین برکاتش را باز خواهد داشت.

پی نوشت :

1. تحریر الوسیله، ج 1، ص 311
2. بحارالانوار ج 77، ص 407
3.بحار النوار، ج 68، ص 386
4.کنز العمال، ج 6،ص 527
5. من لا یحضر،الفقیه ج 2 ص12
6.وسایل االشیعه ج 6 ص6
7.بحارالانوار ج 68 ص 332
8.بحارالانوارج 78 ص 183
9.وسایل الشیعه ج 6 ص 4
10.الاحتجاج ص 99
11.دعائم الاسلام ج 1 ص 241
12.وسایل الشیعه ج 6 ص 12
13.میزان الحکمه ج 4 ص 221
14.وسایل الشیعه ج 6 ص 16
15.اصول کافی ج1 ص448
16.همان ج 2 ص 415
17.بحارالانوار ج 96 ص 29
18.وسایل الشیعه ج 6 ص 18
19.همان ص 18
20.من لایحضر ج 1 ص 524
21. وسائل الشیعه ج 6 ص 18