هنگام اتمام تلاوت قرآن کریم چه جملاتی باید گفت، آیا در این زمینه روایت و حدیثی رسیده است؟
این پرسشی است که در برخی از جلسات و محافل قرآنی می‎پرسند و یا پرسشی است که ذهن عده‎ای از قرآن‎پژوهان و قاریان قرآن را به خود مشغول کرده است.
پاسخ این است که در این مورد روایاتی رسیده است و ما به ذکر دو روایت (که در کتب حدیث شیعه) رسیده است بسنده می‎کنیم.
روایت اوّل: «صدق الله العلیّ العظیم»
علّامه مجلسی در کتاب «بحار الانوار، ج 57، ص 243» در این مورد روایتی را نقل می‎کند که مقدمه آن چنین است:
هنگامی که پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ به پیامبری مبعوث شد، به امام علی ـ علیه السّلام ـ دستور داد که طی نامه‎ای؛ کفّار، مسیحیان و یهودیان را به دین اسلام دعوت کند. متن نامه مذکور از طرف حضرت جبرئیل بر پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ ابلاغ شده بود. وقتی نامه به دست یهودیان خیبر رسید آن را به عالم و بزرگ خود «اِسْماویل» (ابن‎سلام)[1] نشان دادند. او بعد از مطالعه نامه، سؤالاتی را جمع آوری کرد تا خدمت پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ عرضه کند، و گفت:
اگر سؤالات من را صحیح پاسخ دهد، من به دین او در می‎آیم و دین یهود را ترک می‎کنم.
یکی از سؤالاتی که عبدالله بن‎سلام از رسول گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ پرسید، چنین است:
فَاَخْبِرْنی مَا ابْتِداءُ الْقُرْآنِ وَ ما خَتْمُهُ؟ قالَ: یَا ابْنَ سَلام، اِبْتِداؤُهُ «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ»، وَ خَتْمُهُ «صَدَقَ اللهُ الْعَلِیُّ الْعَظیم».
(ای محمّد) به من خبر ده! شروع و ختم قرآن با چیست؟ پیامبر فرمود: ای ابن سلام! شروع آن، بسم الله الرّحمن الرّحیم و پایان آن با «صدق الله العلیّ العظیم» است.
علّامه مجلسی (ره) این روایت را در چند جا دیده است. در یکی از آنها به جای «صدق الله العلیّ العظیم» عبارت «صدق الله العظیم» بوده است. بنابراین گفتن هر دو عبارت هنگام اتمام تلاوت، مانعی ندارد، ولی عبارت اوّل بهتر است.
روایت دوّم
روایتی است که مربوط به عمل «اُمّ داوود» است. این عمل، مجموعه عباداتی است که امام صادق ـ علیه السّلام ـ سفارش کرده‎اند که در روز پانزدهم رجب انجام گیرد. بخشی از این عبادت، خواندن بعضی از سوره‎های قرآن است.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ به امّ داوود فرمود؛ بعد از خواندن سوره‎ها در حالی که رو به قبله هستی چنین بخوان:
«صدق الله العلیّ العظیم».[2] البته گفتار امام ـ علیه السّلام ـ ادامه دارد و ما از نقل بقیه آن صرف‎نظر کردیم چون مربوط به بحث ما نیست.
از این روایت هم می‎توان استفاده کرد که خوب است تلاوت قرآن را با ذکر «صدق الله العلیّ العظیم» به پایان رساند.