نویسنده: رجبعلی زمانی
زن مظهر جمال و زیبایی و عفاف است و مرد مظهر شیفتگی و مجذوب شدن از آن جهت فرهنگ غنی و ارزشمند اسلام پوشش و حجاب را برای بانوان لازم دانسته است و حجاب را حافظ ارزش‌های والای معنوی زنان در برابر مردان قرار داده و در طول تاریخ او را از فساد و تباهی و افتادن در دام شهوت‌پرستان خودپرست نگهداری نموده است.
نگاه شهوت‌آمیز مردان به زنان و بالعکس از جمله امور نکوهیده‌ای است که پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) آن را به شدت منع می‌کرد و آن را حرام می‌دانست همان طوری که فرمود: «النظر سهم مسموم من سهام ابلیس فمن ترکها خوفا من الله اعطاه الله ایمانا یجد حلاوته فی قلبه». (1) نگاه شهوت‌آمیز [همراه با لذت جنسی] تیر زهراگینی است که از سوی شیطان به سوی طعمه خویش رها می‌گردد، پس هر کس به خاطر ترس از خدا نگاه با شهوت را ترک کند خداوند ایمانی به او خواهد بخشید که شیرینی و اثرش را در دلش خواهد دید.
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در حجه الوداع هنگامی که آن زن جوان خثعمی به حضورش آمد تا چند پرسش داشته باشد در آن هنگام فضل بن‌عباس همراه بود زن وقتی سؤال‌هایش را مطرح نمود پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) به هنگام پاسخ دادن متوجه شد بین آن زن و فضل نگاهی رد و بدل گردید و زن عوض اینکه مطالب آن حضرت را گوش کند به فضل که جوان زیبا و نورسی بود متوجه شده در آن وقت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) دست‌خود را به طرف فضل بن‌عباس دراز کرد و صورت او را به طرف دیگر برگرداند و فرمود فخشیت ان یدخل بینهما الشیطان… (2) ; در نگاه زن جوان و مرد جوان می‌ترسم شیطان قدم نهد و سبب انحراف آنان گردد.
دانشمندان و علمای بزرگ برای لزوم حجاب به قرآن و احادیث و اجماع و عقل استدلال کرده‌اند و حدود پوشش را برای مردان و زنان به صورت روشن بیان داشته‌اند، ما در این نوشتار کوتاه از آن جهت که زن را عنصر اولیه صلاح و رستگاری جامعه می‌دانیم و بر آن اعتقادیم که اگر رستگاری و فلاح در این قشر عظیم حاکم شود رستگاری و عاقبت‌بخیری مردان را بدنبال دارد و بعکس خدای ناکرده چنانچه زنان جامعه فاسد و تباه شدند مجالی برای اصلاح مردان باقی نخواهد ماند. حال به بخشی کوتاه در باره حجاب و پوشش زن می‌پردازیم.
قرآن و مساله حجاب
قرآن درباره حجاب می‌فرماید: «قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن و یحفظن فروجهن و لا یبدین زینتهن الا ما ظهر منها ولیضربن بخمرهن علی جیوبهن الا لبعولتهن او آباء بعولتهن او ابنائهن او ابناء بعولتهن او اخوانهن او بنی اخوانهن او بنی اخواتهن او نسائهن … و توبوا الی الله جمیعا ایها المؤمنون لعلکم تفلحون» (3) ; به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را [از نگاه هوس‌آلود]فرو گیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت‌خود را جز آن مقدار که نمایان است، آشکار ننمایند و اطراف روسری‌های خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود) و زینت‌خود را آشکار نسازند مگر برای شوهرانشان یا پدرانشان و با پدرشوهرانشان و یا پسرانشان یا پسران همسرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان هم‌کیششان و …. همگی به سوی خداوند باز گردید ای مؤمنان تا رستگار شوید.
و در جای دیگر آمده است: «یا ایها النبی قل لازواجک و بناتک و نساء المؤمنین یدنین علیهن من جلابیبهن ذلک ادنی ان یعرفن فلا یؤذین و کان الله غفورا رحیما» (4) ; ای پیامبر به همسران و دختران خویش و دیگر زنان مؤمنان بگو که جلبابها (روسریها)ی خویش را بر خود فرو افکنند این کار برای اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند به [احتیاط] نزدیکتر و خداوند آمرزنده و مهربان است.
فقهاء اسلام گفته‌اند: دو آیه فوق بر وجوب پوشش و حجاب برای زنان دلالت دارد. آنان نیز به آیات (60 تا 61) سوره نور تمسک کرده‌اند و آن آیات را دلیل پوشش برای زنان دانسته‌اند همان طوری که روایاتی را مستند خویش قرار داده‌اند، در اینجا به یک حدیث اکتفا می‌کنیم.
پوشش حضرت فاطمه(سلام الله علیها) در محوطه منزل در برابر بیگانه
جابربن‌عبدالله انصاری می‌گوید: به همراه رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) بودم آن حضرت اراده کرد به خانه دخترش فاطمه(سلام الله علیها) برود چون به درب خانه فاطمه(سلام الله علیها) رسید با دست مبارکش درب را فشار داد و فریاد برآورد: السلام علیکم.
دختر گرامی پیامبر جواب داد: علیک السلام یا رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم)
آنگاه پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) اجازه ورود به منزل گرفت و فرمود: ادخل انا و من معی (آیا من و کسی که همراه من است داخل منزل شویم). در آن وقت فاطمه(سلام الله علیها) فرمود: پدر جان چیزی بر سر ندارم، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: یا فاطمه خذی فضل ملحفتک فقنعنی بها راسک; فاطمه جان با قسمتهای اضافی روپوش خودت سرت را بپوشان. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) دوباره اجازه گرفت فاطمه(سلام الله علیها) پرسید: چه کسی با شماست، پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: جابر، آنگاه من به همراه پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) داخل خانه زهرا(سلام الله علیها) شدم.
جابر می‌گوید: چهره زهرا(سلام الله علیها) همانند شکم ملخ زرد شده بود، پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) پرسید: دخترم چرا چنین هستی، جواب داد: از گرسنگی است.
پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) دعا فرمود: اللهم مشبع الجوعه و دافع الضیعه، اشبع فاطمه بنت محمد; ای خدایی که سیرکننده گرسنه و بوجود آورنده محصولات هستی فاطمه دختر محمد(صلی الله علیها) را سیر گردان.
جابر ادامه می‌دهد سوگند به خدا دعای پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) مستجاب گردید. پس از دعای آن حضرت چهره زهرا(سلام الله علیها) گلگون گردید مثل اینکه خون را در حال حرکت در زیر پوست صورت می‌دیدم و زهرا(سلام الله علیها) از آن پس گرسنه نماند. (5)
پس از عموم آیه شریفه (31 نور) و دیگر آیات استفاده می‌شود که پوشش برای زنان امری مسلم است و کسی نمی‌تواند آن را انکار کند، از سوی دیگر سیره فاطمه اطهر(سلام الله علیها) در برخورد با جابر بن‌عبدالله انصاری(ره) بالاترین شیوه تبیین حکم الهی است که حضرت بدان عمل می‌کند و وظیفه دیگر زنان را در برابر مردان غیر محرم و بیگانه نشان می‌دهد. برخورد فاطمه(سلام الله علیها) با جابر که شخص مؤمن و مورد اعتماد رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) است در محیط خانه خویش چنین است مسلم زنان متعهد در حفظ خود در داشتن پوشش صحیح در جامعه (کوچه و بازار و ادارات و …) وظیفه‌ای سنگین‌تر دارند.
پوشش زنان در برابر خویشاوندان
احمد بن‌ابی‌نصر بزنطی از یاران عالیقدر امام علی بن‌موسی الرضا(ع) است می‌گوید از آن حضرت پرسیدم: آیا برای مرد جایز است که به موهای خواهر زنش نگاه کند؟ حضرت فرمود: نه مگر اینکه سالخورده و پیر و از کار افتاده باشد. عرض کردم: پس خواهر زن با بیگانه چه فرق می‌کند یعنی هر دوی اینها یکی هستند؟! حضرت فرمود: بلی یکی هستند. پرسیدم: [در مورد سالخورده] چقدر برای من جایز است نگاه کنم؟
فرمود: به موی او و ذراع (از انگشت تا آرنج) او می‌توانی نگاه کنی. (6)
قسمت آخر روایت مربوط به سالخورده و پیرزن از کار افتاده است همان طوری که صاحب وسائل مرحوم شیخ حر عاملی بر آن تصریح نموده‌است.
نقش «حجاب» در سلامت عمومی
در جامعه‌ای که زن و مرد هر کدام کار متعلق به خویش را انجام دهد و اختلاط و معاشرت بی‌مرز در آن وجود نداشته باشد زنان غیر متعهد خودنمایی ننمایند و مردان شهوتران هم با چشمان صیاد خویش به دنبال طعمه نگردند، در آن جامعه آرامش روحی و روانی بر زن و مرد حاکم خواهد شد، و ثبات و استحکام ویژه‌ای بر خانواده آن سایه خواهد افکند، و روز بروز بر تعداد پیوند ازدواج‌ها و زناشوییهای مشروع و قانونی افزوده خواهد گردید که نتیجه آرامش اجتماعات کوچک، آرامش و سعادت جوامع بزرگ انسانی خواهد شد. پس پوشش صحیح بالاترین نعمت الهی است که خداوند بر زنان ارزانی داشته و بر آنان لازم شمرده است.
رسول گرامی اسلام روزی در جمع یاران خویش که در مسجد نشسته بودند، پرسید: بهترین چیز برای زنان چیست؟ کسی نتوانست پاسخ آن حضرت را بدهد. علی(ع) به خانه آمد پرسش پیامبر و ناتوانی یارانش را در پاسخ به آن حضرت بازگو کرد. فاطمه زهرا(سلام الله علیها) فرمود: خیر لهن ان لا یرین الرجال و لایرونهن، فاخبره بذلک فقال(صلی الله علیه و آله و سلم) له: من علمک هذا؟ قال(ع): فاطمه. قال(ص):انها بضعه منی; (7) بهترین چیز برای زنان این است که به مردان نگاه نیندازند و مردان نیز به آنها نظر نکنند. امیرمؤمنان(ع) به مسجد برگشت و آن را برای پیامبر و مردم بازگو کرد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) پرسید: از کجا آموختی؟ علی(ع) گفت: این پاسخ فاطمه است. در آن هنگام پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: فاطمه پاره تن من است.
حدود پوشش بانوان از دیدگاه فقهاء اسلام
بسیاری از فقهاء شیعه و اهل سنت‌بعد از اعتماد بر ظهور آیات گذشته و تصریح روایات در مورد وجوب پوشش ادعای اجماع و اتفاق نموده‌اند و ذیل تفسیر آیات سوره نور و احزاب حدود و مقدار پوشش را برای زنان مشخص نموده‌اند. در اینجا به بیان برخی از نظریات فقهاء می‌پردازیم:
ابن رشد فقیه و فیلسوف معروف اندلسی می‌نویسد: عقیده اکثر علماء بر این است که بدن زن جز چهره و دو دست تا مچ عورت (×) است، ابوحنیفه معتقد است: قدمین نیز عورت شمرده نمی‌شود لکن ابوبکر بن‌عبدالرحمان بن‌هشام بر این باور است که تمام بدن زن بلا استثناء عورت است. (8) در الفقه علی مذاهب الخمسه آمده است: علماء اسلام اتفاق نظر دارند که بر هر یک از زن و مرد لازم است آنچه را در خارج نماز باید بپوشد در حال نماز هم باید بپوشد سپس می‌گوید: به عقیده علماء شیعه امامیه بر زن در حال نماز همان قدر از بدن را واجب است‌بپوشاند که در غیر نماز باید از نامحرم بپوشد. (9)
فقهاء اسلامی در دو موضع از کتاب‌های فقهی خود وجوب حجاب و حدود پوشش را برای بانوان مطرح نموده‌اند.
الف – در بحث پوشش در حالت نماز (بحث‌ساتر)
ب – در بحث نگاه کردن مرد به زن نامحرم و یا عکس‌آن
علامه حلی(ره) می‌فرماید: جمیع بدن زن عورت است جز چهره او به اجماع همه علماء، در همه شهرها جز ابوبکر بن‌عبدالرحمان بن‌هشام که تمام بدن زن را عورت دانسته است. سخن او به اجماع فقهاء مردود است. زیرا از نظر علماء ما (شیعه) دو دست تا مچ نیز مانند چهره است و عورت نخواهد بود. مالک بن‌انس و شافعی و اوزاعی و سفیان ثوری در این جهت‌با علماء شیعه هم عقیده‌اند، ابن‌عباس در تفسیر کلام خدا: «و لا یبدین زینتهن الا ما ظهر منها» وجه و کفین را با هم استثنا نموده است. (10)
در پایان باید گفت: فقهاء اسلامی در دو موضع از کتاب‌های فقهی خود وجوب حجاب و حدود پوشش را برای بانوان مطرح نموده‌اند.
الف – در بحث پوشش در حالت نماز (بحث‌ساتر)
ب – در بحث نگاه کردن مرد به زن نامحرم و یا عکس آن امام خمینی(ره) در این دو باب فرموده‌اند:
1 – عورت زن در نماز همه بدن اوست که شامل سر و موی‌ها می‌گردد و فقط صورت (به مقداری که باید در وضو باید شسته شود) و دستها تا مچ و پاها تا ابتداء ساق مستثنی شده سپس فرموده‌اند: از آن مقداری که استثناء شده واجب است مقدار بیشتری را پوشاند تا یقین به پوشش مقدار واجب پیدا شود. (11)
2 – نگاه کردن مرد به زن نامحرم چه با قصد لذت و چه بدون آن حرام است و نگاه کردن به صورت و دستها اگر با قصد لذت باشد حرام است و اگر بدون قصد لذت باشد مانعی ندارد. (12)
پی نوشت :
1- بحارالانوار، ج 104، ص 38، ح 34، ب33.
2- فتح الباری، ج 4، ص439 تا 442. حدیث ایام حج صادر گردیده و احکام دیگری در مورد محرم استفاده می‌شود و لکن قدر مسلم حرمت نگاه با شهوت از سوی مرد به زن و بعکس می‌باشد، و جواز نگاه به صورت زن بدون ریبه همان طوری که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نگاه کرد و عمل پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نسبت‌به فضل بن‌عباس نشانگر حرمت نظر به زن با لذت می‌باشد; باید توجه داشت این روایت را کتب اهل سنت نقل کرده‌اند و اصل حدیث هم مرفوعه می‌باشد.
3- نور: 31.
4- احزاب:59.
5- فروع کافی، ج 5، ص 528، ح 5; وسائل الشیعه، ج 20، ب 120، ص216، ح25463. (چاپ آل البیت); مسالک الافهام، فاضل جواد کاظمی، ج3، ص 275.
6- وسائل الشیعه، ج 20، باب107، ص199، ح 25420 (چاپ آل البیت); سالته عن الرجل یحل له ان ینظر الی شعر اخت امراته؟ فقال(ع) لا الا ان تکون من القواعد…
7- وسائل الشیعه، ج 20، ص67، ح 25054 (چاپ آل البیت); بحارالانوار، ج43، ص 54، ح 48; احقاق الحق، ج 10، ص257.
× – منظور از واژه عورت «آسیب‌پذیر» و یک اصطلاح در فقه است.
8- بدایه المجتهد، ابن‌رشد، ج 1، ص 111.
9- الفقه علی مذاهب الخمسه، محمد جواد مغنیه، ص113.
10- تذکره الفقهاء، ج 2، ص446، م 108.
11- تحریر الوسیله، ج 1، ص129، م3.
12- رساله توضیح المسائل، احکام نگاه کردن، م2433.
منبع: ماهنامه کوثر
