برادران الهى

تنها دوستانى ارزشمندند که انسان را در مسیر صحیح هدایت کنند و از گرداب هاى انحراف، نجات بخشند. چنین دوستانى، حافظ دین و ایمان انسان هستند و او را در گرفتارى هاى زندگى یارى خواهند کرد. باید بکوشیم با افرادى که از کردار و گفتارشان، عطر الهى برمى خیزد، طرح دوستى بریزیم. افزون بر آن، خود نیز باید به اخلاق الهى آراسته باشیم تا در شمار کسانى درآییم که پیامبر رحمت و مدارا، آنان را مى ستاید. ایشان مى فرماید:

خِیارُکُمْ مَنْ ذَکَّرَکُمْ بِاللهِ رُؤْیَتُهُ وَ زادَ فِى عِلْمِکُمْ مَنْطِقُهُ وَ رَغَّبَکُمْ فِى الاْخِرَهِ  عَمَلُهُ.(33)

بهترین شما آن کس است که دیدار او، خدا را به یاد شما آورد و سخنانش، بر دانش شما بیافزاید و رفتارش، شما را به آخرت، مشتاق سازد.
برخورد جوان مردانه با محرومان

بسیارى از مردم با آنکه خود، بهترین غذاها را مصرف مى کنند، ولى هنگامى که مى خواهند به فقیران غذا بدهند، غذایى مى دهند که خودشان هیچ تمایلى براى خوردن آن ندارند. این کار دور از جوان مردى است; زیرا مروت اقتضا مى کند انسان همان چیزى را براى دیگران بپسندد که براى خود مى پسندد.

بر اساس دستور قرآن مجید و سیره ائمه معصومین(علیهم السلام)، شایسته است انسان از بهترین داشته هاى خود، به فقیران ببخشد و نباید با دادن چیزهاى پست و بى ارزش، طبع انسانى آنان را خوار بشمارد; زیرا پیامبر اعظم (صلى الله علیه وآله) مى فرماید:

لا تُطْعِموُا الْمَساکینَ مِمّا لا تَأکُلُونَ.(34)

از آنچه خودتان نمى خورید، به مسکینان ندهید.
برخورد مناسب با زیردستان

انسان نباید با زیردستان، برخورد متکبرانه و غیرانسانى داشته باشد. وظیفه اخلاقى ایجاب مى کند که با دیگران به لطف و مهر سخن گوییم و به شکرانه موقعیتى که خداوند در اختیارمان نهاده است، متواضع باشیم. چه بسا ممکن است زیردستان، از توانایى ها و کمال اخلاقى برخوردار باشند که نزد خدا و خلق بسیار باارزش تر است. انسان ها را نباید فقط با عینک جاه و مقام و موقعیت ها سنجید; زیرا میزان قضاوت درباره دیگران، اخلاق و رفتار و منش آنان است. براین اساس، پیامبر گرامى اسلام مى فرماید:

أَیَّما راع لَمْ یَرْحَمُ رَعِیَّتَهُ حَرَّمَ اللهُ عَلَیْهِ الْجَنَّهَ.(35)

هر مسئولى که به زیردست خود رحم نکند، خدا، بهشت را بر او حرام  مى کند.
بصیرت به خود

بعضى افراد با تعریف هاى بى جاى دیگران، احساس غرور مى کنند و مى پندارند به راستى آدم هاى خوبى هستند که مورد توجه دیگران قرار گرفته اند. در نتیجه، خود را برتر مى بینند. برعکس، اگر مورد سرزنش و بدگویى دیگران قرار بگیرند، در روحیه آنان، اثر بسیار بدى مى گذارد و خواب و خوراک را از آنان سلب مى کند و گمان مى کنند که انسان هاى بد، کوچک و بى ارزش هستند.

این دو، هیچ یک خود را با واقعیت تطبیق نداده اند. حقیقت آن است که هر انسانى در درون خویش بهتر مى داند که چگونه آدمى است و چه خصلت هاى خوب و بدى دارد. پیامبر اعظم (صلى الله علیه وآله) در توصیه اى ارزشمند مى فرماید:

إِسْتَفْتِ نَفْسَکَ وَ إِنْ أَفْتاکَ الْمُفْتُونَ.(36)

(نیکى و بدى) را از خودت بپرس; دیگران هر چه مى خواهند، بگویند.
بهترین کردار

ترک محرمات و انجام واجبات، راه دست یابى به کمال و اطاعت از ذات الهى است. در کنار این اعمال عبادى و دورى از گناهان، آدمى باید قناعت پیشه کند و به روزى تقسیم شده الهى راضى باشد. حرص و طمع از موانع کمال آدمى هستند و انسان کمال جو، در دام آنها اسیر نمى شود. مگر نه این است که خداوند پیش از تولد کودک، روزى ا و را از پیش مهیا ساخته است و در اعماق دریاها و اوج آسمان ها هیچ جنبنده اى را بى غذا رها نمى سازد.

پس چگونه انسان مؤمن در غم روزى فرو مى رود و به هزاران ترفند دست مى زند تا نصیب و بهره اى بیشتر عایدش شود. چگونه خاطر آسوده نداریم و در آرامش نباشیم وقتى که آفریننده اى مهربان، ناظر بر احوال بندگان است؟ آیا بهتر نیست که براى دست یابى به زندگى زودگذر، زیر بار منت و تملق نرویم و در هر حال، عزت و کرامت خویش را حفظ کنیم. به راستى که آزادگان از جیفه دنیا و از بند تعلق آزادند. پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) در این باره مى فرماید:

اَحَبُّ الْعَمَلِ اِلَى اللّهِ ثَلاثُ خِصال: مَنْ اَتَى اللّهَ بِمَا افْتَرَضَ عَلَیْهِ فَهُوَ مِنْ اَعْبَدِ النّاسِ وَ مَنْ وَرَعَ عَنْ مَحارِمِ اللّهِ فَهُوَ مِنْ اَوْرَعِ النّاسِ وَ مَنْ قَنَعَ بِمَا رَزَقَهُ اللّهُ فَهُوَ مِنْ اَغْنَى النّاسِ.(37)

بهترین کارها نزد خدا، سه کار است: انجام دادن واجبات و کسى که واجبات خود را به جا بیاورد، از عابدترین مردم است; دورى از گناهان و هر کس از محرمات اجتناب کند، از پارساترین مردم است; قناعت به داده خدا و شخصى که به روزى خدا قانع باشد، از بى نیازترین مردم است.
بى احترامى به والدین

پدر و مادر حق بزرگى بر انسان دارند; زیرا حیات و هستى انسان ها، مرهون وجود والدین است و خدمات شبانه روزى فرزندان نمى تواند ذره اى از تلاش خالصانه و بى دریغ آنان را پاسخ گو باشد. چه بسیار ناپسند است اگر انسانى که توان کوچک ترین حرکتى را نداشت و با مراقبت و نگه دارى والدین، به دوران شکوفایى و جوانى رسیده است، با ناسپاسى و نمک نشناسى به والدین ناسزا بگوید و مایه رنجش خاطر آنان گردد. ادب و انسانیت اقتضا
مى کند که دست کم اگر نمى توانیم تلاش هاى طاقت فرساى آنان را ارج بنهیم، با آزار دادن و بى حرمتى به والدین، خود را گرفتار عذاب و نفرین الهى نسازیم. پیامبر رحمت در کلامى گران سنگ مى فرماید:

مَلْعُونٌ مَنْ سَبَّ أَباهُ مَلْعُونٌ مَنْ سَبَّ أُمَّهُ.(38)

کسى که به پدر و مادرش ناسزا گوید، ملعون است.
بى نیازى و توانگرى

متأسفانه مى بینیم گاهى افراد ثروتمند به بى بند و بارى روى مى آورند و ثروت هاى خدادادى را در مسیر نادرست به کار مى گیرند. این در حالى است که مى توان داده هاى خدا را در راه خدایى مصرف کرد که اگر چنین شود، خشنودى خالق و مخلوق را به همراه دارد.

چه بسیار انسان هایى که زیر این آسمان کبود حاتموار زیستند و نام نیک دنیایى براى خویش به یادگار گذاشتند و پاداش بى پایان الهى را در عالم برزخ و دنیاى جاویدان ذخیره کردند. آرى، مى توان ثروت فناپذیر دنیا را ارزشمند و جاودانه کرد، به شرطى که بر اساس آموزه هاى دینى از آن بهره بردارى شود. رسول گرامى اسلام مى فرماید:

نِعْمَ الْعَونُ عَلى تَقْوَى اللّهِ الْغِنى.(39)

بى نیازى و توانگرى، براى پرهیزگارى، خوب یاورى است.

(33) – همان، ش 1478.
(34) – همان، ش 2465.
(35) – همان، ش 1028.
(36) – نهج الفصاحه، ش 284.
(37) – تحف العقول، ص 7.
(38) – نهج الفصاحه، ش 2744.
(39) – تحف العقول، ص 49.