صدای نیکو نعمت خدادادی
انسان به طور طبیعی زیباپسند است. برای او هر چیزی که زیبا باشد تحسین برانگیز است. یکی از نعمتهای خدادادی صدای نیکو و زیباست که خداوند به برخی از انسانها عطا کرده است. آوازِ خوش و صدای نیکو سرآمد تمام زیباییهاست.
پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود:
«اِنَّ مِنْ اَجْمَلِ الْجَمالِ الشَّعْرَ الْحَسَنَ وَ نَغْمَهَ الصَّوْتِ الْحَسَنِ».[1] از زیباترین زیبایی‎ها موی زیبا و نغمه صدای نیکو است.
از این رو خدای رحمان این موهبت بزرگ را به انسان‎های برگزیده (تمام انبیای الهی) عنایت فرموده است تا موجب جاذبه بیشتر دعوت آنان گردد. امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرموده است:
«ما بَعَثَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ نَبِیّاً اِلّا حَسَنَ الصَّوْتِ».[2] خدای عزیز و بزرگ هیچ پیامبری را مبعوث نکرد مگر اینکه آواز نیکو داشت.
وظیفه خوش صداها و قرآن
حال که آوازِ خوش از بزرگترین نعمتهای الهی است هر مسلمانی که این موهبت را دارد (بیشتر مسلمانان از آن برخوردارند) باید شکر این نعمت را به جای آورد. شکر آن، تلاوت قرآن با آواز خوش است تا هم خود از آن بهره برند و هم افراد جامعه را با نوای گوش نواز و دل انگیز قرائت قرآن، جذب قرآن نمایند.
صدای نیکو، زینت قرآن
زیبای مطلق خداوند متعال است و تمام زیبایی‎ها از او سرچشمه گرفته. او منشأ تمام زیبایی‎هاست. به این جهت کلام او هم زیباترین کلامهاست و هیچ گفتاری در زیبایی به پایه قرآن نمی‎رسد. به طوری که مخالفان سرسخت قرآن نیز به آن اعتراف دارند؛ مثلاً «ولید بن مغیره» از رؤسای قریش و از مخالفان سرسخت اسلام که خود یکی از بزرگترین سخن سرایان عرب بود، در مورد قرآن چنین می‎گوید:
«لَقَدْ سَمِعْتُ مِنْ مُحَمَّدٍ آنِفاً کَلاماً ما هُوَ مِنْ کَلامِ الْاِنْسِ وَ لا مِنْ کَلامِ الْجِنِّ، اِنَّ لَهُ لَحَلاوَهً وَ اِنَّ عَلَیْهِ لَطَلاوَهً».[3] من از محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ اینک سخنی شنیدم که نه از سنخ سخنان بشر و نه از جنس گفتار پریان است؛ زیرا شیرینی زاید الوصف و زیبایی خیره‎کننده‎ای دارد!
اگر قرآن که آیاتش سراسر زیبایی است با آواز خوشِ قاریِ ممتازی همراه گردد زیبایی آن دو چندان می‎شود و بر دلها می‎نشیند. نیکو خواندن قرآن به اندازه‎ای ارزشمند است که پیامبر عظیم الشّأن ـ صلّی الله علیه و آله ـ ، آن را زینت قرآن نامید:
«اِنَّ حُسْنَ الصَّوْتِ زینَهٌ لِلْقُرْآنِ».[4] همانا صدای نیکو و زیبا زینت قرآن است.
تأثیر زیبا خواندن قرآن
شاید کسی بپرسد چرا این همه روی زیباخوانی قرآن تأکید می‎شود؟ مهم آن است که قرآن رااحترام کنند. با عجله نخوانند و شمرده بخوانند. در پاسخ باید گفت: زبان شناسان و ادیبان عرب اعتقاد دارند قران با این که شعر نیست ولی آهنگ پذیر است و آهنگی مخصوص دارد. هیچ نثری در زبان عربی چنین خصوصیتی ندارد و درست به همین جهت است که وقتی قرآن با آوازِ خوش خوانده شود تأثیر معنوی عجیبی در شنونده (حتی غیر مسلمان) می‎گذارد. در زندگینامه قاریان مشهور، فراوان خوانده‎ایم که قرائت قرآن آنها علاوه بر مسلمانان در غیر مسلمانان نیز اثر عمیقی داشته است، به طوری که موجب هدایت و مسلمان شدن آنان شده است.[5] جا دارد عمق تأثیر زیبا خوانی قرآن را از زبان استاد شهید علّامه آیه الله مطهّری (ره) بشنویم:
من خودم… واقعاً از شنیدن قرآن لذّت می‎برم… واقعاً زیبایی قرآن را حس می‎کنم. مخصوصاً وقتی که با آهنگ لطیف و زیبایی خوانده شود. این قرآن‎های عبد الباسط… بعضی قسمتها که مخصوصاً آهنگی که انتخاب کرده با موضوعی که در آن آیه است تناسب دارد، تأثیرش عجیب است؛ مثل آیه «یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّهُ» یا سوره «إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ». غالباً هر چه خوانده این جور است. سوره «إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ» را با آهنگی متناسب با معنی آن خوانده است. مخصوصاً وقتی با این آهنگها می‎شنوم خیلی لذّت می‎برم.
این حلاوت و شیرینی قرآن (و اینکه) هر چه تکرار می‎شود از شیرینی‎اش کاسته نمی‎شود (از وجوه اعجاز قرآن کریم است).[6] خوش صداترین قاری
عزیزانی که این سطور را می‎خوانند به خصوص قاریان عزیز قرآن با ما همراه باشند تا ببینیم خوش صداترین قاریان قرآن چه کسانی هستند؟ اتفاقاً در این رابطه شخصی از رسول گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ سؤال کرده و حضرت پاسخ داده‎اند که گزارش آن به این قرار است:
«سُئِلَ النَّبِیُّ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ـ اَیُّ النّاسِ اَحْسَنَ صَوْتاً بِالْقُرْآنِ؟
قالَ ـ صلّی الله علیه و آله ـ : مَنْ اِذا سَمِعْتَ قِراءَتَهُ رَاَیْتَ اَنَّهُ یَخْشَی اللهَ».[7] از رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ سؤال شد: کدامیک از مردم در قرائت قرآن خوش صداتر است؟ فرمود: کسی که وقتی قرائتش را شنیدی گمان کنی او از خدا خوف و ترس دارد.
خوف از خدا یک ملاک اساسی برای قاری قرآن است، قاریی که با صدای نیکوی خود قرآن را زینت می‎بخشد. بنابراین خوش آوازترین قاری کسی است که نشانه‎های خوف از خدا و رستاخیز در گفتار و کردار او هویدا باشد. ظاهر او ظاهری اسلامی، کلام او قرآن، و کارها و اعمال او مطابق موازین اسلامی و قرآن است. او در انجام واجبات و ترک محرّمات پیشقدم و در انجام رسالت‎های اجتماعی پیشرو است. اگر قاری قرآن به این درجه رسید خوشا به حال او و سعادت قرین او باد.[1] . اصول کافی، ج 2، باب «ترتیل القرآن بالصوت الحسن»، ص 450.
[2] . اصول کافی، ج 2، باب «ترتیل القرآن بالصوت الحسن»، ص 450ـ 451.
[3] . بحار الانوار، 18، ص 168.
[4] . همان، ج 89، ص 190.
[5] . زندگینامه قاریان مشهور جهان، چاپ دوّم، مؤسسه نوار استاد مطهری، قم، 1414 ق، ص 39ـ 40.
[6] . نبوّت، استاد مطهری، چاپ اوّل، انتشارات صدرا، 1373، ص 235ـ 236.
[7] . بحار الانوار، ج 89، ص 195.