در قرآن بعضی از آیات تکرار شدهاند، ابتدا آیاتی که تکرار شدهاند را بر میشمریم، سپس به حکمت این تکرار اشاره مینماییم.
آیات مکرر:
1. «فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ»؛ این آیه مبارکه «31» مرتبه در سوره «الرحمن» تکرار شده است.
2.«وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ»؛ این آیه مبارکه «10» مرتبه در سوره «مرسلات» آمده است.
3. «فَاَلْقی عَصاهُ فَإِذا هِیَ ثُعْبانٌ مُبِینٌ»؛ این آیه مبارکه هم در سوره اعراف آیه«107» و هم در سوره شعراء آیه«32» آمده است.
4. «وَ نَزَعَ یَدَهُ فَإِذا هِیَ بَیْضاءُ لِلنَّاظِرِینَ»؛ این آیه مبارکه هم در سوره اعراف آیه «108» و هم در سوره شعراء آیه «33» آمده است.
5. «وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ»؛ این آیه شریفه هم در آیه «3» و هم در آیه «5» سوره «کافرون» تکرار شده است.
6. «کَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ»؛ این آیه شریفه، در آیات «2 و 3» سوره «تکاثر» آمده است.
7. «إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً»؛ آیه مبارکه درسوره «شرح» آیات «5 و 6» تکرار شده است.
«وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ إِلاَّ عَلی أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ فَمَنِ ابْتَغی وَراءَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ العادُونَ وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ»
8. این آیات شریفه، بین سورههای «مؤمنون» آیات «5 الی 8» و سوره «معارج» آیات «29 الی 32» مشابه میباشد.
9. «وَ الَّذِینَ هُمْ عَلی صَلَواتِهِمْ یُحافِظُونَ»؛ این آیه شریفه بین سوره «مؤمنون» آیه «9» و آیه «34» سوره «معارج» مشابه میباشد.
10. «یا بَنِی إِسْرائِیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَ أَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَی الْعالَمِینَ وَ اتَّقُوا یَوْماً لا تَجْزِی نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَیْئاً وَ لا یُقْبَلُ مِنْها شَفاعَهٌ وَ لا یُؤْخَذُ مِنْها عَدْلٌ وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ»؛ این آیات مبارکه، بین آیات «47 و 48» با آیات «122 و 123» سوره «بقره» مشابه میباشد.
11. «الم» این آیه شریفه «6» مرتبه در کل قرآن تکرارشده است.
سورههای: بقره، آل عمران، سجده، لقمان، روم، عنکبوت.
12. «فَسَجَدَ الْمَلائِکَهُ کُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ».
در این آیه شریفه در آیه«73» سوره «ص» و همچنین در آیه «30» سوره «حجر» آمده است.
13. «یُرِیدُ أَنْ یُخْرِجَکُمْ مِنْ أَرْضِکُمْ فَما ذا تَأْمُرُونَ قالُوا أَرْجِهْ وَ أَخاهُ وَ أَرْسِلْ فِی الْمَدائِنِ حاشِرِینَ یَأْتُوکَ بِکُلِّ ساحِرٍ عَلِیمٍ»
این آیه شریفه «110 و 111 و 112» سوره «اعراف» مشابه با آیات «35 و 36 و 37» سوره «شعراء» میباشند.
14. «کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَهُ الْمَوْتِ»
این آیه شریفه درسورههای «عنکبوت» آیه «57» و «انبیاء» آیه «35» آمده است.
15. «وَ أُلْقِیَ السَّحَرَهُ ساجِدِینَ قالُوا آمَنَّا بِرَبِّ الْعالَمِینَ رَبِّ مُوسی وَ هارُونَ»
آیات شریفه «120 و 121 و 122» سوره «اعراف» مشابه و مثل آیات «46 و 47 و 48» سوره «شعراء» میباشد.
لازم به ذکر است، در بعضی از آیات، نصف آیه با آیه دیگر مشابه هستند یا اینکه مشابه هستند ولی حروفی مانند: این، واو، فاد و … اضافه شده است بهطور کلی این تشابه، دلیل بر مشترک بودن تمام محتوای آیه نیست؛ چون هر آیهای معنی و مفهوم خاص خودش را دارد.
علت تکرار آیات: تکرار آیات در قرآن انگیزههای مختلفی میتواند داشته باشد از جمله:
1. تاکید:
یکی از حکمتهای تکرار در قرآن میتواند به منظور تأکید باشد. مثلاً در سوره انشراح خداوند به پیامبرش بشارت میدهد که همراه با سختیها آسانی است. «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً»[1] یا در آیه بعدی تأکید میکند که با هر سختی آسانی است. «إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرا»[2]
2. تکرار به خاطر متعلقات:
یکی از حکمتهای تکرار آیات در قرآن تناسب با متعلقات و موارد وموضوعات مختلف است. مثل تکرار آیات در سوره مرسلات و الرحمن و قمر.
3. تکرار برای تهدید:
یکی دیگر از رازهای تکرار کلمات در بعضی سور برای تهدید است مثل «أَوْلی لَکَ فَأَوْلی ثُمَّ أَوْلی لَکَ فَأَوْلی» که برای تهدید نسبت به افراد بیایمان است که آیات الهی را تکذیب میکنند.
4. هدایت افکار:
بیدار ساختن افکار و وجدانها ایجاب میکند که از یک موضوع در موارد مختلف بهطور مکرر سخن به میان آید، لذا بعضی از نکات اجتماعی و اخلاقی در موارد متعدد بیان میشود و این نوع تکرار بر اساس پایه بلاغت است و مقتضای حالت است.
5. هشدار: یکی از علل تکرارهای آیات جنبه هشداری دارد. مثل جریان شیطان که با آن که آن همه عبادت کرد ولی در اثر نافرمانی به چنان سرنوشتی دچار شد.
[1] . سوره انشراح، آیه5.
[2] . سوره انشراح، آیه 6.