مقدمه
قرآن کریم تنها کتابی است که اصالت خود را تا کنون حفظ کرده و راه دراز تاریخ را به سلامت و شایستگی پیموده و همیشه از گزند حوادث و دستبرد بیگانگان در امان بوده و خواهد بود «انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون» (حجر، 15 / 9)
علی رغم ضمانت اطمینان بخش خداوند متعال در قرآن کریم بر حفظ و صیانت آن کتاب الهی مع الأسف شبهه تحریف قرآن از دیر زمان مطرح بوده و پیوسته مورد انکار و رد علما و محققان بزرگ اسلامی بوده است، جز برخی گروهها یا افرادی که(به هر دلیل) این شبهه را قوی گرفته و خواسته‏اند به گونه‏ای آن را توجیه کنند. همین امر باعث شده است قرآن عظیم الهی از اتهامات دشمنان در امان نبوده و متهم به تحریف گردد؛ که الحمدلله با توجه به درایت خاص علمای بزرگ اسلامی پاسخ‏های مناسب به این گونه شبهات داده شده است/
از آنجا که نخستین گام در پژوهش و تحقیق، آشنایی کامل با منابع و تحقیقات انجام شده در آن موضوع است، و از طرفی تکرار کارهای انجام شده و پر بار نبودن برخی‏از پژوهش‏ها غالباً به خاطر بی اطلاعی محقق از سرچشمه‏های آن موضوع می باشد، شناسایی و شناساندن منابع، بسیار ضروری به نظر می رسد، هر چند دانشمندان و متخصصان فن کتاب‏شناسی کارهایی بسیار بزرگ در این زمینه انجام داده‏اند که اثر ارزشمند «الذریع الی تصانیف الشیعه» تالیف مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانی از آن قبیل می باشد، ولی برای دسترسی بهتر و سریع‏تر به منابع، داشتن کتاب‏شناسی موضوعی از ضروریات دیگری است که می تواند مکمل زحمات گذشتگان باشد/
بر اساس همین ضرورت در حد وسع و توانایی خود، به جمع آوری و معرفی آثار ارزشمندی از بزرگان و دانشمندان اسلامی در موضوع «تحریف یا عدم تحریف قرآن» پرداختم که امیدوارم مورد قبول خداوند متعال قرار گیرد/
قبل از پرداختن به اصل موضوع تذکر چند نکته ضروری است:
1. آثار ارآی شده پیرامون «تحریف یا عدم تحریف قرآن» تنها در این مقاله خلاصه نمی‏شود؛ بلکه این مجموعه تنها آثاری است که یا خود اثر در دسترس بوده‏اند و یا به هر شکل دیگر(که اشاره خواهد شد) اطلاعاتی از آنها به دست رسیده است/
2. از آنجا که قریب به اتفاق آثار ارایه شده تنها به اثبات عدم تحریف قرآن پرداخته‏اند؛ لذا نام این مقاله «کتاب‏شناسی تحریف ناپذیری قرآن» می باشد، هر چند به بعضی از کتب مانند «فصل الخطاب» نیز اشاره گردیده است/
3. در این مقاله علاوه بر کتاب هایی که مستقلاً پیرامون موضوع «تحریف یا عدم تحریف» نوشته شده، در حد توان هر کتابی که بحث قابل توجهی درباره تحریف قرآن داشته است به آن کتاب و ریز موضوع و صفحات مورد نظر اشاره شده است؛ لذا در این مقاله 166 اثر، در پنج قسمت ارایه می شوند که عبارت اند از:
الف) کتاب هایی که مستقلاً پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن نوشته شده‏اند: 54 اثر/
ب) کتاب‏های علوم قرآنی که حاوی بحث پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن می باشند: 35 اثر/
ج)بعضی از کتب تفسیر قرآن که مقدمه آنها حاوی بحث پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن می باشند: 15 اثر/
د) کتاب هایی در موضوعات مختلف که حاوی بحث پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن می باشند: 21 اثر/
ه) مقالاتی که در مطبوعات پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن به طبع رسیده است: 41 اثر/
4. ترتیب کتاب‏ها در هر قسمت به ترتیب حروف الفبا است/
5. هر کتاب یا اثری که در دسترس بوده است سعی گردیده خلاصه و فهرستی از بحث آن کتاب یا اثر در معرفی کتاب گنجانده شود/
6. در ستون ناشر کتاب، به ترتیب به مؤسسه انتشاراتی و محل نشر و نوبت چاپ اشاره شده است/
7. در ستون مختصات کتاب، به ترتیب به اندازه کتاب و زبان کتاب و تعداد صفحات کتاب اشاره شده است/
8. در قسمت (ه) بعد از ذکر نام نشریه مورد نظر تنها به تاریخ نشریه اشاره شده است/
9. بعد از ذکر نام کتاب یا اثر، شماره‏ای داخل کروشه نوشته شده است که اشاره به منبع کتاب یا اثر مورد نظر دارد که این منابع عبارت اند از:
1. کتابخانه تخصصی مرکز فرهنگ و معارف قرآن؛
2. کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره)؛
3. کتابخانه مجمع جهانی اهل بیت علیه‏السلام؛
4. کتابخانه تخصصی تفسیر و علوم قرآن واقع در خیابان شهید فاطمی(دور شهر)؛
5. کتابخانه تخصصی تفسیر و علوم قرآن حضرت آیت الله العظمی گلپایگانی(ره)؛
6. مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، برنامه نمایه(قسمت مطبوعات)؛
7. کتابنامه بزرگ قرآن کریم، حسن بکایی؛
8. الذریع الی تصانیف الشیع، حاج آقا بزرگ تهرانی؛
9. علوم قرآن و فهرست منابع، عبدالوهاب طالقانی؛
10. کتابخانه پژوهشکده باقر العلوم علیه‏السلام؛
11. کتابخانه مدرسه علمیه فیضیه.
10. در پایان از هکماری تمامی مراکزی که به هر نحو در این امر، حقیر را مورد لطف قرار داده‏اند، مخصوصاً کتابخانه تخصصی مراکز فرهنگ و معارف قرآن، تقدیر و تشکر می نمایم/
الف) کتاب هایی که مستقلاً پیرامون تحریف یا عدم تحریف تألیف شده‏اند:
1. آرأ علما المسلمین فی التقیه و الصحا و صیان القرآن الکریم،(1) سید مرتضی رضوی، الارشاد للطاع / یروت، 1411 ق، وزیری / عری / 250/
همان گونه که از اسم کتا پیداست، مؤلف، این کتا را در سه موضوع تألیف کرده است؛ ولی مهم‏ترین حث آن مروط ه صیانت قرآن از تحریف است/
مهم‏ترین مطال: 1. معنی تحریف؛ 2. تحریف در قرآن نیست؛ 3. رأی مسلمانان و علما درباره تحریف قرآن؛ 4.بعضی از احادیث وارده درباره تحریف قرآن از کتب صحاح عامه و مسانید آن.
2. آلأ الرحیم فی الرد علی تحریف القرآن،(2) حاج شیخ عبدالرحیم المدرس الماهر التبریزی الخیابانی، رقعی / عربی / 63/
مؤلف در این کتاب به بررسی تحریف از حیث اشتقاق و مفهوم لغوی و وقوع یا عدم وقوع تحریف در قرآن کریم پرداخته است. ضمناً این کتاب مزین به تقریط حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی می باشد/
3. افسانه تحریف قرآن،(1) رسول جعفریان، محمود شریفی، معاونت فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی / تهران، 1367 ش، رقعی / فارسی/
این کتاب ترجمه کتاب «اکذوب تحریف القرآن» می باشد که در شماره(5) به آن اشاره خواهد شد.
4. افسانه‏های تحریف قرآن،(2) احمد مهدی(فخر کرمانی)، چاپ زهره با همکاری کانون انتشار، 1350 ش، رقعی / فارسی / 287/
مهم‏ترین مطالب: بخش اول: عدم تحریف از دیدگاه آیات قرآن و شبهاتی که وارد شده و جواب آن شبهات؛ بخش دوم: دلایل قول به تحریف و پاسخ به آن دلایل؛ بخش سوم: نظر علمای شیعه درباره تحریف/
5.اکذوب تحریف القرآن بین الشیع و السن، (1) رسول جعفریان، بعث مقام معظم رهبری در حج، قسمت تحقیقات / تهران، محرم الحرام 1413 ق، رقعی / عربی / 139/
مهم‏ترین مطالب: 1. معنی لغوی و اصطلاحی تحریف؛ 2. ادله عدم تحریف قرآن؛ 3. جمع آوری قرآن در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و عدم تحریف؛ 4. اهل سنت و تحریف؛ 5. تحریف و روایات شیعه؛ 6. علمای شیعه و تحریف؛ 7. مصحف علی علیه‏السلام و مصحف فاطمه علیه‏السلام؛ 8. تحریف از نظر غلا و بعضی از اخباریین؛ 9. فصل الخطاب و تحریف.
این کتاب به زبان فارسی است به وارد و نیز ترجمه شده است که در ردیف(3) به ترجمه فارسی آن شاره شد و ترجمه اردوی آن نیز در شماره(21) خواهد آمد/
6. بحثی درباره تصحیف و تحریف قرآن یا عدم تحریف‏(1) علی مزارعی(با راهنمایی دکتر حجتی کرمانی)، دانشگاه تهران، 1353 ش، رحلی / فارسی / 89/
مؤلف، این کتاب را برای پایان نامه خود در دوره فوق لیسانس فرهنگ عربی و علوم قرآن تألیف کرده است/
مهم‏ترین مطالب: 1. معانی مختلف تحریف؛ 2. نظر محققان اسلامی درباره تحریف و تصحیف قرآن؛ 3. دلایل عدم تحریف، 4. عقیده به تحریف بعد از حیات حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم؛ 5. کیفیت جمع آوری قرآن؛ 6. بررسی قرآن منسوب به حضرت علی علیه‏السلام/
7. بررسی و نقد و روایات تحریف در کتاب فصل الخطاب،(1) محسن بیات، دانشگاه تربیت مدرس / تهران، 1373 ش، رحلی / فارسی / 277/
این کتاب نیز پایان نامه دوره کارشناسی ارشد مؤلف می باشد. مباحث مورد بحث در این کتاب عبارت اند از: 1. شناختی از محدث نوری و کتاب فضل الخطاب؛ 2. بررسی اسناد روایات تحریف؛ 3. بررسی و نقد آیات ادعایی، 4. اثبات عدم تحریف قرآن از نظرگاه حدیث و علمای شیعه/
8. برهان روشن(البرهان علی عدم تحریف قرآن)،(2) حاج میرزا مهدی بروجردی، بوذرجمهری، مصطفوی / تهران، 1374 ش، رقعی / فارسی / 190/
این کتاب در پاسخ به کتاب «سنجش حقیقت» (که قایل به تحریف می باشد) نوشته شده است مباحثی که در این کتاب به آن پرداخته شده است عبارت اند از: 1. برهان نقلی بر عدم تحریف قرآن؛ 2. برهان عقلی بر عدم تحریف قرآن؛ 3. جلوگیری از تفسیر و تأویل قرآن در عصر خلفا؛ 4. اشتباه صاحب فصل الخطاب و صاحب احتجاج؛ 5. کلمات زعمای علمای اسلام؛ 6. نظریه و اقوال علما و دانشمندان عامه در عدم تحریف قرآن/
9. البرهان علی سلام القرآن من الزیاد و النقصان،(1) سعدی یاسین.(م 1396)، المکتب الاسلامی / بیروت / چهارم، جیبی / عربی / 119. مؤلف، این کتاب را در رد ادعاهای آقای نلسون دانمارکی – که در کتاب «اصدق الاقاویل علی صح التورا و الانجیل» مدعی نقص قرآن گردیده است – نوشته است/
مهم‏ترین مطالب: 1.@#@ تاریخ نزول قرآن کریم؛ 2. حکمت نزول قرآن منجماً. 3. تقسیم قرآن به مکی و مدنی؛ 4. سوره‏ها و نام‏های آنها؛ 5. جمع قرآن کریم.
10. البرهان علی عدم تحریف القرآن،(1) مرتضی الرضوی، الارشاد / بیروت / اول، 1411 ق، وزیری / عربی / 364/
مهمترین مطالب: 1. جمعی از احادیث وارده در تحریف قرآن(جمع آوری شده از صحاح عامه و مسانید آنها)؛ 2. آرای علمای شیعه امامیه در مورد سلامت قرآن از زیاده و نقصان؛ 3. رأی مسلمانان در مورد تحریف.
11. پژوهشی پیرامون مصونیت قرآن از تحریف،(1) عباس نقیئی، دانشگاه امام صادق علیه‏السلام / تهران، 1368 ش، رحلی / فارسی 211/
این کتاب، پایان نامه دوره کارشناسی ارشد مؤلف در رشته معارف اسلامی و تبلیغ دانشگاه امام صادق علیه‏السلام می باشد؛ که با راهنمایی استاد سید محمد باقر حجتی و مشاوره آقای علی اکبر غفاری و دکتر سید ضیأ الدین سجادی نگارش یافته است/
مهم‏ترین مطالب:1. قرآن و مساله تحریف؛ 2. بررسی نظریه تحریف قرآن؛ 3. تحریف و سنت؛ 4. بررسی نظریه عدم تحریف قرآن؛ 5. آرا و اقوال علمای شیعه در نفی تحریف/
12. پژوهشی در بیان عدم اختلاف و تعارض در قرآن کریم، (1) سید محمد هادی زبر جد، خطی(به خط مؤلف)، 1369 ش، رحلی / فارسی / 217/
این کتاب، پایان نامه دوره کارشناسی ارشد مؤلف در دانشکده الهیات و معارف اسلامی می باشد که با راهنمایی استاد سید ابوالفضل میر محمدی به رشته تحریر در آمده است/
مهم‏ترین مطالب: 1. تفسیر آیه «افلا یتدبرون القرآن…» ؛ 2. عدم اختلاف و تناقض میان معانی و مفاهیم قرآن کریم؛ 3. بلاغت و فصاحت قرآن کریم؛ 4. اخبارات غیبیه قرآن مجید؛ 5. سایر وجوه عدم اختلاف در قرآن کریم؛ 6. اسباب و علل موهم اختلاف در قرآن کریم/
13. تدوین القرآن، (1) علی الکورانی، دار القرآن الکریم / قم / اول، وزیری / عربی / 487/
مهم‏ترین مطالب: 1. داستان اتهام شیعه به قول به تحریف قرآن؛ 2. خلاصه ردهای علمای شیعه؛ 3. جایگاه خلیفه عمر از دیدگاه قرآن و سنت؛ 4. نقصان و زیادی قرآن از نظر خلیفه؛ 5.قرأات شخصیه و مجادلات تحریف؛ 6. نظریاتی که ممکن نیست مسلمان‏ها آنها را قبول نمایند؛ 7. حرام کردن بحث علمی در مورد قرآن از طرف خلیفه؛ 8. داستان احرف سبعه و جمع قرآن؛ 9. جایگاه اهل سنت از نظر سنت؛ 10. جایگاه برادران اهل سنت از نظر یهودیان؛ 11. صفات قرآن از میان سخنان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت و یارانش/
14. ترجمه و تحقیق از کتاب صیان القرآن من التحریف، (1) آیت الله آیهالله محمد هادی معرفت، محمد قنبری جلفائی، دانشگاه تهران، رحلی / فارسی / 127/
این کتاب، ترجمه کتاب صیان القرآن من التحریف است که مترجم آن را به عنوان پایان نامه خود با راهنمایی استاد محمد باقر حجتی کرمانی ترجمه کرده است. در شماره(44) به اصل کتاب اشاره خواهد شد/
15. ترجمه و تحقیق و تعلیق کتاب کشف الارتیاب عن تحریف کتاب رب الارباب. (1) محمد بن ابی القاسم الطهرانی، امیر جودی، دست نویس به خط مترجم(تصویر)، سال 1369 – 1370، رحلی / فارسی / 208/
این کتاب، ترجمه و تحقیقی است از کتاب «کشف الارتیاب عن تحریف کتاب رب الاربا) – که در شماره(50) به آن اشاره می شود – و مترجم نیز آن را برای پایان نامه فوق لیسانس خود در رشته علوم قرآن و حدیث در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه آزاد ترجمه کرده است، مهم‏ترین مباحث این کتاب عبارت اند از: 1. تولد فرقه‏ای جدید در ایجاد فتنه‏های جدید؛ 2. برخورد نویسنده با کتاب فصل الخطاب(محدث نوری)؛ 3. بیان انواع تحریفات ذکر شده در فصل الخطاب؛ 4. در بیان سخنان علمای شیعه درباره تحریف نا پذیری قرآن/
16. التحریف،(7) احمد بن محمد بن خالد بن عبدالرحمن بن محمد بن علی/
کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این کتاب را از کتاب لغت نامه دهخدا، 4 / 1239 نقل می‏کند/
17.تحریف قرآن، (7) مرکز چاپ و نشر، فارسی/
کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از فهرست کامپیوتری ناشرین داخلی در پنجمین نمایشگاه کتاب تهران نقل می کند/
18. تحریف قرآن، (7) اردو، کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این کتاب را از فهرست کتب مخلوط بک ایجی امام بارگاه شاه نجف کراچی / 25 نقل کرده است/
19. التبدیل و التحریف، (8) ابی القاسم علی بن احمد الکوفی العلوی/
20. تحریف قرآن، (1) رحلی / فارسی / 101.
این اثر جزوه‏ای است که ظاهراً با دست خط نویسنده می باشد؛ ولی متأسفانه اثری از نام و نام خانوادگی مؤلف در آن دیده می شود و نیز بعد از نوشتن، غلطگیری و تصحیح نشده است.و تنها تصویری از آن اثر در کتابخانه تخصصی مرکز فرهنگ و معارف قرآن موجود می باشد/
21. تحریف قرآن، (1) رسول جعفریان، سازمان تبلیغات اسلامی / تهران، ممتاز علی صاحب، 1410 ق، رقعی / اردو / 100.
این کتاب ترجمه «اکذوب تحریف القرآن» است که در شماره(5) به آن اشاره شد/
22. تحریف القرآن،(1) احمد بن علی حسین اشکوری، نجف اشرف، 1931 م، عربی/
کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از کتاب «معجم المؤلفین العراقیین، 10 / 92» نقل کرده است/
23. تحریف قرآن، (1) رام چند(هندو)، سفیر هند(پریس امر تسر) هند، 1878 م / 454/
کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از فهرست کتاب‏های قرآن و تفسیر و دیگر علوم دانشگاه پنجاب لاهور نقل کرده است/
24. تحریف قرآن،(7) سید راحت حسین گوپالپوری(شیعه)، 1376 ق/
کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از فهرست آثار چاپی شیعه در شبه قاره، بخش 1 / 17 نقل کرده است.
25. تحریف القرآن،(7) سید ظفر حسن بن الشاد علی بن امداد علی بن حمایت علی(نقوی امروهی)، هندی(شیعه)، 1375 ق/
کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از کتاب «نقبأ البشر» تألیف مرحوم حاج شیخ آقا بزرگ تهرانی، 3 / 978 و از کتاب دایر المعارف تشیع، 2 / 501 نقل می کند/
26. تحریف قرآن،(7) سید علی حائری(شیعه)، کتب خانه حسینیه، 1360 ق./ اردو / 80. کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از کتاب فهرست آثار چاپی شیعه در شبه قاره بخش اول 43 / نقل کرده است/
این کتاب در جواب شایعه قایل بودن شیعه به تحریف قرآن نوشته شده و بعضی از مباحث آن عبارت اند از: 1. مسأله تحریف؛ 2. عظمت قرآن؛ 3. انواع تحریف؛ 4. سنّیان قایل به تحریف لفظی اند نه شیعیان؛ 5. حفاظت قرآن از تحریف؛ 6. عدم اعتقاد شیعه به تحریف مصحف علی و فاطمه علیه‏السلام/
27.تحریف القرآن،(8) سید راحت حسین بن طاهر حسین الکوپال الپوری / اردو/
28. تحریف القرآن،(8) سید علی نقی بن السید ابی الحسن النقوی اللکهنوی / اردو/
29. تحریف قرآن کی حقیقت(حقیقت تحریف قرآن)، (7) علی نقی بن أبی الحسن(شیعه)، سرافراز قومی پریس، لکنهو، هند، 1933 م / اردو / 210/
کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از «فهرست آثار چاپی شیعه در شبه قاره بخش اول / 44» و از «معجم مؤلفی الشیعه / 420» و از «فهرست کتاب‏های کتابخانه جامعه همدرد دهلی» نقل کرده است. این کتاب رد بر نظریه‏ای است که قایل است شیعیان قایل به تحریف هستند/
30. التحریف و التبدیل،(7) ابو عبدالله محمد بن خالد.
کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از کتاب «معالم العلمأ فی فهرست کتب الشیع و اسمأ المصنفین منهم قدیماً و حدیثاً / 105» نقل می کند/
مؤلف این کتاب نیز از اصحاب امام موسی بن جعفر علیه‏السلام می باشد/
31. التحریف و التبدیل، (7 و 8) ابی جعفر محمد بن الحسن الصیر فی الکوفی. صاحب کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از «معجم الدراسات القرآنی عند الشیع الامامی / 62» نقل می کند/
مؤلف این کتاب نیز از اصحاب امام صادق علیه‏السلام می باشد/
32. تحریف و نزول دفعی قرآن،(3) آیت الله آیهالله محمد هادی معرفت، کنگره هزاره شیخ مفید / قم / اول.، وزیری / فارسی / 12/
این اثر مقاله‏ای است از استاد معرفت که در ذیل مجموعه مقالات فارسی کنگره هزاره شیخ مفید، ش 72 به طبع رسیده است/
33. التحقیق فی نفی التحریف عن القرآن الشریف،(2) السید علی الحسین المیلانی، دار القرآن الکریم / قم / اول.، 27 رجب 1410 ق. وزیری / عربی / 371/
مهم‏ترین مطالب: 1. سخنان علمای شیعه در نفی تحریف؛ 2. ادله شیعه بر نفی تحریف؛ 3. احادیث تحریف در کتب شیعه؛ 4.شبهاتی پیرامون قرآن در پرتو اخبار شیعه؛ 5. روات احادیث تحریف از شیعه؛ 6. احادیث تحریف در کتب اهل سنت؛ 7. روات احادیث تحریف از اهل سنت؛ 8. اقوال و آرای اهل سنت/
34. التنزیل و التحریف،(8) سیاری(الحسن بن سلیمان الحلی).
35. تنزیه القرآن الشریف عن التغییر و التحریف فی الرد علی بعض المستشرقین،(9)
36. الجواب الحنیف فی الرد علی مدعی التحریف،(1) یوسف احمد نصر الدجوی، مطبع النهض الادبی، 1331 ق، وزیری / عربی / 272/
این کتاب ردی است بر کتاب «هل من تحریف فی الکتاب الشریف» نوشته: القسیس کولدیساک انگلیسی که در سه قسم تنظیم گردیده است/
1. ادله قطعیه بر سماوی بودن دین اسلام؛ 2. رد بر آنچه در کتاب آمده و اشتباهات عقلی و نقلی آن کتاب؛ 3. شرح اعتقاد مسیحیان.
37. خلفائی ثلاث کا ایمان اور مسئل عدم تحریف القرآن،(2) علی صاحب عاقل انصاری(سنی).، مینجر امامی کتب خانه لاهور – ششم.، رقعی / اردو / 8/
آقای میر محمد شاه صاحب شیعی جهلمی در جواب سؤال آقای قاضی محمد ظهورالدین خانصاحب اکمل، مطالبی در نشریه «سراج الاخبار» چاپ کرده‏اند و آقای علی صاحب عاقل انصاری نیز در جواب ایشان این کتاب را در هشت صفحه تألیف و منتشر کرده‏اند/
38.@#@ دفاع عن القرآن الکریم فی وجه الملاحد و المغرضین،(1) محمود عبدالنبی حسین سعد(سنی)، دارالمعرف الجامعی / اسکندری، 1992 م، وزیری / عربی / 320/
مهم‏ترین مطالب: 1. عقیده ملحدین پیرامون تغییر و تبدیل قرآن کریم؛ 2. آرای علما درباره قرائت شاذ در آیات مختلف؛ 3. ادعای تناقض و اختلاف در قرآن کریم/
39. سلام القرآن من التحریف،(1) باقر شریف القرشی، مؤلف، 1417 ق/
این کتاب در برگه دان کتابخانه مرکز فرهنگ و معارف ثبت گردیده بود ولی هنگام مراجعه به کتاب‏ها به آن دست نیافتیم/
40. سلام القرآن من التحریف،(1) مرکز الرسال، مرکز الرسال / قم / اول، / 1417 ق، رقعی / عربی / 111.
مهم‏ترین مطالب: 1. معنی التحریف لغتاً و اصطلاحاً؛ 2. ادله نفی التحریف؛ 3. روایات التحریف؛ 4. جایگاه علمای شیعه در روایات تحریف؛ 5. اهل سنت تحریف را نفی می نمایند؛ 6. نمونه هایی از روایات تحریف در کتب اهل سنت؛ 7. مراحل جمع قرآن/
41. الشیع و تحریف القرآن،(1) محمد مال الله، محمد احمد النجفی، مکتب ابن تیمی – عربستان 1409 ق، وزیری / عربی / 172.
مؤلف محترم بجای آنکه تحریف ناپذیری قرآن را ثابت نماید، به اثبات اعتقاد شیعه در تحریف قرآن پرداخته است؛ و علت آن هم متأسفانه این است که مؤلف زحمت مراجعه به آرای بزرگان از علمای شیعه را – که در این اثر ذکر خواهد شد – نداده است، بلکه به جای آن به نوادر اقوال متمسک شده است/
42. الشیع و القرآن،(1) احسان الهی ظهیر، اداره ترجمان السن / پاکستان / سوم، 1403 ق، وزیری / عربی / 352/
آقای احسان الهی ظهیر نیز مانند آقای محمد مال الله بجای اینکه تحریف ناپذیری قرآن را در این کتاب ثابت نمایند سعی کرده است که در حد امکان مذهب حقه شیعه را به تحریف قرآن متهم نماید، غافل از حتی یک مراجعه به آرا و نظرات دانشمندان بزرگ شیعه/
43. صوت الحق و دعوت الحق،(1) آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی، دار التعارف / بیروت، 26 ذی الحج 1396 ق، وزیری / عربی / 93/
حضرت آیت الله صافی گلپایگانی در این کتاب به اثبات اعتقاد شیعه بر عدم تحریف قرآن پرداخته‏اند/
44 صیان القرآن من التحریف،(2) آیت الله آیهالله محمد هادی معرفت، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه / قم / اول، شعبان المعظم 1413 ق، وزیری / عربی / 328/
مهم‏ترین مطالب: 1. دلایل ما بر رفع شبهه تحریف؛ 2. تصریحات علمای قوم؛ 3. گواهی دیگران بر جایگاه بزرگان امامیه به قول به عدم تحریف؛ 4. تحریف در کتب عهدین؛ 5. تحریف از نظر حشویه عامه؛ 6. تحریف نزد اخباریین؛ 7. توهمات صاحب فصل الخطاب/
45. فصل الخطاب،(1) آیت الله علامه حسین نوری طبرسی، چاپ سنگی، 1298 ق، وزیری / عربی / 385/
46. القرآن مصون عن التحریف،(7) آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی، دار القرآن الکریم / قم، 1412 ق، رقعی / عربی / 10/
حضرت آیت الله صافی در این کتاب با دلایلی روشن و مختصر تحریف ناپذیری قرآن را اثبات می فرمایند/
47. القرآن و دعاوی التحریف،(1) رسول جعفریان، دارالثقلین / بیروت / اول، 1415 ق، رقعی / عربی / 151/
این کتاب نام دیگری از کتاب «اکذوب تحریف القرآن» می باشد که در شماره(5) به آن اشاره شد/
48. قرآن هرگز تحریف نشده،(2) آیت الله علامه حسن زاده آملی، عبدالعلی محمدی شاهرودی، انتشارات قیام / قم / اول. 1371 ش، رقعی / فارسی / 141.
مهم‏ترین مطالب: 1. چرا می گوییم قرآن تحریف نشده است؛ 2. توقیفی بودن سوره‏ها و آیات؛ 3. بسم الله الرحمن الرحیم هر سوره جز آن سوره است؛ 4. علی علیه‏السلام قرآن را به ترتیب نزول جمع آوری کرده است؛ 5. هم اکنون قرآن بر طبق قرائت علی علیه‏السلام قرائت می‏شود؛ 6. اخباری که از تحریف قرآن سخن گفته‏اند؛ 7. گره خوردن سرنوشت محدث نوری و ابن شینوذ به هم؛ 8. تعلیقات مرحوم شعرانی بر کتاب فصل الخطاب(10 صفحه)/
49. کتاب التنزیل من القرآن و التحریف،(8) ابن الحسن علی بن الحسن بن فضال الکوفی/
حاج آقا بزرگ تهرانی درباره مؤلف این کتاب می‏گوید: «انه کان وجه الاصحاب و ثقتهم و عارفهم بالحدیث لم یعثر علی زل فیه و کان هو ابن ثمانی عشر عاماً عند وفا أبیه فی(224) یروی عنه ابن عقد المتوفی(333) و ابن الزبیر المتوفی(348» )/
50. کشف الارتیاب عن تحریف کتاب رب الارباب،(7) محمود بن ابی القاسم الطهرانی، تصویر کتاب خطی/
این کتاب در رد کتاب فصل الخطاب مرحوم محدث نوری نوشته شده است/
51. المحج علی فصل الخطاب فی ابطال القول بتحریف الکتاب،(1) عبدالرحمن المحمدی الهیدجی، المطبع العلمی / قم، 1363 ش، وزیری / عربی / 156.
مهم‏ترین مطالب: 1. در مورد وجوب جمع قرآن و متعین بودن آن بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و بیان جمع قرآن؛ 2. در مورد تحریف و انواع آن و قایلین به تحریف و عدم آن؛ 3. در مورد ادله‏ای که می توان برای عدم تحریف قرآن به آنها استدلال کرد؛ 4. در مورد ادله تحریف؛ 5. در مورد قرأات/
52. مسئل تحریف قرآن،(1) طالب کرپالوی(شیعه)، جعفریه دار التبلیغ / لاهور / دوم، 1292، وزیری / اردو / 623/
مؤلف، امام جماعت یکی از حسینیه‏های لاهور می باشد/
53. مسئل التقریب بین اهل السن و الشیع ج 1 و 2،(1) ناصر بن عبدالله بن علی القفاری، دار طیب / ریاض.1398 ق، وزیری / عربی 256 / و 60/
این کتاب ابتدا شیعه را متهم به تحریف قرآن کرده و سپس قایل به عدم امکان تقریب بین شیعه و سنی شده است/
54. مصونیت قرآن از تحریف،(1) آیت الله آیهالله محمد هادی معرفت، محمد شهر آشوبی، دفتر تبلیغات سلامی / قم / اول، زمستان 1376 ش، وزیری / فارسی / 256/
این کتاب، ترجمه کتاب صیان القرآن عن التحریف می باشد که در شماره(44) به آن اشاره شد.
ب) برخی‏از کتاب‏های علوم قرآنی که حاوی بحث پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن می باشند:
1. آرأ حول القرآن،(1) آیت الله العظمی سید علی الفانی الاصفهانی، دارالهادی / بیروت / اول، 1411 ق، وزیری / عربی / 216/
مهم‏ترین مطالب: 1. امتناع وقوع تحریف در قرآن؛ 2. تعریف تحریف؛ 3. دلایل قایلین به تحریف؛ 4. دلایل قایلین به عدم تحریف.
2. آنچه باید از قرآن بدانیم،(1) عبدالرحمن انصاری، نویسنده / دوم، 1371 ش – 1412 ق، وزیری / فارسی / 159/
مهم‏ترین مطالب: 1. دلایل عدم تحریف قرآن؛ 2. عقیده برخی‏از دانشمندان معاصر؛ 3. تحریف معنوی/
3. بحثی درباره علوم قرآن،(1) عفیف عبد الفتاح طبار، حبیب الله مرزوقی شمیرانی، مؤسسه انتشاراتی علامه / قم /، تابستان 1346 ش.جیبی / فارسی / 156/
این کتاب ترجمه کتاب «روح الدین اسلامی» می باشد/
4. بحوث فی تاریخ القرآن و علوم،(5) ابوالفضل میر محمدی، دارالتعارف للمطبوعات / بیروت، 1400 ق، وزیری / عربی / 341/
این کتاب ترجمه کتاب «تاریخ و علوم قرآن» می باشد که توسط مؤلف به عربی ترجمه گردیده است، و در شماره(7) به آن اشاره خواهد شد/
5. بسوی قرآن،(2) سید احمد آیت اللهی، کتابخانه مدرسه چهل ستون مسجد جمعه / تهران / اول، مرداد ماه 1362، وزیری / فارسی / 203/
6. تاریخ قرآن،(2) استاد علامه طباطبایی، سهیلا دین پرور، نشر فرهنگ قرآن، 12 فروردین 1361 ش، رقعی / فارسی / 104/
7. تاریخ قرآن، آیت الله آیهالله محمد هادی معرفت، انتشارات سمت / تهران / دوم، بهار 1377 ش، وزیری / فارسی / 216/
مهم‏ترین مطالب: 1. معنی تحریف؛ 2. دلایل نفی تحریف؛ 3. منشأ قول به تحریف؛ 4. روایات اهل سنت؛ 5. روایات امامیه/
8. تاریخ و علوم قرآن،(1) سید ابوالفضل میر محمدی زرندی، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین / قم / چهارم، تابستان 1375/
مهم‏ترین مطالب: 1. قرآن شریف در همه جا یکسان است؛ 2. همه بین دفتین قرآن است؛ 3. اخباریون چه گفته‏اند؛ 4. دلیل‏های قایلان به تحریف و جواب آن؛ 5. دلیل‏های قایلان به عدم تحریف؛ 6. دلیل‏های حجیت قرآن و قرآنیت آن/
9. ترجمه، نقد و تحقیق کتاب مقدمتان فی علم القرآن،(1) مجید معارف، مدرسه تربیت مدرس، بهمن ماه 1364 ش/
این کتاب پایان نامه مؤلف – جهت دریافت دانشنامه مدرسی در رشته الهیات و معارف اسلامی(گرایش علوم قرآن و حدیث) – می باشد که با راهنمایی استاد سید محمد باقر حجتی نگارش یافته است/
مهم‏ترین مطالب: 1. بررسی مسأله زیاده و نقصان در قرآن کریم؛ 2. آیات منسوخ التلاو در روایاتی از ابن کعب؛ 3. موقعیت ابن مسعود و رفع شبهاتی درباره او؛ 4. چرا ابن مسعود از نگارش معوذتان خود داری کرد/
10. تنزیه التنزیل،(5) هب الدین(محمد علی) الحسینی الشهرستانی، علی رضا حکیم خسروی، چاپخانه حیدری، خرداد 1331 ش، رمضان 1371 ق، وزیری / فارسی / 202/
مهم‏ترین مطالب: 1. پیرامون عصمت قرآن از تحریف، نقصان و تدوین آن در حیات نبی صلی الله علیه و آله و سلم؛ 2. تدوین قرآن از عهد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تا عهد عثمان؛ 3. در قرآن کم و کاستی نیست؛ 4. قرآن نزد شیعیان محفوظ از زیاده و نقصان است؛ 5. در پیرامون تحریف وحی آسمانی قبل از اسلام و رد شبهه مدعیان/
11. پرسش و پاسخ هایی در شناخت تاریخ و علوم قرآنی،(1) دکتر مجید معارف، انتشارات کویر / تهران / اول، 1376 ش. وزیری / فارسی / 293/
12. پژوهشی نو درباره قرآن کریم،(1) علامه سید جعفر عاملی، محمد سپهری، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی / تهران / اول، بهمن 1374 ش، 10 صفر 1409 ق، وزیری / فارسی / 347/
این اثر ترجمه‏ای است از کتاب «حقایق هام حول القرآن الکریم» که در شماره(14) به آن اشاره خواهد شد/
13.@#@ حقایقی مهم پیرامون قرآن کریم،(1) حاج سید جعفر مرتضی عاملی، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین / قم / اول، زمستان 1371 ش، وزیری / فارسی / 332/
این اثر ترجمه دیگری از کتاب «حقایق هام حول القرآن الکریم» می باشد که در شماره(14) به آن اشاره خواهد شد/
14. حقایق هامه،(3) سید جعفر مرتضی العاملی، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین / قم / اول، 1410 ق، وزیری / عربی/
مهم‏ترین مطالب: فصل اول: روایات و نظرات؛ فصل دوم: بررسی روایات تحریف قرآن؛ فصل سوم: ما قرآن را نگاهبانیم؛ سیاست و شایعه تحریف قرآن؛ اهل قرآن کیانند؛ تحریف واقع در قرآن/
15. دایر المعارف قرآن کریم ج 1،(10) جمعی از محققین، حسن سعید، گرد آورنده / تهران / اول، عید سعید غدیر 1406 ق، وزیری / فارسی 216/
16. دانستنی هایی از قرآن،(1) آیت الله شیخ محمد مظفری، چاپخانه علمیه / قم / اول، محرم الحرام 1410 ق، 25 صفر 1408 ق، رقعی / فارسی / 246/
مهم‏ترین مطالب: 1. تحریف به زیاده باطل است؛ 2. تحریف به نقیصه محل کلام است؛ 3. بزرگان دین از قدیم و حدیث منکر تحریف قرآن هستند؛ 4. استدلال به آیات قرآنی در عدم تحریف قرآن؛ 5. ذکر کلی مفسرین در مقام/
17. دانستنی‏های قرآن،(2) مصطفی اسرار، انتشارات محیا / تهران / ششم، 1373 ش، رقعی / فارسی / 211/
18. درسنامه علوم قرآن،(1) حسین جوان آراسته، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی / قم / اول /، 1377 ش، وزیری / فارسی / 496/
مهم‏ترین مطالب: فصل اول: کلیات مثل تعریف و اقسام تحریف؛ فصل دوم: آرای دانشمندان اسلامی، فصل سوم: دلایل عدم تحریف؛ فصل چهارم: شبهات قایلان به تحریف/
19. سر البیان فی علم القرآن،(1) حسن بیگلری، کتابخانه سنایی، 1366 ش، وزیری / فارسی / 315/
مؤلف در این قسمت از کتاب به آرای علمای اسلامی مانند شیخ صدوق، شیخ ابو علی طبرسی و سید مرتضی علم الهدی اشاره کرده است و برای اثبات عدم تحریف قرآن به چهار آیه شریفه تمسک جسته/
20. شناخت قرآن،(1) آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خویی، محمد صادق نجمی، هاشم هریسی، دفتر مدین العلم / قم، شعبان 1402 ق، وزیری / فارسی / 327/
این اثر، خلاصه‏ای از کتاب شریف «البیان» است که توسط آقایان هاشم هریسی و محمد صادق نجمی ترجمه و تلخیص گردیده است، مترجمان محترم هدف از ترجمه و تلخیص را چنین بیان می کنند: «به علت مفصل بودن کتاب و اختصاصی بودن بعضی از مسایل و مطالب آن استفاده کامل از این کتاب برای همگان و مخصوصاً برای جوانان امکان‏پذیر نبود، با در نظر گرفتن این دو موضوع… این کتاب تلخیص گردید و تغییراتی که می تواند آن را ساده‏تر و در سطح همگانی‏تری قرار دهد به عمل آمد.»
21. شناخت قرآن،(1) سید علی کمالی دزفولی، انتشارات فجر / اول، زمستان 1364 ش، وزیری / فارسی / 660/
مهم‏ترین مطالب: 1. انواع احتمالی تحریف؛ 2. تحریف به زیاده؛ 3. تحریف به نقیصه؛
4. دلایل عدم تحریف؛ 5. ادله قایلان به تحریف/
22. علوم قرآن،(1) دکتر رجبعلی مظلومی.، نشر آفاق / اول.، 27 رجب 1401 ق./ 60 3 / 11، رقعی / فارسی / 287/
مهم‏ترین مطالب: 1. نظرات علمای امامیه؛ 2. نسخ التلاو؛ 3. کتب قابل مطالعه در عدم تحریف قرآن؛ 4. حجیت و تواتر قرآن/
23.علوم قرآن،(1) سعیدی روشن، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی / قم / اول، تابستان 77 ه.ش، وزیری / فارسی / 344/
مهم‏ترین مطالب: 1. مفهوم و اقسام تحریف؛ 2. دلایل تحریف ناپذیری قرآن؛ 3. گواهی تاریخ بر تواتر نص قرآن؛ 4. دستاویزهای قایلان تحریف و نقد آنها/
24. علوم القرآن،(1) حضرت علامه مولانا سید شمس الحق صاحب افغانی، المطبع العربی / لاهور، رقعی / اردو / 288/
مهم‏ترین مطالب: 1. روایات ابن عباس درباره تحریف؛ 2. شیعه و تحریف قرآن؛ 3. تحریف نائیبل، انجیل متی، مرقس و…؛ 4. بائیبل کی تحریف کی داخل شبهات/
25. علوم القرآن عند المفسرین، ج 1،(1) مرکز الثقاف و المعارف القرآنی.، مرکز نشر دفتر تبلیغات اسلامی / قم / اول، 1416 ق، 1374 ش، وزیری / عربی / 600/
این کتاب به بررسی نظرات بعضی از علمای تفسیری و علوم قرآن پرداخته است که عبارت اند از: قمی، هود بن محکم، طوسی، طبرسی، قرطبی، فیض کاشانی، الجنابذی، آلوسی، بلاغی، عبدالقادر، نهاوندی، طباطبایی، صادقی و خویی/
26. قرآن پژوهی، ج 1،(1) بهأ الدین خرمشاهی، انتشارات دوستان و انتشارات ناهیدا تهران / اول، پاییز 1377 ش.، وزیری / فارسی/
مهم‏ترین مطالب: 1. معانی تحریف؛ 2. قایلان به تحریف از شیعه؛ 3. محدث نوری و فصل الخطاب؛ 4. جمع قرآن و مصحف عثمانی؛ 5. دلایل قایلان به عدم تحریف؛ 6. آرا و نظرات بزرگان شیعه؛ 7. فتوای مجتهدان بزرگ/
27. قرآن در اسلام،(1) علام سید محمد حسین طباطبایی، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین / قم / بهمن ماه 1361 ش، رقعی / فارسی / 176/
28. قرآن در اسلام‏(1) شهید یوسف مرحبا، واحد فرهنگی بنیاد شهید / تهران، شهریور 1361 ش، رقعی / فارسی / 107/
29. قرآن‏شناسی، ج 1،‏(1) آیت الله محمد تقی مصباح یزدی، محمود رجبی، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی / قم / اول، بهار / 1376 ش، وزیری / فارسی / 272/
مهم‏ترین مطالب: 1. مصونیت قرآن از تحریف؛ 2. دلایل قرآنی مصونیت از تحریف؛ 3. بررسی چند شبهه؛ 4. بررسی دو استدلال عقیم؛ 5. نگاهی به دلایل معتقدان به تحریف/
30. قرآن و کتاب‏های دیگر آسمانی،‏(1) سید عبدالکریم هاشمی نژاد، انتشارات فراهانی / تهران / چهارم، 29 شعبان المعظم 1387 ق – یازدهم آذر ماه 1346 ش. جیبی / فارسی / 308/
مهم‏ترین مطالب: 1. آیا چیزی بر قرآن افزوده شد؟ 2. آیا چیزی از قرآن کاسته شد؟ 3. جمع آوری قرآن در زمان پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم؛ 4. اهتمام مسلمین در حفظ قرآن؛ 5. تنظیر نوشته‏های قرآن در زمان پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم؛ 6. قرآن عثمان و نسخه‏ای از آن در انگلستان؛ 7. مدارک اسلامی بر عدم تحریف/
31. کلیات علوم قرآن،‏(1) محسن اسماعیلی، انتشارات بنیان / اول، زمستان 1374 ش، رقعی / فارسی / 135/
مهم‏ترین مطالب: 1. معانی تحریف؛ 2. دلایل عدم تحریف؛ 3. دلایل قایلان به تحریف.
32. مباحث علوم قرآن در المیزان،‏(1) اصغر زاهدی تیر، دانشگاه آزادی اسلامی، اردیبهشت 1374 ش، رحلی / فارسی / 401/
مهم‏ترین مطالب: فصل اول: مسأله تحریف از نظر قرآن؛ فصل دوم: دلایل عدم تحریف قرآن در روایات؛ فصل سوم: دلایل قایلین به تحریف قرآن؛ فصل چهارم: انسأ و تحریف قرآن.
این کتاب پایان نامه دوره فوق لیسانس مؤلف در رشته علوم قرآن و حدیث است که با راهنمایی آقای دکتر محمد علی لسانی فشارکی و مشاوره حج الاسلام محمد علی مهدوی راد و دکتر ابوالقاسم امامی به رشته تحریر در آمده است/
33. معرف القرآن فی تفسیر المیزان،‏(1) السید احمد محمود زاده الحسینی. مؤسسه اسماعیلیان / قم / اول، 1374 ش، وزیری / عربی / 240/
مهم‏ترین مطالب: 1. دلیل ما بر عدم وقوع تحریف در قرآن؛ 2. دلالت اخبار بر عدم وقوع تحریف؛ 3. روایات تحریف؛ 4. جمع آوری اول قرآن؛ 5. جمع آوری دوم قرآن؛ 6. روایات انسأ(فراموشی)/
34. المیسر فی علوم القرآن،‏(1) عبدالرسول الغفار، دار و مکتب الرسول الأکرم / بیروت / اول، 1425 ق، وزیری / عربی / 272/
مهم‏ترین مطالب: 1. معنی تحریف؛ 2. نقص و زیاده در حرف؛ 3. نقص یا زیاده به کلمه یا بیشتر؛ 4. تحریف به زیاده یا نقیصه در یک سوره یا مجموع سوره‏ها؛ 5. تحریف در زیاده و نقیصه در مجموع آیات؛ 6. تحریف در تبدیل کلمه‏ای به جای کلمه دیگر؛ 7. تحریف در تبدیل حرفی به حرف دیگر؛ 8. حجاج و تغییر یازده حرف از قرآن؛ 9. تحریف در تبدیل حرکتی به حرکتی دیگر؛ 10. بزرگان علمای شیعه تحریف قرآن را نفی می کنند.
35. الوجیز فی علوم القرآن و تاریخه،‏(1) مصطفی قصیر العاملی، الدار الاسلامی / بیروت، 1418 ق، وزیری / عربی / 128/
مهم‏ترین مطالب: 1. تواتر القرآن الکریم؛ 2. شواهد تاریخی دیگر؛ 3. ادعای تحریف؛ 4. تصریحات علما/
ج) بعضی از کتب تفسیر که مقدمه آنها حاوی بحث پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن کریم می باشند:
1. اطیب البیان، ج 1،‏(1) الحاج سید عبدالحسن طیب، انتشارات بنیاد فرهنگی اسلامی حاج محمد حسین کوشان پور / دوم. ربیع الثانی 1382 ق، وزیری / فارسی / 528/
2. بیان علوم و مسایل کلی قرآن، ج 1،‏(1) آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خویی(ره)، محمد صادق نجمی و هاشم زاده هریسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی / پنجم، تابستان 1375، وزیری / فارسی / 455/
این اثر، ترجمه کتاب شریف البیان می باشد که در شماره(3) به آن اشاره خواهد شد. در ضمن خلاصه این کتاب نیز تحت عنوان «شناخت قرآن» می باشد که در قسمت کتب علوم قرآن، شماره(20) به آن اشاره شد/
3. البیان فی تفسیر القرآن،‏(1) آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خویی(ره)، انوار الهدی، وزیری / فارسی / 557.
مهم‏ترین مطالب: 1. معنی و اقسام تحریف؛ 2. عقیده مسلمانان در تحریف قرآن؛ 3. نسخ تلاو در قرآن؛ 4. دلایل عدم تحریف قرآن؛ 5. دلایل طرفداران تحریف قرآن و پاسخ آنها/
4. بینات الفرید،‏(1) حاج شیخ حسن فرید گلپایگانی، مروی / تهران، 1399 ق، وزیری / عربی / 238/
این کتاب در شرح تفسیر نعمانی نوشته شده که از از شاگردان بزرگ شیخ کلینی در قرن چهارم بوده است و بعضی استظهار کرده‏اند که وفات او بعد از سال 342 بوده است/
آقای سید محمد تقی کشفی مقدمه‏ای بر این کتاب نوشته و می فرماید: مفسر این تفسیر مولی امیر المؤمنین علیه‏السلام است و نعمانی راوی این تفسیر است/
5.@#@ تفسیر جامع، ج 1،‏(1) حاج سید ابراهیم بروجردی، کتابخانه صدر / تهران / سوم، رجب 1375 ق، وزیری / فارسی / 528/
مهم‏ترین مطالب: 1. پنج دلیل بر عدم تحریف قرآن؛ 2. مراد از تحریف؛ 3. مزمت اصحاب رأی و گمان/
6. تفسیر الصافی، ج 1،‏(3) ملا محسن فیض کاشانی، مؤسس الاعلمی / بیروت / اول، 1399 ق، وزیری / عربی / 486/
7. تفسیر کبیر منهج الصادقین، ج 1،‏(3) ملا فتح کاشانی، کتابفروشی اسلامیه / تهران، آذر 1340 ش، وزیری / فارسی/
8. الجامع الاحکام القرآن، ج 1،‏(4) ابی عبدالله محمد بن احمد الانصاری القرطبی(م شوال 671)، دار الکتب العلمی / بیروت، رحلی / عربی / 319/
9. ضیأ التفاسیر، ج 1، ‏(1) محمد صادق الموسوی الخوانساری،(چاپ سنگی)، ذی قعده 1294 ق، سلطانی / فارسی / 512/
10. الفرقان فی تفسیر القرآن، ج 1، ‏(3) دکتر محمد صادقی، مؤسس الوفأ / بیروت / اول، 1405 ق، وزیری / عربی / 460/
11. مدخل التفسیر، (5) آیت الله محمد فاضل لنکرانی، مطبع الحیدری / تهران / اول، 1396 ق، وزیری / عربی / 296/
12. مقدمه تفسیر آلأ الرحمن، (1) آیت الله جواد بلاغی، دار احیأ التراث العربی / بیروت، وزیری / عربی / 396/
این مقدمه در ابتدای تفسیر شریف مجمع البیان چاپ انتشارات ناصر خسرو، ص: 26 – 30 نیز به طبع رسیده است/
13. مقدمه تفسیر مرا الانوار و مشکو الاسرار،(3) مولی ابوالحسن الفتونی(م 1149)، مؤسسه اسماعیلیان / قم، رحلی / عربی / 362/
نویسنده در ابتدای این بحث می فرماید: «اعلم ان الحق الذی لا محیص عنه بحسب الاخبار المتواتر الاتی و غیرها ان هذا القرآن الذی فی ایدینا قد وقع فیه بعد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم شئ من التغییرات.»
همان گونه که آقای محمود بن جعفر الموسوی الزرندی در ترجمه مؤلف می فرماید: تفسیر مرا الانوار و مشکو الاسرار تنها دو جلد آن به طبع رسیده است که جلد اول آن به عنوان مقدمه می باشد و جلد دوم نیز تا نصف تفسیر سوره بقره نوشته شده است، و نیز همان گونه که مرحوم حاج میرزا حسین نوری در کتاب مستدرک، الفائد الثالث، حاشیه ص 385 می نویسد این کتاب(مقدمه) در زمان مرحوم میرزای نوری، از ایشان گرفته شده و توسط بعض از ارکان دولت به عنوان مقدمه تفسیر البرهان به طبع رسیده است، و لذا در صفحه اول این کتاب که حاوی نام کتاب و مؤلف می باشد نوشته شده است: «و هی کالمقدم علی تفسیر البرهان للمحدث البحرینی(ره) » /
14. مقدمه تفسیر منهج الصادقین، (3) علامه ابوالحسن شعرانی، کتابفروشی اسلامیه / تهران، آذر ماه 1340 ش، وزیری / فارسی/
این اثر در مقدمه تفسیر کبیر منهج الصادقین ج 1 به طبع رسیده است که در شماره(7) همین قسمت به آن اشاره شد.
15. نفحات الرحمن فی تفسیر القرآن، (1) محمد نهاوندی، چاپ سنگی، 1375 ق ذی الحج، سلطانی / عربی / 496/
د) برخی‏از کتب علوم مختلف اسلامی که حاوی بحث پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن می باشند:
1. آموزش عقاید ج 2،(3) آیت الله محمد تقی مصباح یزدی، سازمان تبلیغات اسلامی / تهران / نهم، پاییز 1372 ش، رقعی / فارسی / 385/
2. أجوب المسائل المنهاوی،(2) حسن بن یوسف المطهر(علامه حلی)(648 – 726)، مطبع الخیام / قم، 1401 ق، وزیری / عربی 188/
3. أجوب موسی جار الله، (3) سید عبدالحسین شرف الدین الموسوی(م 1377 ق)، سید عبدالزهرأ یاسری، مجمع جهانی اهل بیت علیه‏السلام / قم / اول، وزیری / عربی / 130.
4. اسلام و رجعت، (2) عبدالوهاب فرید، چاپخانه دانش تهران، پانزدهم جمادی الثانی 1300 ق، وزیری / عربی / 234/
مؤلف برای اثبات عدم تحریف قرآن از بیانات و کلمات علمای اسلام استفاده برده است/
5. اصول عقاید، کرائم اخلاق، (2) زین العابدین ذوالمجدین، چاپخانه دانشگاه / تهران، آذر 1316 ش، وزیری / فارسی / 280/
6. الاعتقادات،(3) شیخ صدوق(م 381 ق)، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید / قم / اول، 1413 ق، وزیری / عربی/
این کتاب در ضمن مجموعه مصنفات شیخ مفید(ره) شماره 5 به طبع رسیده است/
7. اوائل المقالات، (3) ابی عبدالله محمد بن محمد بن النعمان العکبری البغدادی(شیخ مفید، 336 – 413).، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید / قم / اول، 1413 ق. وزیری / عربی/
این کتاب نیز در ضمن مجموعه مصنفات شیخ مفید(ره) شماره(4) به طبع رسیده است/
8. بیست پاسخ، (2) هیأت تحریریه مؤسسه در راه حق، مؤسسه در راه حق، 20 / 2 / 1360 ش، رقعی / فارسی / 220/
9. بیست پاسخ به موسی جار الله، (2) علامه سید شرف الدین، محمد مختار شاهی(طبسی)، انتشارات جهان آرا / تهران، 25 محرم 1393 ق، جیبی / فارسی / 322/
10. پاسخ شبهاتی پیرامون مکتب تشیع، (10) عباس علی موسوی، احمد بهشتی، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی / تهران / اول، زمستان 1371 ش، رقعی / فارسی / 316/
مهم‏ترین مطالب: 1. شیعه و قرآن؛ 2. شیعه و احادیث تحریف؛ 3. بخاری و احادیث نقصان قرآن/
11. دین و وجدان، (1) آیت الله حاج شیخ عباس طهرانی(م 1385 ق)، انتشارات انصاریان / قم / دوم، زمستان 1371 ش، وزیری / فارسی / 416/
12. الذریع الی تصانیف الشیع ج 3، (3) شیخ آقا بزرگ تهرانی، دارالاضوأ / بیروت، وزیری / عربی/
13.سعد السعود، (3) علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن طاووس الحسنی الحسینی(م 664 ه)، دار الذخائر للمطبوعات وزیری / عربی / 313/
14. شرحی بر وصیت نامه سیاسی الهی امام خمینی(ره)، (2) احمد آذری قمی، انتشارات دارالعلم / قم / سوم، وزیری / فارسی / 414/
15. صد مقاله سلطانی، (11) سلطان الواعظین شیرازی، مؤسسه مطبوعاتی فراهانی / تهران / دوم، جمادی الثانی 1377 ق، وزیری / فارسی / 530/
16. علم الیقین فی اصول الدین ج 1، (3) مولی محسن الکاشانی(فیض کاشانی)(م 1091)،
دار البلاغ / بیروت / اول، 1410 ه ق، وزیری / عربی / 590/
17. الفصول المهم،(2) الامام عبدالحسین شرف الدین الموسوی، دار النعمان / نجف اشرف / پنجم، 1327 ق، وزیری / عربی/
18. کشف الحق و دفع الباطل،(2) آقا شیخ محمد غروی گلپایگانی، مؤسسه دینیه سنقر کلیائی، ربیع الثانی 1369 ق، رقعی / فارسی / 165/
19. مبارزه طاغوتیان با قرآن‏(1) استاد علی کریمی جهرمی، دار القرآن الکریم آیت الله گلپایگانی / قم، دی ماه 1360 ش، رقعی / فارسی / 158/
20. مراجع کتاب نصوص قرآنی محرّف من کتاب تعلیم اللغ العربی،(1) الدکتور الهادی عبد العال حنیش، دانشکده الدعو الاسلامی / طرابلس، 1397 ق، وزیری / عربی / 12.
این کتاب یکی از مقالات مجله شماره 4 دانشکده الدعو الاسلامی می باشد که در جواب و رد یک کتاب درسی نحو عربی است که برای اهل زبان فرانسوی نوشته شده و بعضی از آیات را در آن کتاب به صورت تحریف شده و غلط آورده‏اند که نویسنده این مقاله به پاسخ گویی و تصحیح آن آیات پرداخته است/
21. مصائب النواصب،(2) قاضی نور الله شوشتری(1019 ش) محمد علی مدرس رشتی(م 1334)، کتابفروشی و چاپخانه اسلامیه / تهران، جیبی / فارسی / 254/
ه) مقالاتی که در مطبوعات پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن به طبع رسیده است:
1. ابرار، 15 / 4 / 1371، (6) نقدی بر فتوای جبرّیین درباره نظر شیعه در مسأله تحریف قرآن، ص: 10/
2. ابرار 16 / 4 / 1371، (6) دیدگاه‏های علمای اسلامی شیعی در رابطه با تحریف قرآن، ص: 4.
3. اطلاعات، 27 / 5 / 1373، (6) تبیین برای علمای امامیه درباره عدم تحریف قرآن، ص: 7. علامه حسن حسن زاده آملی/
4. اطلاعات، 12 / 7 / 1373، (6) بررسی مسأل تحریف و نقصان در قرآن مجید، ص: 7، علامه ابوالحسن شعرانی/
5. رسالت، 1374، (6) تحقیقی راجع به مسأله تحریف در قرآن، ص: 4، علامه ابوالحسن شعرانی/
6. کیهان، 1 / 5 / 1370، (6) دلایل حفظ و صیانت قرآن کریم از تحریف، ص: 6، حسن غفرانیان/
7. آینه پژوهش 11 / 1370، (6) معرفی کتاب دفاع عن الکافی اثر ثامر هاشم عمیدی درباره تحریف قرآن از دیدگاه شیعه و اهل سنت و ریشه‏های تحریف در منابع اهل سنت، ص: 77/
8. التوحید، 1 / 1404، (6) نقدی بر احادیث تحریف قرآن کریم. ص: 25 علامه محمد حسین طباطبایی/
10. التوحید، 7 / 1416، (6) بحثی پیرامون مسأله تحریف قرآن کریم و بررسی دیدگاه مذهب تشیع، ص: 15، بهأ الدین خرمشاهی/
11. التوحید، 9 / 1416، (6) بررسی دلایل نقلی(قرآن و حدیث) و عقلی عدم تحریف قرآن، ص: 42، بهأ الدین خرمشاهی/
12. الفکر الاسلامی، 7 / 1416، (6) بحث و بررسی درباره موضعگیری اهل بیت علیه‏السلام در قبال مسأله تحریف قرآن و سنت نبوی، ص: 19/
13. امید انقلاب، 7 / 1362، (6) سخنی درباره تحریف قرآن توسط صهیونیست‏ها، ص: 17/
14. امید انقلاب، (6) بحثی درباره تحریف آیات قرآن، ص: / 26/
15. بینات، 6 / 1373، مسأله تحریف و مشکلات ادبی قرآن، ص: 77، محمد باقر بهبودی/
16. بینات، 4 / 1373، (6) نقد مقاله مسأله تحریف و…، ص: 154، حسین استادولی/
17. پیام قرآن، 3 / 1372، (6) شبهه تحریف قرآن و پاسخی بر آن، ص: 12، آیت الله محمد فاضل لنکرانی/
18. تحقیقات اسلامی، 1 / 1373، (6) دیدگاه دانشمندان شیعه و شیخ صدوق درباره عدم تحریف قرآن، ص: 43، افسانه منفرد/
19. تراثنا، 1 / 1408، (6) نقد و بررسی دیدگاه هایی پیرامون تحریف قرآن از جهت وجود لحن و خطا در آن، ص: 11، علی میلانی/
20.@#@ تراثنا، 7 / 1403، (6) معرفی کتاب فصل الخطاب میرزا حسین نوری درباره تحریف قرآن ، ص 19، عبدالجبار رفاعی/
21.حضور، 30 / 1371، (6) مصونیت قرآن از تحریف و خطا، ص: 64، علی مرزبان راد . 22. حوزه، 6 / 1373، (6) بحثی پیرامون مفهوم تحریف و بررسی تحریف کتب آسمانی تورات و انجیل و قرآن ص: 16، محمد باقر بهبودی/
23. حوزه، 9 / 1373، (6) نقد و بررسی روایات تحریف در کتاب فصل الخطاب، ص: 13، محمد باقر بهبودی/
24. رسال الثقلین، 4 / 1414، (6) بحثی پیرامون تحریف قرآن، ص 73، آیت الله آیهالله محمد هادی معرفت/
25. کلام، 1 / 1371، (6) سخنی مربوط به تحریف، نسخ و سایر ویژگی‏های قرآن در کتاب مجمع البیان طبرسی، ص: 44/
26. کلام اسلامی، 1 / 1374، (6) دیدگاه خیاط معتزلی و ملعلی شافعی پیرامون عقیده هشام بن حکم در مورد تحریف قرآن، ص: 65، اکبر ترابی قمشه‏ای/
27. کیهان اندیشه، بهمن و اسفند 1368،(10تحریف ناپذیری قرآن، ص: 41، علامه سید مرتضی عسکری/
28. کیهان فرهنگی، 2 / 1372،(2 بحثی درباره تحریف در قرآن و انجیل و تورات، ص: 12، آیت الله آیهالله محمد هادی معرفت/
29 کیهان فرهنگی، 3 / 1374، (6) بررسی دیدگاه محدث نوری درباره تحریف قرآن، ص: 49، محمد صحتی سردرودی/
30. کیهان فرهنگی، 6 / 1373، (6) نقد آقای جعفر حسینی اشرفی به آقای معرفت در مورد تحریف قرآن، ص: 58/
31. مشکو، 1 / 1370، (6) نقد دیدگاه شیخ جبرئیّن درباره اعتقاد شیعه به تحریف قرآن، عبدالکریم بی آزار شیرازی/
32. معرفت، 4 / 1372، (6) دلیل اعتقادی به عدم تحریف در قرآن، ص: 13، آیت الله محمد تقی مصباح یزدی/
33. مکتب الاسلام، 8 / 1372، (6) علت عدم امکان تغییر و تحریف قرآن، ص: 27/
34. مکتب الاسلام. 8 / 1354، (6) انتقاد از تحقیقات خاورشناسان در زمینه تفاسیر شیعه و تحریف قرآن از دیدگاه شیعه، ص: 35، محمود مهدوی دامغانی/
35. مکتب الاسلام، 3 / 1372 (6) نگاهی به دیدگاه شیعه در مورد تحریف قرآن، حدیث غدیر و امامت، ص: 20، آیت الله آیه الله جعفر سبحانی/
36. مکتب الاسلام، 5 / 1373، (6) نگرشی بر جایگاه قرآن و مصونیت آن از تحریف در آیات و روایات، ص: 28، یعقوب جعفری/
37. مکتب الاسلام، 3 / 1374، (6) بحث و بررسی پیرامون عوامل مصونیت قرآن از تحریف از نظر قرآن، احادیث و دیدگاه علمای شیعه، ص: 61، علی مرزبان راد/
38. میراث جاویدان، 4 / 1372، (6) بحثی درباره تحریف قرآن و قایلان به تحریف از شیعه و امامیه، ص: 18، بهأ الدین خرمشاهی/
39. میراث جاویدان، 7 / 1372، (6) دیدگاه علمی شیعه نسبت به مسأل تحریف قرآن، ص: 25، محمد مهدی جعفری/
40. میراث جاویدان، 1 / 1373، (6) نگرشی به تحریف، اختلاف قرأات و قواعد و احکام تفسیر قرآن، ص: 10، علامه ابوالحسن شعرانی/
41. نامه انقلاب اسلامی، 9 / 1362، (6) سخنی در رابطه با تحریف قرآن و…، ص: 85/
42. نور علم، 1 / 1372، (6) عدم تحریف قرآن از دیدگاه آیت الله شعرانی، ص: 15، آیت الله علامه حسن زاده آملی/