دوران کودکی
برای حفظ قرآن، هیچ زمانی دیر نیست. در میان حافظان شمار کسانی که قرآن را در سنین بالا به خاطر سپردند، اندک نیست. حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی ـ دام ظلّه العالی ـ در درس خارج فقه می‌فرمود: مرحوم آیت‌الله خویی ـ قدس سره ـ در دوران پیری به حفظ قرآن مشغول شدند.
بنابراین، در هر سن و موقعیتی می‌توان به حفظ قرآن روی آورد. البته در کودکی ذهن برای فراگیری معلومات آمادگی بیش‌تری دارد. و باید آن‌را بهترین زمان حفظ قرآن به شمار آورد. رسول خدا ـ صلی اللّه علیه و آله ـ می‌فرماید: «آموختن در کودکی چون نقشی است که بر سنگ حک شده باشد؛ و آن‌که در بزرگسالی می‌آموزد چون کسی است که بر آب می‌نویسد.[1]
بیش‌تر قاریان مشهور جهان چون استاد عبدالباسط، محمد صدیق منشاوی، راغب مصطفی غلوش و ابوالعینین شعیشع از کودکی به حفظ قرآن روی آوردند و در شمار حافظان کل قرآن جای دارند.[2] اکثر دانشمندان ما نیز در کودکی بدین توفیق دست یافتند. نام و زندگی شماری از آنها عبارت است از:
ابن‌سینا
ابن‌سینا دانشمند نامی قرن پنجم هجری ـ که در پزشکی، فلسفه و… سرآمد عصر خود بود ـ پیش از ده سالگی قرآن مجید را حفظ کرد.
سید بن طاووس
سید بن طاووس یکی از دانشمندان شیعی است که در ماه شعبان سال640ق در کربلا دیده به جهان گشود و در شهرهای حله و بغداد به فراگیری دانش پرداخت. او از شاگردان خواجه نصیرالدین طوسی و علامه حلی است و در یازده سالگی تمامی قرآن را به خاطر سپرد.[3]
رودکی
این شاعر پرآوازه‌ی سده‌ی چهارم ایران، در عصر سامانیان می‌زیست. وی حدود 1300000 بیت شعر سرود و شعر پارسی را به کمال رساند. رودکی از نعمت بینایی بی‌بهره بود؛ ولی در هشت سالگی تمام قرآن را حفظ کرد.[4]
ابوالعیناء
محمد بن قاسم بن خلاد بن یاسر اهوازی مشهور به ابوالعیناء، در شهر اهواز متولد شد و در بصره رشد یافت. وی از ادیبان بزرگ روزگار عباسی شمرده می‌شد و در کودکی قرآن را حفظ کرد. ابوالعیناء در چهل سالگی چشمانش را از دست داد و پنجاه سال دیگر عمرش را در نابینایی به‌سر برد.[5]
حافظ شیرازی
این شاعر و دانشمند ایرانی، در نهایت فقر و تنگدستی به فراگیری دانش پرداخت. او تمامی قرآن را با چهارده قرائت از حفظ بود و «لسان الغیب» لقب داشت.[6]
ناصر خسرو
ابومعین ناصر خسرو قبادیانی در سال 394 هجری چشم به جهان گشود و در 481 درگذشت. این شاعر، عارف، حکیم و نویسنده‌ی زبردست بود ـ که از نوادر روزگار به شمار می‌رفت ـ در 9 سالگی قرآن و بسیاری از احادیث را حفظ کرد.[7]
ابن اثیر جزری
ابوالفتح ابن اثیر جزری از دانشمندان مذهب شافعی است. او در لغت، نحو، بیان و نیز فنون انشا و کتابت مهارت بسیار داشت و قرآن را در کودکی حفظ کرده بود.[8]
انتاکی
داود بن عمر انتاکی ملقب به «بصیر»، از دانشمندان شیعی اوایل قرن یازدهم است. وی در کودکی حافظ قرآن شد و توانست در پزشکی و فلسفه شهرتی چشم‌گیر به دست آورد. انتاکی از نعمت چشم بی‌بهره بود؛ ولی به شهرهای بسیار سفر کرد.[9]
ملک المحدثین
محمد بن طاهر ملقب به ملک المحدثین، از دانشمندان اواخر قرن دهم هجری است. او در کودکی قرآن را حفظ کرد و در بسیاری از فنون بر دیگران تقدم یافت. محمد بن طاهر اموال بسیار به ارث برد و همه را به دانشجویان علوم دینی بخشید.[10]
فرزدق
این شاعر شیعی عصر بنی‌امیه، از اصحاب امام سجاد ـ علیه السلام ـ بود. پدرش او را در کودکی نزد علی ـ علیه السلام ـ آورد و گفت: فرزندم شاعر است. علی ـ علیه السلام ـ فرمود: او را قرآن بیاموز که بهتر از شعر است. این سخن چنان در فرزدق اثر کرد که بر خود قیدهایی بست و سوگند خورد تا قرآن را حفظ نکند آنها را نگشاید. به این ترتیب، همه‌ی قرآن را به خاطر سپرد.[11]
فخرالدین عراقی
ابراهیم بن شهریار ملقب به «فخرالدین»، در شمار شاعران و عارفان پیرو شیخ شهاب الدین سهروردی جای دارد. او در کودکی به جمع حافظان قرآن پیوست.[12]
شبلنجی
این دانشمند بزرگ اهل سنت در حدود 1250ق دیده به جهان گشود و در ده سالگی قرآن را حفظ کرد. وی به گوشه‌نشینی و زیارت اهل قبور بسیار تمایل داشت.[13]
شهاب الدین
این دانشمند شافعی ـ که به ادبیات بسیار عشق می‌ورزید ـ در ده سالگی قرآن را حفظ کرد.[14]
ابوالحسنات
محمد عبدالحی بن حافظ انصاری، از دانشمندان حنفی قرن چهاردهم است. او حفظ قرآن را از پنج سالگی آغاز کرد و در ده سالگی به پایان رساند. ابوالحسنات در یازده سالگی به تحصیل دانش پرداخت و همه‌ی علوم رایج معقول و منقول را نزد پدر آموخت.[15]
ابن اللبان
ابومحمد عبدالله مشهور به ابن اللبان، از فقیهان و محدثان معروف شافعی است. وی ـ که قرآن را به چندین روایت تلاوت می‌کرد ـ در پنج سالگی به حافظان پیوست و در 446ق در اصفهان درگذشت.[16]
جبرتی
او ابوالتهانی کنیه داشت و از دانشمندان معروف حنفی شمرده می‌شد. وی در اکثر علوم روز سرآمد بود و در کنار دانش به تجارت نیز می‌پرداخت. ابوالتهانی در ده سالگی قرآن مجید را به خاطر سپرد.[17]
موارد بسیاری دیگر نیز وجود دارد که بزرگان ما از همان کودکی اهتمام به حفظ قرآن داشته و موفق به حفظ کامل قرآن شده‌اند، که نمونه‌ای از این افراد و شرح حال آنها در این مقاله بیان شد. نکته‌ی مهم که لازم به ذکر است این است که: آیا فقط در کودکی می‌توان حفظ نمود؟
در جواب باید بگوئیم که بهترین زمان شروع از کودکی و نوجوانی است ولی هر مقطع از عمر که انسان شروع کند همان لحظه شروع، منفعت است و قطعاً مفید فایده است و اگر انسان با همت والا و جدی شروع کند و قطعاً به اندازه‌ی همت و تلاش خود نتیجه‌ی آن‌را خواهد دید و بهره‌مند می‌گردد.
[1] . مثل الذی یتعلم فی صغره کالنقش فی الحجر و مثل الذی یتعلم فی کبره کالذی یکتب علی الماء. (کنز العمال، ج 10، ص 249، ح 29336)
[2] . ر.ک: نگاهی به زندگانی قاریان مشهور قرآن کریم.
[3] . ستاره‌های فضیلت، ج 3، ص 117.
[4] . دانشوران روشندل، ص 73.
[5] . همان، ص 26.
[6] . ریحانه الادب، ج 2، ص 12 ـ 15.
[7] . همان، ج 6، ص 100 ـ 102.
[8] . همان، ج 7، ص 374.
[9] . همان، ج 1، ص 194؛ دانشوران روشندل، ص 51.
[10] . همان، ج 5، ص 395.
[11] . اعیان الشیعه، ج 10، ص 267 ـ 271.
[12] . ریحانه الادب، ج 4، ص 117.
[13] . همان، ج 3، ص 180.
[14] . همان، ص 268.
[15] . همان، ج 7، ص 62.
[16] . همان، ج 8، ص 178.
[17] . همان، ج 1، ص 394.
سید مجتبی حسینی
